Printen

Logica: enthymemen

 

Dr. Jason Lisle

17-03-18

 

Een enthymeem is een argumentatie waarin één van de voorafgaande premissen (stellingen) of de conclusie niet expliciet wordt aangegeven. Gewoonlijk gebeurt dit omdat de niet genoemde claim als vanzelf uit het voorgaande volgt. Maar soms kunnen deze enthymemen op een verkeerde manier worden gebruikt en daardoor tot een verkeerde conclusie leiden. Dit kan gebeuren wanneer een onuitgesproken claim in werkelijkheid onjuist is. Zulke voorbeelden worden vaak in debatten over de oorsprong of over geloofssystemen aangetroffen. Daarom kan in de apologie het begrijpen van enthymemen bijzonder nuttig zijn.

 

Een klassiek voorbeeld van een enthymeem is het volgende:

 

Socrates is een mens. Daarom is Socrates sterfelijk.

 

De onuitgesproken premisse is dat 'alle mensen sterfelijk zijn. Omdat dit vanzelf spreekt, was het voor degene die de discussie voert niet onredelijk om die weg te laten. Als de discussie verder wordt uitgesponnen en de ontbrekende premisse alsnog wordt gegeven, zien we dat het een goede argumentatie is:

Het bovenstaande is een categorisch syllogisme (sluitrede). Het heeft twee premissen en een conclusie en handelt over categorieën. De conclusie zet een paar of alle exemplaren van een categorie binnen of buiten een andere categorie door ze beide aan de middelste term te verbinden. De middenterm is dat wat in beide premissen wordt gevonden. Dus in het genoemde voorbeeld is de middenterm 'mens. Zowel de hoofdterm ('sterfelijk' in dit geval) als de bijkomende term ('Socrates' in dit voorbeeld) moeten op de één of andere wijze met de middenterm worden verbonden , zodat ze òf op positieve òf op negatieve manier aan elkaar verbonden kunnen worden. In dit geval hoort Socrates tot de categorie van 'sterfelijken', omdat hij mens is en alle mensen in de categorie van sterfelijken vallen. Een enthymeem kan herkend worden door de missende premisse in te vullen.

 

Kijk nu eens naar het volgende voorbeeld.

'Je moet niet roken. Het is slecht voor je gezondheid.' In dit voorbeeld wordt de conclusie 'Je moet niet roken' eerst genoemd. Een ondersteunende premisse wordt gegeven '(Roken is) slecht voor je gezondheid'. Maar de derde ongenoemde premisse moet gegeven worden om dit argument te laten gelden. De persoon beweert dat 'roken' hoort bij de categorie van 'dingen die je niet moet doen' door erop te wijzen dat roken valt in de categorie van 'dingen die slecht voor je gezondheid zijn'. Dus dit is alleen logisch als we de niet genoemde premisse 'dingen die slecht voor je gezondheid zijn' toevoegen en deze in de categorie valt van 'dingen die je niet moet doen'. De volledige sluitrede wordt dan:

Let er op dat zelfs al werd de major premisse eerst niet genoemd, die moet zijn wat hierboven staat, anders zou de conclusie niet logisch uit de minor premisse volgen. Met andere woorden, de enige manier waarop we logisch kunnen beweren dat roken hoort tot de categorie van 'dingen die je niet moet doen' op basis van 'het is slecht voor je gezondheid', is als alle 'dingen die slecht voor de gezondheid zijn' vallen in de categorie van 'dingen die je niet moet doen'.

Zoals in alle categorische syllogismen kunnen alleen door het verbinden van de major term (dingen die je niet moet doen) en de minor term (roken) aan de middenterm (dingen die slecht voor je gezondheid zijn) beide met elkaar verbonden worden. Om een enthymeem te ontdekken moet je bedenken welke extra claim gemaakt moet worden wil de conclusie logisch-juist zijn.

 

In sommige gevallen laat een enthymeem de conclusie onvermeld. Stel dat iemand zegt: 'Nette mensen verontschuldigen zich voor hun fouten en jij bent een net iemand.' De conclusie: 'Je moet je verontschuldigen voor je fouten,' is waarschijnlijk zo voor de hand liggend, dat het niet gezegd hoeft te worden. Dat is een passend gebruik van het enthymeem. Soms is een argument overtuigender als de conclusie niet genoemd wordt want dit moedigt de luisteraar/lezer aan om zelf de conclusie te trekken en is er meer weerstand om een conclusie op te geven die hij zélf getrokken heeft.

 

Het onderkennen van verkeerde enthymemen

 

Als iemand een slecht argument in de vorm van een enthymeem naar voren brengt, kan het moeilijk zijn de fout op te merken, omdat de fout vaak in de ongenoemde premisse zit. Daarom is het voor ons van groot belang enthymemen te leren onderkennen en de ontbrekende premisse te geven. Als de ontbrekende premisse absurd is, moeten we daar vriendelijk op wijzen. Stel jezelf deze twee vragen:

  1. Welke toegevoegde premisse is nodig om dit argument geldig te maken?
  2. Is die premisse redelijk?

Een meesterlijk voorbeeld hiervan kwam naar voren tijdens het Bahnsen-Tabash debat.

De christelijke apologeet dr. Greg Bahnsen nam deel aan een formeel debat tegen de atheïstische advocaat Edward Tabash over het bestaan van God. Tabash opende met een verklaring, waarin hij een klaagzang hield over hoe naar zijn mening kwaadaardig God is en hoeveel hekel hij aan God heeft of aan wat God doet. Zijn conclusie was dat God niet bestaat.

In zijn weerwoord wees dr. Bahnsen erop dat de haat van Tabash voor God logisch gezien irrelevant is voor de vraag of God bestaat, tenzij we de ontbrekende premisse 'dat, waaraan Tabash een hekel heeft, bestaat niet' invullen. Maar die premisse is absurd! Als we het enthymeem van Tabash in zijn volle vorm opschrijven, wordt de absurditeit duidelijk:

De eerste premisse is zonder meer belachelijk. Dingen houden niet op te bestaan eenvoudig op basis van het feit dat iemand een hekel ergens aan heeft. En toch, zonder die premisse, is er geen logische manier om tot de conclusie te komen 'dat God daarom niet bestaat' vanuit de premisse 'Tabash heeft een hekel aan God'. In de eerste 30 seconden van zijn weerwoord had dr. Bahnsen laten zien dat het hele argument van zijn opponent volstrekt absurd was. Het is helder dat de bekwaamheid om de ongenoemde stelling in een enthymeem te herkennen en te weerleggen een nuttige vaardigheid is in de apologetiek.

 

Denk eens aan de enthymemen die vaak in debatten over de oorsprong worden gebruikt.

Evolutionisten wijzen niet zelden op de overeenkomst in eigenschappen en anatomie van dieren als bewijs voor een gemeenschappelijke voorouder. De discussie loopt ongeveer zo:

Als we de ontbrekende premisse invullen, zien we de absurditeit van het argument:

De eerste premisse werd aanvankelijk niet genoemd, maar is zonder meer absurd, omdat tegenvoorbeelden overvloedig zijn. Vrijwel alle auto’s hebben structurele eigenschappen gemeen (wielen, deuren, een motor, enz.). Betekent dit dat ze waarschijnlijk in biologisch opzicht van één voorouder afstammen? Zeker niet. Auto’s hebben structurele overeenkomsten, omdat zulke structuren nodig zijn voor het functioneren van de auto. Bovendien kunnen twee auto’s bijzonder op elkaar lijken, als ze dezelfde maker hadden, of als ze door dezelfde fabriek werden geproduceerd.

 

Evolutionisten argumenteren soms op basis van overeenkomsten in DNA.

De genoemde premisse is in principe waar. (1)

Maar wil het argument geldig zijn, dan moet de ontbrekende premisse zijn: Wat ook maar dezelfde code gebruikt, moet afstammen van een gemeenschappelijke voorouder. Maar alle Engelse artikelen gebruiken dezelfde code: Engels. De woorden betekenen hetzelfde, ongeacht het artikel waarin ze staan. Daarom zouden we,  als de eerste premisse waar was, moeten concluderen dat alle artikelen afkomstig zijn van een gemeenschappelijke voorouder.

 

Nog een voorbeeld is:

De conclusie wordt eerst getrokken: 'Darwinistische evolutie is waar.' De ondersteunende premisse is 'de meerderheid van wetenschappers gelooft er in (Darwinistische evolutie).' Welke premisse moet toegevoegd worden om het argument geldig te maken?

Dit:

De eerste premisse werd in het oorspronkelijke enthymeem niet genoemd. En zeker, het is absurd. De geschiedenis loopt over van claims die nu als vals bekend staan, maar die door de meerderheid van wetenschappers destijds werden aanvaard (zoals een geocentrisch zonnestelsel).

 

Helaas zijn ook creationisten niet immuun voor het maken van bedrieglijke enthymemen.

Een creationist schreef eens dat natuurlijke selectie 'niet echt waar is', omdat die (zo beweerde hij) een misleidend etiket heeft. Natuurlijk kun je over de premisse dat het etiket 'natuurlijke selectie' misleidend is twisten, maar laten we ter wille van de zaak waarom het gaat aannemen dat het inderdaad misleidend is. Welke premisse zou gegeven moeten worden om het argument geldig te maken? Het volledige argument met de major premisse expliciet genoemd, zou als volgt luiden:

Natuurlijk wordt de absurditeit duidelijk wanneer je het in z’n geheel vermeldt. Wie kan, als hij er goed over nadenkt, de eerste premisse accepteren, dat dingen die echt waar zijn geen misleidend etiket kunnen hebben? Moeten we geloven dat Rhode Island 'niet echt waar' is, niet bestaat, op basis van het feit dat het niet letterlijk een eiland is? Pinda’s (peanuts) zijn geen echte noten, het zijn groenten. Kunnen we dus concluderen dat ze 'niet echt waar' zijn? Als ik mijn witte hond 'Blacky' noem, zal hij dan plotseling ophouden te bestaan? Is er één of andere kosmische kracht die voorkómt dat mensen misleidende etiketten aan echte objecten of verschijnselen hechten …?

 

Etiketten zijn per slot van rekening willekeurig. In veel gevallen kunnen we een etiket kiezen dat ook werkelijk beschrijft wat het zegt, maar dit is geen vereiste. Soms etiketteert men expres iets op een misleidende manier, misschien omdat het grappig is. Als student gebruikte ik soms een computertaal die 'ANA' heette, een acroniem dat staat voor 'A Not Acronym', 'geen acroniem'. Natuurlijk betekende dat misleidende etiket niet dat de programmeertaal ophield te bestaan.

 

Wordt niet voor de gek gehouden

 

Slechte argumenten komen we veelvuldig tegen. Het is heel gemakkelijk iemand te overbluffen en tot een valse conclusie te laten komen. Een slimme presentator kan een bedrieglijk enthymeem gebruiken of een andere logische valkuil (2). Hoe velen zijn niet geïntimideerd, uitgedaagd door een pias met (te)veel zelfvertrouwen, en kwamen zo tot een verkeerd oordeel? We hebben een morele verplichting om rationeel te redeneren, zowel in ons eigen denken, alsook wanneer we proberen anderen te overtuigen. En dat betekent argumenten zorgvuldig wegen en altijd in het licht van de Schrift (Hand. 17:11 – '… en zij onderzochten dagelijks de Schriften om te zien of die dingen zo waren').

 

Wanneer je met een conclusie wordt geconfronteerd, vraag dan eerst: 'Volgt de conclusie uit de genoemde premissen?' Zo niet, dan kan het argument een enthymeem zijn. En als het een enthymeem is, gaan we na of dat redelijk is door het argument in te vullen. Vraag je af: 'Welke extra premisse moet gegeven worden, zodat de conclusie uit de andere premisse(n) volgt?' Wanneer de aanvullende premisse wordt gegeven, stel je jezelf de vraag: 'is die premisse redelijk?'.

Je zult verbaasd staan hoe vaak dat niet het geval is.

 

NOTEN


(1) Er zijn een paar uitzonderingen. In sommige categorieën organismen zal een bijzonder base paar codon een ander aminozuur (of een stop codon) aangeven als in andere. Maar de meeste codons zijn dezelfde door de organismen heen.

Natuurlijk zijn er veel types bedrieglijke argumenten. Mijn boek Discerning Truth bevat de meest voorkomende falsificaties.

(2) Natuurlijk zijn er veel types bedrieglijke argumenten. Mijn boek Discerning Truth bevat de meest voorkomende falsificaties.

 

 

Dr. Jason Lisle is een christelijke astrofysicus.

Boeken van zijn hand zijn o.a.: Taking Back Astronomy, Stargazer’s Guide to the Night Sky, The Ultimate Proof of Creation, Discerning Truth en Understanding Genesis.

 

Via de website van Biblical Science Institute – gelezen 21-2-2018.

 

Vertaling: R. Sollie-Sleijster