Printen

“Buiten de kerk geen heil”

 

Dr. Wes Bredenhof *

23-12-17

 

Dit is het tweede artikel in een serie van beroemde citaten uit de kerkgeschiedenis.

We kijken naar wie deze beroemde woorden heeft gezegd, in welke context en of het Bijbels is.

 

Het bovenstaande citaat vinden we in artikel 28 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB):

 

Wij geloven dat niemand, welke positie hij ook heeft, zich van deze heilige vergadering afzijdig mag houden, om op zichzelf te blijven staan. In deze vergadering komen immers bijeen degenen die behouden worden en buiten haar is er geen heil.

 

We richten ons vooral op deze woorden: “buiten haar is er geen heil”. Deze woorden (of woorden van gelijke strekking) zijn niet uniek voor de NGB. We vinden deze uitdrukking ook in andere gereformeerde confessies als de Tweede Helvetische Confessie van 1566 (hoofdstuk 17) en de Schotse Confessie van 1560 (hoofdstuk 16). De gedachte wordt ook door Johannes Calvijn onder woorden gebracht in Institutie 4.1.4:

 

“Bovendien, los van haar (kerk)boezem kan men niet op enige vergeving van zonden of redding hopen…” 

 

Maar geen van deze uitdrukkingen vormen de oorspronkelijke bron om het op deze manier te zeggen. Eigenlijk komt het gezegde al uit de vroege kerk.

 

In de wetenschap wordt vaak aan de Latijnse vorm van het gezegde gerefereerd: ‘extra ecclesiam nulla salus’ (buiten de kerk geen heil), en wordt het toegeschreven aan de kerkvader Cyprianus (200-268). Het staat vast dat Cyprianus de uitdrukking in zijn boek Over de eenheid van de katholieke (algemene) kerk gebruikt. Maar de originele bron vinden we vlak daarvoor. Origenes (185-254) heeft deze woorden in een preek over Jozua2 gebruikt:

Rachab en haar familie moesten in haar huis blijven als ze tijdens de verwoesting van Jericho gered wilden worden. Origenes legt uit dat dit naar de kerk verwijst: “Buiten dit huis – wat betekent buiten de kerk – is er geen heil”. Niet alleen Cyprianus nam deze uitdrukking over, maar ook Augustinus. En zó is zij ook opgenomen in de Reformatorische leer over de kerk.

 

Maar is deze leer bijbels? We moeten wél zeggen dat het extra ecclesiam citaat soms op een onbijbelse manier is begrepen. De rooms katholieke kerk heeft het  gebruikt om te claimen dat het heil afhangt van het lidmaatschap van hun organisatie. Het wordt door sommige gereformeerde mensen begrepen alsof er geen heil bestaat buiten hun eigen kerk of kerkverband. Met andere woorden, als je geen lid van deze kerk bent, dan ga je zonder meer verloren. Dat maakt het heil afhankelijk van het lidmaatschap van een bepaalde kerk. Dat gaat niet slechts uit boven wat de Schrift leert, maar er zelfs tegenin. De Bijbel leert heil in Christus alleen (Johannes 14:6, Handelingen 10:43, 1 Tim. 2:5).

 

Er is echter een bijbelse manier om deze woorden te begrijpen. Deze woorden, zoals die in de NGB en in andere gereformeerde confessies worden gebruikt, moeten we in normatieve zin verstaan.

De norm is dat Christenen het heil ervaren door de dienst van de kerk van Jezus Christus – vooral door de prediking van het goede nieuws. Dat is hoe God de voortgang van het heil heeft verordend. En omdat dát de norm is, mag niemand ooit de kerk voorbijlopen of negeren. Haar bediening is niet overbodig, maar noodzakelijk. Artikel 28 van de NGB beroept zich op Mattheüs 16:18-19 als bewijstekst hierbij. Christus vertrouwt de sleutels van het koninkrijk toe aan Petrus als vertegenwoordiger van de apostelen. De sleutels van het koninkrijk worden via de apostelen aan de kerk gegeven. Binden en ontbinden vinden door deze sleutels plaats: door de prediking van het evangelie en de bediening van de kerkelijke tucht. Het heil wordt door de dienst van de kerk gerealiseerd, gewoonlijk niet erbuiten.

 

Dit oude gezegde is in onze confessionele erfenis opgenomen om ons er aan te herinneren dat de kerk niet maar een optie is. Hoewel ons heil niet op ons kerkelijk lidmaatschap is gebaseerd, komt ons heil gewoonlijk tot ons door middel van de dienst van de kerk. De kerk met haar bediening van het Woord en de sacramenten is de plaats waar God heeft beloofd erbij te zijn om zijn volk te zegenen met leven en groei in Christus. Als dat de plaats is waar Hij beloofd heeft aanwezig te zijn, waarom zou je dan ergens anders willen zijn?

 

* Bredenhof is predikant van de Free Reformed Church te Launceston, Tasmanië, Australië. Het originele Engelse artikel kan gevonden worden op YINKAHDINAY.wordpress.com/2017/11/14.

 

Vertaling: R. Sollie-Sleijster