Artikel printen

We eindigden vorige keer met de vragen: Is dit verhaal werkelijk te verantwoorden voor de almachtige Schepper van hemel en aarde? Durven we dit boek met aanbeveling geven aan onze jongeren en aan de ongelovige buurman? Of zijn er betere alternatieven?

We willen proberen hierop te antwoorden. We geven citaten uit Oer weer aan tussen hoge komma's.

Het boek Oer heeft 60 bladzijden nodig om op een populaire wijze te vertellen hoe alles en m.n. de mens is ontstaan uit de oerknal. We hebben het, ontdaan van heel veel vertelfranje, weergegeven in ruim zeven pagina's. Maar de essentie van de oer-evolutie-theorie kan nog beknopter op een rijtje worden gezet, als volgt.

Alle ingrediënten die daarvoor nodig waren en hun huisvesting, stopte Hij in een 'minuscuul ei'.
Vervolgens 'zei Hij zoiets als: er moet licht komen' en toen barstte het ei en alles wat er in zat kwam eruit. Het ontwikkelde zich botsend en klonterend verder door Tijd & Toeval en onder invloed van zwaartekracht & hitte.

Stap voor stap realiseerden natuurkrachten de weg naar het complexe leven zoals wij dat kennen door de achtereenvolgende vorming van

Steeds was het heet geweest en weer koud geworden in een nieuwe fase van de evolutie. In het proces ontstonden sterren, planeten en zonnestelsels. Het 'goddelijke wezen' kreeg zijn onderkomen op een brok steen in een uithoekje van het heelal, met als decor de lichten in de lucht.

Als je dit evolutieverhaal van een halve pagina overziet, is het eigenlijk allemaal verrassend simpel gegaan. Van heel eenvoudige onderdeeltjes wordt tenslotte iets uiterst complex gebouwd. Net als bij Lego, van simpele steentjes kunnen de meest bijzondere en grootste bouwwerken worden samengesteld.

Nu is er bij zo'n Lego bouwwerk wel een bedenker én een sturende hand nodig. Want je kunt wel met een de ton vol blokjes schudden tot je minder dan een microgram weegt, maar die Londense toren[1] komt niet te voorschijn. Zelfs al rammel je met een miljoen tonnen en houd je dat een miljoen jaren vol …

De onontkoombare vraag is nu: wie of wat stuurde dan dat wonderbaarlijke evolutieproces?

Het antwoord van de schrijvers van Oer is: God stond aan het begin met zijn gevulde ei en vervolgens ging het vanzelf. Weliswaar op basis van zijn 'nauwkeurig afgestelde wetten' maar zonder actieve goddelijke sturing. Geen theïstische maar eigenlijk een deïstische evolutie dus[2].

Dat blijkt gelijk al uit het begin van het boek. 'Het had niets gescheeld of het heelal was helemaal leeg geweest', stelt het. En 'het heelal moest vier keer achter elkaar de hoofdprijs in de wacht zien te slepen in een wereldwijde loterij. Anders waren wij er nooit geweest'. Maar … 'de Schepper had voor zo'n overvloed aan materie gezorgd dat het proces miljarden keren kon mislukken en dan nog zou zijn plan niet in gevaar zou komen'. Met permissie gezegd, God heeft na geduchte kansberekening zoveel loten gekocht dat Hij vroeg of laat wel in de prijzen moest vallen …

Nadat al die miljarden jaren van ontwikkeling en mislukkingen(!) eindelijk tot het gewenste mensachtig wezen hebben geleid 'stapt God zijn eigen schepping binnen', zo heet het. Hij ontmoet het wezen dat Hij 'al zolang op het oog had' en waarnaar Hij 'al zo lang had uitgekeken'. De Schepper was 'zó betrokken geweest bij hun ontstaan dat het was alsof Hij hen eigenhandig boetseerde uit bouwstoffen van de aarde en hen de levensadem inblies'. 'Alsof', we herkennen hier een stukje tekst uit Gen. 2:7 maar op typisch evolutionistische wijze omgeduid. We komen het we vaker in dit boek tegen, zo zullen we zien. We zagen dat al in de transformatie van Gods spreken 'Er zij licht' in het laten oer-knallen van het alles-ei.

Het geloof dat de wereld zich op deze wijze heeft ontwikkeld wordt aangeduid met naturalisme. Het ontkent de goddelijke schepping zoals we die uit Genesis kennen. Alles moet wetenschappelijk verklaard (kunnen) worden uit natuurlijke oorzaken en wetten. Christenen die toch Gods handelen betrekken bij (tot nu toe) onverklaarbare gebeurtenissen hebben een 'God van de gaten', een God die slechts goed is voor de verklaring van hiaten in onze kennis.

Het enige dat de Oer-schrijvers expliciet aan God toeschrijven is de schepping van de initiële randvoorwaarden van het evolutionaire proces. Gods zorg voor een wordende wereld heeft Hij in den beginne in het ei gestopt. Daarna gaf Hij het startsein van 'zijn project'.

Ja, want dát blijft nog een groot mysterie voor alle aanhangers van de evolutietheorie: waar komen toch al die materie en energie, de wetten en de tijd[3] vandaan als er niets was vóór de oerknal? Niets kan toch niet knallen, mogen we aannemen? Dát probleem is in Oer dus wel 'opgelost' door naar God te verwijzen. Hij is als het ware de 'God van het grote begingat'.

Inmiddels groeit er twijfel onder wetenschappers of de (neo)Darwinistische evolutieleer[4] wel te handhaven is, of die misschien niet de grootste dwaling van de wetenschap in de geschiedenis zal blijken te zijn. Hebben werkelijk Tijd & Toeval de wording van de wereld doelloos(!) gebracht[5], kunnen die twee-eenheid het uitbundige, enorm rijk gevarieerde leven verklaren wat ieder kan waarnemen? Immers de statische kans daarop is zó klein dat die verwaarloosbaar is, ook al gooi je er nog duizenden miljarden jaren tegenaan.
Haast wanhopig worden nieuwe theorieën bedacht. Zoals: er is niet één universum - dat waarin wij ons toevallig bevinden – maar wellicht miljarden andere, naast die van ons. En allemaal hebben ze geknald, als Chinees vuurwerk op oudejaarsavond. In al die universums hebben vergelijkbare miljarden jaren lange ontwikkelingen plaatsgevonden als in ons heelal. Dan moet het toch wel een keer toevallig lukken om ergens iets als een mensachtige tegen te komen? En ja, ons heelal, ons universum was toevallig het gelukkige, dat het leven, ons, voortbracht.

Zover gaan de schrijvers van Oer (gelukkig) weer niet in het Oer-verhaal. Maar is er een principiële reden om dat hoofdstukje toe te voegen aan de tweede druk? En dan God als Schepper van een multiversum nog weer groter te achten doordat Hij niet initiator van één maar ook van oneindig veel andere heelallen is?

Een kernvraag die altijd weer moet worden gesteld bij elke variant van evolutionistische verhalen, is: waar komt toch leven vandaan? Oer weet het: dode materie van protonen, neutronen, elektronen werden moleculen en deze verenigden zich door Tijd & Toeval tot steeds complexere vormen. Zo ontstonden 'vetbolletjes met sponsachtige structuur' waarin RNA was opgenomen. RNA, een uiterste ingewikkeld molecuul als 'een lang koord van duizenden molecuullettertjes'. Dat bleek een beschrijving te zijn, 'een handleiding', om uit gehakte atomen nieuwe vetbolletjes te kunnen maken! Leven dus. 'Leven dat energie en grondstoffen verzamelde van buitenaf; dat leven doorgaf aan dochters; dat informatie verzamelde en kennis doorgaf. Hier was een levend wezen ontstaan. Het ontsteeg de natuurlijke hang naar verval, dit wezen verzette zich tegen de chaos die het heelal in zijn greep had. De eerste cel', zo vertelt Oer enthousiast.

Het is een mooi verhaal en je kunt er allerlei varianten van op internet vinden. Maar zou het niet eerlijker zijn geweest als de schrijvers hier hun protonenvriendjes hadden laten vertellen dat het nog een volstrekt raadsel is hoe een niet-doelgerichte evolutie informatie bijeen kon klonteren tot die resulteerde in een 'handleiding' waarmee 'vetbolletjes' 'spontaan' de uiterst complexe zelfdeling realiseren? Door het nu voor te stellen alsof dit de gewoonste zaak in de natuurwereld is, verlaag je het niveau van het verhaal tot dat van een sprookje.[6]

Eenmaal op dit pad valt het de schrijvers ook niet moeilijk om het ontstaan van alle levende vormen te verklaren. Immers de tijd schreed maar voort en de moleculen bleven klonteren, werden planten, beesten en tenslotte apen en mensachtigen. Het verhaal krijgt langzamerhand zelfs animistische[7] trekken. 'Planten die een slimme manier ontdekt hadden om via een wortelsysteem voedingstoffen op te pompen uit de aarde'. En 'dieren die iets soortgelijks ontwikkelden' als hun eigen bloedomloop. Organismen die 'in goed overleg met naburige cellen beslisten of ze zich zouden ontwikkelen tot een stengel, ruggenmerg of voelspriet'. Bomen die 'na miljoenen jaren van falen en opnieuw proberen erin geslaagd zijn' water in hun kruinen op te pompen. Nog een miljoen jaar of wat verder en deze evoluïsmen kunnen met ons praten, mag je verwachten.

Is hier niet heel ver afgedwaald van het christelijk geloof in God de almachtige Schepper van hemel en aarde die sprak en het was er, zijn scheppen zoals we dat uit de Schrift kennen? Zijn we met dit boek ten diepste niet op weg naar een heidendom dat ook in de materie bezield leven ziet, dat hemellichamen als levende organisme aanbad? Moeten we dit niet hartgrondig verwerpen als onheilige verzinsels, of myths in de NIV, mythes, zoals Paulus schrijft aan Timotheus[8]?

Tegengeworpen zou kunnen worden dat de auteurs toch heel vaak de Schepper noemen en Hem eren als er weer iets moois is geëvolueerd. Dat is waar, maar in het boek is de Schepper niet actief bezig maar staat als Toeschouwer te kijken of er al mislukkend tenslotte toch nog het gewenste moois uit zijn ei komt. Alleen aan het aller- allereerste begin mag Hij van de schrijver de boel klaarzetten, en verder zijn Tijd & Toeval de goden die de schepping vormgeven en op een steeds hoger plan brengen.

Maar is de evolutietheorie die schrijvers van Oer aanhangen, toch niet, even afgezien van het ontstaan van leven, feitelijk wetenschappelijk bewezen, en wordt die niet door vele wetenschappers als zodanig aanvaard?

Het is goed om een aantal fundamentele problemen van deze ontstaanshypothese op een rijtje te zetten.

We laten het hierbij voor dit moment. De conclusie die vrijmoedig mag worden getrokken is dat de evolutietheorie rust op veel fundamentele hypotheses, aannamen die (nog) bewezen moeten worden. De theorie is meer een metafysisch onderzoeksprogramma d.w.z. heeft een sterk bovenzinnelijk, bovennatuurlijk karakter, dat veel geloof van aanhangers vergt[13].

Oer geeft een alternatief voor Genesis 1-3. We vatten het maar even beknopt samen.

Het duurde ongeveer 10.000.000.000 jaar na de knal maar toen hadden Tijd & Toeval door voortdurende gunstige mutaties het dierenrijk zodanig opgewaardeerd dat er ook intelligente soorten beesten met 'grote koppen' gevuld met 'veel hersenen' waren ontstaan. En, heel mooi, ze leerden uit welbegrepen eigenbelang zich zelfs een beetje sociaal te gedragen. En nadat ze behoorlijk hadden leren praten, vertelden ze elkaar bij zelfgemaakte kampvuren hoe ze waren ontstaan. Daarbij aanbaden zij de Zonnegod en de Maangod.

Maar overigens was het bepaald geen vredige samenleving. De beesten vochten – zelfs met wapens - en vraten elkaar op. Ook waren jonge dieren niet veilig voor de eetlust van hun eigen moeder of werden uit het nest gekieperd. Survival of the fittest, zo werkt evolutie immers. Oer: 'het leven moet worden doorgegeven, daar gaat het om'.

Na al die miljarden jaren van stilzwijgend en belangstellend toekijken, komt God het resultaat van Tijd & Toeval binnen, en spreekt Hij voor het eerst weer. Met ene Womuntu een mensachtig primatenmannetje en dito vrouwtje Maisha, ergens in Afrika. Dit stel had Hij 'altijd op het oog gehad' en nu was dus het moment gekomen om hen te ontmoeten en een gesprek aan te gaan. Tot grote vreugde werden de man en zijn partner daardoor van de soort 'homo divinus', mens 'die door de Schepper is aangesproken'. Ze kregen de opdracht voor de wereld te zorgen.
De inwoners van het dorp waarin het paar woonde, mochten in de vreugde delen. 'Het werd alles anders. Het leek wel of de mensen zelf veranderd waren.'

Het ging echter al gauw weer mis. De Schepper had het gehad over 'twee bronnen': uit de ene mochten ze drinken, uit de andere niet. Deed je dat wel 'dan verbreek je de band van liefde en zul je sterven, had Hij gezegd. Maar de oude man Mdala wist te bewerken dat iedereen toch uit die bron dronk, Womuntu en Maisha voorop. De samenleving verviel weer in de oude staat van onvrede en strijd, er werd zelfs een moord gepleegd na een ruzie over de oogst.

God, 'ontgoocheld en diep teleurgesteld', was toch 'erg aan de mensen gehecht geraakt'. En daarom 'zocht Hij een manier om hen voor zich terug te winnen'.

Tot zover het Oer-alternatief voor de Genesis-openbaring van Gods scheppen van de mens, en van de zondeval.

Is dit verhaal werkelijk te verantwoorden voor de almachtige Schepper van hemel en aarde? Is het een betrouwbare weergave van wat ons is overgeleverd door de Heilige Geest, een verantwoord navertellen van Genesis 1-3?

Naar onze mening is in Oer de geschiedenis van de schepping gelegd op het Procrustesbed[14] van de evolutietheorie. Wat past wordt overgenomen, zo niet genegeerd of de zaag er in gezet. Het is alsof de Oer-schrijvers hun evolutietheorieton hebben gevuld met stukjes Genesis-lego waarin ze naar hartenlust grabbelen voor de constructie van een schepping- en zondevalalternatief: past een element dan is dat mooi, en zo niet, laat het weg of geef het een andere kleur.

Wat zijn we hier veel kwijtgeraakt van de Bijbelse geschiedenis en van het christelijk geloof in de betrouwbaarheid van de Heilige Schrift! De geschiedenis in de eerste hoofdstukken van de Schrift wordt hiermee op losse schroeven gezet, vervaagd. Waar is de eerbied in de omgang met de Schrift? Het gaat toch in Genesis om de scheppingsgeschiedenis die alleen Gods Geest Zelf ons kan hebben meegedeeld? Er was immers geen mens bij! Naar ons gevoel grenst de manier waarop er in Oer gegraaid wordt naar Bijbelse vertelelementen aan Godslasterlijke brutaliteit.

We verliezen niet alleen de geschiedenissen die in het Oude Testament worden gegeven maar ook die in het Nieuwe Testament. Wat blijft er bijvoorbeeld over van het geslachtsregister in Lukas 3, waar terugkijkend, Adam, de zoon van God, wordt genoemd. Moeten we bij een nieuwe vertaling dit vervangen door Mobuntu, de mensachtige geëvolueerd uit het dierenrijk?

Denk bijvoorbeeld ook aan de oorsprong van de dood. Volgens Oer was dood normaal op aarde vóór Mobuntu en Maisha homo divinus werden. Er werd gevochten en gemoord. En dat kan natuurlijk ook niet anders als 'survival of the fittest' - overleven van de best aangepaste' homo sapiens - het fundament is van je ontstaansgeloof.

Maar Paulus spreekt heel anders. De dood is met de zonde van Adam en Eva Gods schepping binnengekomen,

'Daarom, zoals door één mens de zonde in de wereld is gekomen en door de zonde de dood, en zo de dood over alle mensen is gekomen, in wie allen gezondigd hebben …', Rom. 5:12.

Hoe moeten we ons toch voorstellen dat God de Schepper behagen heeft gehad in miljoenen jaren van dood en verderf, moord en doodslag in een schepping waarvan Hijzelf heeft geopenbaard dat die heel tov, zeer goed, was …?

De schrijvers van Oer wilden een '"groot verhaal", zeg maar The grand story of life, de grote lijn in de geschiedenis van Gods eerste scheppingsdaden tot de wereld van nu, waarin de belangrijkste inzichten uit de hedendaagse wetenschappen verwerkt waren'. We hebben daar het eerste funderende evolutie-theoretische deel in het boek van laten zien.

Wat ons betreft gaan we niet mee met deze 'grand story' want die past wel bij de evolutietheorie maar niet bij de Schrift. Als we het beeld van de twee bronnen in Oer even mogen lenen: wij willen niet drinken uit de verboden evolutiebron maar voor de scheppingsgeschiedenis alleen uit die 'heilige bron die de Schepper speciale kracht heeft gegeven', namelijk zijn geïnspireerde Woord. Dat blijft het fundament voor ons geloof en leven en niet wat astronomen uit 13,8 miljard jaren oude straling bij elkaar kunnen puzzelen.

Het boek is, o.i. oerlelijk en gevaarlijk. Zeker voor degenen die zich misschien gemakkelijk laten imponeren door met nadruk geponeerde evolutionaire vanzelfsprekendheden, als bijvoorbeeld 'nicht Merel uit Havo 4'.
Onze niet-gelovige buurman die tot de doelgroep zou behoren, is dat niet, schatten we in. Hij zal na lezing ons verbaasd vragen hoe wij toch in die mythe van Mobuntu en Maisha kunnen geloven ...

We noemden het boek ook gevaarlijk. Met reden, want ondanks de vroom-vrolijke vertelverpakking wijst het ons een richting die zijn desastreuse uitwerking op termijn niet zal missen. Laten we dat willen leren uit de geschiedenis van de syn. gereformeerde kerken.

In 2011 promoveerde Hittjo Hendrik Kruyswijk aan de universiteit van Leiden op het onderwerp Evolutietheorie en Schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland (1881-1981). Hij beschrijft daarin o.a. wat de invloed is geweest van de aanvaarding van de evolutietheorie in deze kerken. Uitermate boeiend en leerzaam!
In het kader van dit artikel gaat het te ver om het hele proefschrift te bespreken maar we willen er iets belangrijks uit aanhalen dat de kern van de zaak raakt waar we hier mee bezig zijn. Dr. Kruyswijk

'Ook onder de theologen ontstond in de jaren zestig twijfel over de houdbaarheid van het concept van het historisch Schriftgezag in de vorm van de 'eenvoudig-historische' uitleg van de Bijbel en van het scheppingsverhaal in het bijzonder. Enkelen Nic.H. Ridderbos, J.L. Koole en H.M. Kuitert gaven expliciet aan dat bevindingen van de natuurwetenschappen voor hen hiertoe aanleiding vormden.'

Genoemde theologen ondernamen allerlei pogingen om het 'concept van het Schriftgezag' overeind te houden, bijvoorbeeld met de kadertheorie (Ridderbos). Het gaf heel veel moeite in de syn. geref. kerken. Er werd zelfs van een crisis gesproken.
In 1980/1981 verscheen het rapport God met ons. Daarin werd de leer verkondigd dat het in de Bijbelse historische verhalen er niet om gaat of ze werkelijk zo gebeurd zijn als er staat beschreven, maar om de boodschap die ze willen overbrengen.

'Daarvoor moest wel de kloof tussen het concept van de bovennatuurlijke goddelijke interventie in de geschiedenis en in de natuur enerzijds en de wetenschappelijke overtuiging over natuur en geschiedenis anderzijds worden overbrugd. Het resultaat was een 'verflauwing der grenzen', omdat niemand kon aangeven hoe men zich een voorstelling van zulke goddelijke interventies kon maken. De enige genoemde gereformeerd theoloog die tenslotte wel een radicale grens trok was H.M. Kuitert.
Hij zag het geloof nog uitsluitend als resultaat van menselijke verbeelding.'

Degenen die Oer hebben gelezen of onze samenvatting ervan, zullen hebben waargenomen hoe er dezelfde weg van loslating van Genesis is ingeslagen als destijds de synodale theologen deden. Een weg die onbekommerd als 'nieuwe normaal' al expliciet met Oer-boek en al, op GKv-kansels wordt gewezen, click hier bijvoorbeeld.

Oer kunnen we beter in de boekwinkels laten. Helaas. Maar er zijn andere titels die ons wel verder kunnen helpen om een helder zicht te krijgen op schepping en evolutie. We noemen twee, overigens heel ongelijksoortige, boeken.

Het boekje (128 pagina's) is geschreven door Gert-Jan van Heugten, scheikundige. Het is in 2018 uitgegeven door Gideon, Hoornaar, Nederland.. ISBN 978-90-5999-121-7.

Het boek behandelt tal van concrete natuurwetenschappelijke feiten m.b.t. de ouderdom van de aarde. Het is op een populaire manier geschreven maar gaat serieus in op tal van zaken rond schepping en evolutie. Het is een aanrader voor degenen die zich daarin wat verder willen verdiepen, bijvoorbeeld 'Merel uit Havo 4'. Maar ook ouderen hebben er beslist baat bij om inzicht te verwerven in natuurwetenschappelijke zaken m.b.t. de ouderdom van de aarde.

Het boek (232 pagina's) is geschreven door dr. W. de Vries, dr. M.J. de Vries en dr. P. de Vries. Het verscheen in 2020 bij Uitgever Labarum Academic in Apeldoorn. ISBN 978 90 8718 1284.

'De verhouding tussen geloof en wetenschap staat met name onder spanning wanneer het gaat om de vraag naar de oorsprong en ontwikkeling van het leven op aarde. Dan botst het geloof dat God deze wereld en de mensen heeft geschapen met de evolutietheorie. Want die stelt dat de mens is geëvolueerd uit een eencellig organisme dat ooit via natuurlijke oorzaken in ontstaan. Kun je die theorie niet combineren met de Bijbel en zo geloof en wetenschap met elkaar verzoenen?
Dit boek wil laten zien dat dit tot een ernstige aantasting van het christelijk geloof leidt en wetenschappelijk ook niet nodig is'.

We kunnen niet anders zeggen dan dat de auteurs dit geheel waarmaken. Het is een bijzonder waardevol boek dat heel veel vragen beantwoordt waar christenen mee kunnen worstelen als zij worden beïnvloed door voorstellingen en fantasieën als in Oer worden geboden. Uiteraard kost het wat inspanning om de inhoud van het boek eigen te maken maar de wapenrusting om allerlei geesten in de lucht het hoofd te bieden wordt versterkt!

Wat ons betreft dus wondermooie publicaties! Die we ook met gerust hart onze ongelovige buurman te lezen zouden willen geven.

NOTEN

[1] In het Lego-Themapark in Windsor (Groot-Brittannië) is de grootste Lego-toren ter wereld gebouwd. Het bouwwerk is bijna 30 meter hoog en bestaat uit bijna 500.000 Lego-stenen.

[2] Een definitie van deïsme is het stelsel dat Gods bestaan erkent als van de wereld onderscheiden, maar ook gescheiden, in die zin dat God, na de wereld geschapen te hebben, op de gang van de dingen geen invloed meer uitoefent (als zodanig het tegenovergestelde van theisme). (Wikipedia)

[3] Er is nog een stevige discussie onder geleerden over de tijd die als autonoom verschijnsel zijn gang gaat. Wanneer begon die te lopen, voor of na de beng? Of liep de tijd altijd al? Heeft de tijd wel een constante waarde, snelheid? Wie zou het merken als alles in het heelal een versnelling of vertraging in de tijd zou ondergaan als er geen ijkpunt is?

[4] Alle levende wezens worden gevormd op basis van DNA-specificaties. Maar Darwin wist niets van DNA af. Toch worden zijn ideeën over de wording van de wereld nog steeds omarmd en allerlei elementen eruit als gezaghebbend beschouwd. Het is alsof je de hobbyist die weet hoe je speelgoedautootjes in elkaar knutselt neerzet als een professional op het gebied van moderne Max Verstappen racewagens.

[5] Hoeksteen van evolutionair denken is dat er in de evolutie volstrekt geen sturend doel is. Evolutie streeft nooit ergens naar. Als er iets moois of bruikbaars ontstaat is dat volstrekt toevallig.

[6] Probeer een programmeur maar eens te verkopen dat zijn ingewikkelde kunstmatig- intelligentie-programma vele malen beter wordt, zelfs hogere functionaliteit bereikt, door random bitjes te laten wisselen van 0 naar 1 en omgekeerd. We verwachten niet veel enthousiasme voor deze aanpak.

[7] Volgens het animisme hebben alle wezens en dingen een ziel. Kleuters hebben vaak een animistische houding ten opzichte van de wereld om hen heen, vooral in het geïndustrialiseerde deel van de wereld. Voor een kleuter kunnen bomen praten en kunnen dingen menselijke eigenschappen hebben.

[8] 1 Tim 4:7 en 2 Tim. 4:4.

[9] Ook Oer stelt dat de Schepper materie hergebruikt. Maar het boek gebruikt het om niet door de voorraad materie heen te raken gezien de vele mislukkingen in de loop van evolutie.

[10] George van Hal geeft in de Volkskrant informatie over een nieuwe deeltjesversneller die mogelijk onder het Meer van Genève wordt gebouwd, een megaversneller van 100 kilometer.

Daarmee kan men deeltjes met recordsnelheden die nog maar een fractie van de lichtsnelheid verwijderd zijn in volle vaart op elkaar laten klappen. 'Tussen de brokstukken speuren fysici naar aanwijzingen voor de manier waarop onze werke-lijkheid in elkaar steekt'. Het megaproject wil men rond 2040 van start laten gaan.

Met het instrument kan antwoord gegeven worden 'op alle belangrijke vragen uit de deeltjesfysica, mogelijk - inclusief de vraag waaruit donkere materie bestaat – een mysterieus goedje dat het heelal doordrenkt, maar waarvan niemand weet wat het precies is'. En niet alleen dat maar misschien 'ook op een compleet nieuwe wereld stuiten'. (via ND 22-06-20)

[11] Alle natuurverschijnselen die we waar kunnen nemen worden veroorzaakt door vier krachten: de sterke kernkracht, de elektromagnetische kracht, de zwakke kernkracht en de zwaartekracht.

[12] Het gaat m.n. om de ouderdomsbepaling van het heelal waarin de constantheid van bijvoorbeeld de lichtsnelheid een grote rol speelt. Die snelheid is ook bepalend voor de materie zoals blijkt uit Einsteins formule E = mc², waarin E staat voor energie, m voor massa (materie) en c voor de lichtsnelheid. Volgens deze formule kunnen energie en materie in elkaar overgaan. Af en toe komt dat ook in Oer aan de orde.

[13] K.R. Popper, een niet-christelijke wetenschapsfilosoof, geciteerd in Woord en Wetenschap, p.121. Zie ook de paragraaf Wondermooi.

[14] Procrustes nodigde voorbijkomende reizigers uit om bij hem te overnachten. Als ze zich te ruste hadden begeven, kwam Procrustes kijken of de gasten in het bed pasten. Meestal was dat niet zo. Was een gast te kort, dan rekte hij hun ledematen met geweld uit, waren ze te lang, welnu, dan hakte de gastheer er een stuk van af. Meestal overleefden ze het niet en dus waren de spullen van de reiziger mooi voor hem.

[15] Pison, Gihon, Eufraat en Tigris. Het stroomgebied van de eerste twee is onbekend.