Artikel printen

We willen nog naar een laatste interessante toespraak luisteren: die van dr. A.J. Plaisier, voormalig scriba van de Protestantse Kerk in Nederland. Deze outsider had bepaald zijn mening over de voorgenomen vereniging van GKv en NGK. En meer dan dat…

Als gebruikelijk bieden we eerst weer een samenvatting van de toespraak en geven vervolgens enkele (bij)gedachten die bij ons opkwamen weer.
De volledig toespraak is opgenomen in Verslag 22, click hier.

Predikant PKN Apeldoorn (Fontein), gewezen scriba PKN synode.
Dr. A. J. Plaisier is ook aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) verbonden als docent spiritualiteit.

Wat bij elkaar hoort, komt bij elkaar. Vlees van mijn vlees, en been van mijn been. Het is alsof Adam weer tot Eva spreekt. Er zijn mensen die zeggen dat kerkelijke eenwording niet belangrijk is. Het gaat om het hart, samenwerken en dus geen energie besteden aan verenigen. Maar als er wél energie is besteed om zichtbaar en bliksemsnel te scheuren dan mag er toch ook energie besteed worden om te helen zonder dat dat eindeloos duurt? Daar is het God zij dank nú de tijd voor.

Eenwording betékent wat, als het niet 'water bij de wijn doen' is, maar: dieper in de waarheid komen, christelijker worden, op Christus lijken, Hem navolgen. Elke breuk heeft iets van kortzichtigheid, fixatie op óns gelijk. We vallen uit de ruimte van het geloof in de drie-enige God en raken verstrikt in de krapte van onze deelwaarheid. Gevolg: een heet hoofd, een grote mond en een klein hart.

Maar het gaat om een kerk die deel van Christus' lichaam is en die niet wat mínder gaat geloven maar méér. Een kerk die getuigt van Gods liefde, de diepte van de Geest en het licht van Christus. De kerk die verenigt, dieper katholiek is om zo breder te kunnen denken en te handelen.

Onze kerkscheepjes zijn allemaal lek en liggen regelmatig op de werf. Er slaat nog veel overboord of moet overboord gezet worden. Het is het wonder van de Heer van de kerk dat broeders en zusters samen ingescheept zijn. Het Europese bootje met de kruisvlag in top en de Geest in de zeilen werd groot, werd soms een slagschip en voerde zeeslagen. Slecht. Nu verkeert het in de storm van onze cultuur. Het bootje wordt weer kleiner, maar ook vrolijker. Geweldig als je aan boord bent. Het is een zegen als deze dag daaraan mag bijdragen.

Ds. Plaisier keek rond in Kampen en heeft het door: wat bij elkaar hoort, komt bij elkaar! Hij zingt daarvoor het Adamslied: 'dit is nu vlees van mijn vlees en been van mijn been'.

Nu hebben we wel wat vragen bij Plaisiers toegepaste gezang. Want in zijn kerk wordt er serieus rekening mee gehouden dat er wel 40.000 Adams en Eva's zijn geweest, ver vóór Genesis' jaartelling[1]. Dus is het nogal wat uitzoekwerk welk been en wat vlees bij elkaar horen, anders wordt het wat de Bijbel zegt, (geestelijke) hoererij. En bovendien: mijn vlees en mijn been? Wiens lijf en leden bedoelt hij hier eigenlijk? De goede exegese is natuurlijk dat Plaisier zijn vreugde uit over de ophanden zijnde vleeswording van het GKv & NGK-geraamte. En wat zou het heerlijk zijn als de ongeveer 150.000 vrijgemaakten en Nederlands gereformeerden de loopplank naar die lekke PKN-schuit zouden uitleggen.

Ja, natuurlijk, meer dan welkom! In de PKN spelen kerkelijke controversen als in de zestiger jaren natuurlijk niet. Zulk gekrakeel is vallen uit de ruimte van het geloof in de drie-enige God, daarmee raken we verstrikt in de krapte van onze deelwaarheid, oordeelt de voorname protestantse voorman. Met als gevolg: hete hoofden, grote monden en miniharten.

Vanzelfsprekend betekent eenwording niet 'water bij de wijn doen' maar 'dieper in de waarheid komen', 'christelijker worden', 'op Christus lijken', 'Hem navolgen'. Toe maar.

Maar is ds. Plaisier in zijn enthousiaste feestrede nu niet een beetje aan het jokken? Stelt hij de zaken niet anders en mooier voor dan de werkelijkheid in zijn kerk verantwoorden kan? Opnieuw hebben we dus enige vragen.

Als je op Christus wilt lijken en Hem navolgen moet je toch op z'n minst wel oprecht en vast geloven dat Hij bestáát, op z'n minst bestaan heeft. Anders geloof je toch in imaginaire luchtfietserij?

En juist aan dat vaste geloof schort het in de protestantse kerk van Plaisier. Want in zijn kerk kun je rustig verkondigen dat Jezus nooit bestaan heeft[3]. Laat staan dat Hij Gods Zoon is. En vervolgens als predikant dat blíjven debiteren in je genootschap, want je natje en droogje blijven wel gewis. En als deze 'diepere waarheid', dit méér geloven, nog niet ver genoeg gaat kun je zelfs het bestaan van God überhaupt ontkennen en vervolgens ongestoord van je welverdiende emeritaat gaan genieten[4].

Is dát, vragen we aan de protestantse ex-secretaris-generaal, geen water bij de wijn doen? Is er eigenlijk nog wel wijn bij u? Is de ruimte in uw kerk niet zo oneindig aangelengd en opgerekt dat er van het christelijk geloof geen spaan overblijft, alleen misschien nog zekere religieuze luchtballonnen met vrolijke teksten? Is het (s)preken in uw kerk, met permissie gezegd, eigenlijk niet meer is dan religieus gezwam in de ruimte? Waarbij je je niet druk maakt over je zielenheil[5]? Ben je dan in de breedte nog wel kerk, d.i. kuriake wat van de Heere, van Christus is. Een pijler en fundament der waarheid[6]? Of ben je een supermarkt geworden waarin elk geloofsartikel verkrijgbaar is tegen zelfbepaalde klantenkortingen?

Het spreekwoord zegt: als de vos de passie preekt, boer pas op je kippen. Ja, want dr. Plaisier ziet het tonnage van zijn religieuze rondvaartboot steeds maar afnemen[7]. In diverse hoofdsteden van Nederland moet de helft van zijn monumentale kerkgebouwen worden afgestoten, ze krijgen een wereldlijke bestemming of worden misschien gesloopt[8]. En de situatie op het platteland is navenant dramatisch. Weliswaar wil de dorpsbevolking veelal niet het beeldbepalende kerkgebouw kwijt maar erediensten er in houden? Ho maar.

Toch is Plaisier vrolijk in zijn bootje, zo zegt hij. Ja, de accommodatie neemt steeds meer af maar hij ziet duidelijk perspectief: dat van schipbreukelingen die sinds Afscheiding, Doleantie en Vrijmaking als wrakstukken ronddreven nu weer aan boord kunnen worden gehesen van het kerkcruiseschip der vaderen!
Eindelijk!

Is onze gedachte van eenwording van PKN, GKv en GKN niet wat voorbarig? Maar laten we eens wat verder nadenken.
In het kort: de strijd in de zestiger jaren ging om de vraag of het in de Vrijmaking ging om blijven bij het Woord en de gereformeerde belijdenis, óf dat het eigenlijk een ordinaire broedertwist was die zo snel mogelijk moest en kon worden opgelost, en vervolgens zo de eenheid met de syn. gereformeerde kerken weer hersteld. Veel buitenverbanders hebben de daad bij het woord gevoegd en zijn synodaal geworden, m.n. de 'kopstukken' als Schoep, Van der Ziel, Van der Vliet, Puchinger, etc. etc. Anderen ging dat nog te ver en vonden een eigen, wat los/vast kerkverband ook prima, zie de verslagen van de NGK-sprekers op de combi-synode.

Maar als nu de Vrijmaking niets meer zegt, rustig verloochend kan worden[9] door zowel de NGK als ook inmiddels door veel GKv-ers? En ook de strijd van de zestiger jaren als een ordinair schisma wordt geëtiketteerd (zie Kuijper in de vorige aflevering) wat is er dan nog van de identiteit van deze kerken over dat rechtvaardigt dat zij een zelfstandig kerkelijke bestaan voortzetten?

Dat zijn niet alleen maar onze gedachten maar ze worden openlijk geventileerd in de GKv:

'Als we nadenken over de toekomst van onze kerken [GKv en NGK, djb], doen we er goed aan de onderstroom van de kerkelijke praktijk goed in de gaten te houden. Wie dat doet, ziet dat we ons onmiskenbaar in de richting van de PKN ontwikkelen. Voorheen konden we bijvoorbeeld nog zeggen dat de PKN niet luisterde naar de Bijbel, omdat daar vrouwelijke ouderlingen en predikanten zijn. Die vlieger gaat niet meer op. En dat geldt voor meer zaken. De vraag die de PKN eens stelde, of er nog dringende redenen zijn om gescheiden op te trekken, wordt in de praktijk steeds duidelijker met nee beantwoord'.
En: 'We doen er verstandig aan om wat er leeft in onze kerken () te agenderen op de eerste gezamenlijk vergadering [van GKv en NGK, djb] op 11 november. De relaties tot de CGK en de PKN staan met prioriteit op onze agenda.'

En inderdaad, waarom niet gelijk overgaan naar de PKN zonder de tussenstap van NGKv die misschien alleen maar een hoop narigheid oplevert en waarvan het vooruitzicht nu al de werkschoenen van vele NGK-ers met 'lood' vult[10]? Daarom: gewoon overgaan naar de PKN met zijn onbegrensde ruimte zoals de syn. gereformeerde kerken dat in 2004 ook deden. Het risico is dat je dan net als deze kerken van de aardbodem lijkt te zijn verdwenen, maar dat is een prijs die je als eenheidsstrijder gaarne voor eindeloos ruime oecumene moet willen betalen.

In elk geval staat dr. Plaisier daar met wijd open armen zijn sinds de Afscheiding in 1834 ronddolende broeders op te wachten. Het heeft hem nu lang genoeg geduurd: 'Als het scheuren zo bliksemsnel gaat dat je als je er bij staat amper weet wat er gebeurt dan hoeft helen toch ook geen eindeloos proces te zijn?'[11]

Ja, dáár stemmen we van harte mee in. Tenminste als het om de ware oecumene op basis van de Schrift en de gereformeerde belijdenis gaat. Maar dat is hier nu precies het probleem. Zou m.n. dit verhaal van dr. Plaisier onze verontruste broeders en zusters in de GKv (en ook in de NGK) niet tot diepgaande bezinning moeten stimuleren over de koers die hun kerken varen? En over de toekomst van hen en hun kinderen?
Precies, over hun zielenheil?

We zijn deze serie beschouwingen van de combi-dag in Kampen gestart met de vraag of er sprake was van berouw, bekering en verootmoediging. Is er in de loop van de jaren inzicht gegroeid dat de Heere de gereformeerde kerken genadig heeft bewaard en niet overgegeven aan Woordverlating en oeverloos oecumenisme? En dat er nog steeds alle reden is om Hem er voor te danken dat in 1944 en 1967 'wij ontsnapt zijn als vogels aan het net, de strik door vogelvangers uitgezet', Ps. 124, zie de vorige aflevering in deze serie.

We hebben er niets van gemerkt op deze dag. Zeker, er was ruimte georganiseerd voor ootmoed, het was zelfs een officieel agendapunt in de morgenbijeenkomst. En ieder kon meeluisteren hoe officials hun ootmoed verwoorden. Maar was daarin iets te horen van spijt en berouw zoals je op basis van ds. Niemeijers analyse in zijn brochure van 2004 zou mogen verwachten? Laten we twee voorbeelden geven van verootmoediging op deze dag. De lezer oordele zelf.

Oosterhuis voelt zich schuldig dat hij, in de zestiger jaren logerend bij zijn Nederlands gereformeerde 'heel lieve oom en tante' in Oosterbeek, 's zondags niet met hen naar de buitenverbandkerk ging maar naar de vrijgemaakte Koepelkerk in Arnhem wilde. Hoe heeft hij dat toch kunnen doen!, vraagt hij zich nog steeds af …
Zijn oom bracht hem zondagochtend bij de bushalte naar Arnhem want oom kon niet meemaken(!) hem en zijn vriendin af te zetten bij de Koepelkerk in Arnhem die ook hun kerk was geweest en ook niet bij een zijsteegje.

Oom en tante hebben het hem vergeven maar de pijn blijft bij Oosterhuis en daarom verootmoedigt hij zich er publiek over.

De predikant verootmoedigt zich over hoogmoed in zijn kerk. Want NKG-leden hebben wel eens vergeten dat zij niet alléén de Bijbel en ook niet alléén het gelijk aan hun kant hadden. En dat hij wel eens gedacht heeft dat vrijgemaakten veel te confessionalistisch waren. Want al ons kennen is immers maar ten dele …

We merken met verdriet hoe ver we uit elkaar gegroeid zijn. Hoe kan het dat er geen enkele 'resonantie' van herkenning meer bij ons plaatsvindt? Het ging, zo hebben we aangetoond met veel voorbeelden uit de geschiedenis van de vrijgemaakte kerken om wezenlijke zaken die het gereformeerd zijn tot in de diepte raakten en nog raken: om confessionele trouw. Waarom was daar niet of nauwelijks iets van te merken in de verhalen, in de besluiten van de combi-synode, in de verootmoedigingen. Waarom kon er echt geen inhoudelijke schuldbelijdenis opgebracht worden?

Het spreken van verschillende NGK-afgevaardigden verried dat er in wezen niets van de geest van zestiger jaren is verdwenen. Integendeel, een voorbeeld:

Waarom () toch zo angstvallig de vrijheid beperken die we in Jezus hebben gekregen? Vele leden en ook gemeenten van zowel NGK als GKv voelen zich allang niet meer geheel of gedeeltelijk gebonden aan de oude belijdenisgeschriften en de overregulering van het gereformeerde kerkrecht. Het enige boek dat naast de Bijbel in lijn gezet mag worden is wat ons betreft het boek van de natuur, Gods schepping. En wat de gebondenheid betreft is dat alleen in de liefde en genade van Jezus Christus, onze Heer. We kunnen en willen ons niet meer thuis voelen in de gereformeerde geloofsbunker[12].

Dat de GKv en de NGK, nu 'samen op weg' (en ook naar de PKN[13]) zijn, toont aan dat de GKv tot op het bot is veranderd. Op weg naar een toekomst waarin er nauwelijks plaats is voor de gereformeerde belijdenis, dat 'betonblok aan het been'. En al helemaal niet voor een samenleven naar de herziene vrijgemaakte kerkorde.

NOTEN

[1] De PKN/gereformeerde bonds prof. dr. Gijsbert van den Brink in zijn boek En de aarde bracht voort.

[2]Onderweg 14/10/17:
Zo ook de voorganger van A.J. Plaisir, Bas Plaisier (geen familie): 'Ik zie er naar uit dat het [vereniging GKv en NGK, djb] een start wordt van een proces naar verdere eenheid: een hoopvol teken van verbinding in ons geseculariseerde en verdeelde land', Onderweg 14/10/17.

[3] Ds. Edward van der Kaaij (PKN) in een interview in 'de stad Nijkerk' onder de titel ‘Historische Jezus heeft nooit bestaan’, Kerst 2014.

[4] Ds. Klaas Hendrikse, met zijn boeken Geloven in een God die niet bestaat, en God bestaat niet en Jezus is zijn zoon. Het doet gewoon pijn aan je ziel deze titels te vermelden.

[5] Vergelijk Mechteld Jansen, rector van de Protestantse Theologische Universiteit (sinds 2014): zij 'maakt zich niet druk om de vraag of ze ‘gered’ is, of ze er wel komt, uiteindelijk, bij God. Nee, haar zielenheil, dat laat ze aan God over. Liever richt ze zich op anderen, en stelt ze de vraag waar die van gered moeten worden; van hun analfabetisme bijvoorbeeld, of het idee dat het normaal is om geslagen te worden door je man'.
Bioscoopbezoek, dansfeesten organiseren, samenwonen voor het huwelijk, domina worden, no problem voor deze voorvrouw van de PKN opleiding, want ze is 'vrolijk en vrouwelijk feminist'. 'Protestantisme is, dat je niet afhankelijk bent van anderen. Genade betekent dat je bestaansrecht niet afhankelijk is van hoe jij je eigen levensverhaal schrijft'.
En 'als haar zoons op een dag zouden zeggen dat ze het allemaal niet meer geloven, zou ze dat begrijpen, zegt ze. En jammer vinden, voor henzelf, om wat ze zouden missen. Zorgen over hun toekomst, het leven na dit leven, zou ze niet uiten. ‘God bekommert zich wel om hun zielenheil. Dat zit wel goed.' (ND 24-02-18)

[6] 1 Tim. 3:15.
Vergelijk dit ook met enkele uitspraken van bezwaarde Nederlands Hervormden predikanten in de brochure Vragen naar de weg (2003), waarin zij een oordeel geven over de PKN die toen op het punt stond te worden geformeerd:
De PKN is een 'plurale kerk waarin waarheid en leugen wettig samenleven. Dat moet (ook) door gereformeerden worden erkend en gerespecteerd, anders is er geen plaats voor hen in de PKN, pp8, 36, 37.
In de PKN worden 'legio dwalingen en onbijbelse praktijken als niet strijdig met de Heilige Schrift gezien', p33.
Binnen de PKN is 'een exclusief-gereformeerd standpunt niet mogelijk', p34.

[7] Elk jaar verlaten 60.000 uittreders de PKN. Dat is ruim 3% van de ongeveer 1.850.000 leden: het equivalent van een halve GKv of 200 levensvatbare gemeenten van 300 zielen! Schokkend. En dan toch 'vrolijk' blijven?

[8]O.a. Leeuwarden, Kampen, Hoogeveen.

[9] Verloochening van waar het in de Vrijmaking en de zestiger jaren omging. Zie Niemeijer in de eerste aflevering van deze serie, en ook zijn brochure Doleantie en Vrijmaking: ootmoed en ernst, Stichting Woord en Wereld uitgave nr 52).

[10] Jaap Smit, NGK Zeist in zijn toespraak tot de combi-synode.

[11] Dit is overigens maar een beperkt doel dat Plaisier nastreeft. Bij zijn benoeming als scriba in 2008 liet hij zich positief uit over het brede karakter van de PKN en gaf hij ook aan een goede samenwerking met de Rooms-Katholieke Kerk na te streven. Daarbij merkte hij op dat hij hoopte dat het rond het jaar 2018 tot een gezamenlijke mis annex avondmaalsviering zou kunnen komen, bron Wikipedia.

[12] Nederlands gereformeerde afgevaardigde Hoekstra van de Tehuisgemeente in Groningen.

[13] Gereformeerde kerkbode Noorden, 08/07/17:
Zo werd bijvoorbeeld in Ten Post werd op 9 juli voor de tweede keer een gezamenlijke dienst gehouden van de GKv-gemeente met de plaatselijke PKN-kerken (oorspronkelijk syn. gereformeerd en Nederlands hervormd).