Printen

Paus Petrus?


D.J. Bolt
16-02-13

De roomse paus Benedictus XVI is afgetreden. Een stroom van reacties is gevolgd. Van zeer positief tot zwaar negatief. Hij vindt veel waardering, niet het minst in protestantse kringen om zijn publicaties als 'Jezus van Nazareth' en zijn orthodoxe standpunten in ethische zaken.
Aan de andere kant van het spectrum waait een storm van kritiek, niet het minst gevoed door het seksuele misbruik op wereldschaal in de RK. Maar niet alleen daardoor. Het is vele 'verlichte' geesten een doorn in het oog dat de roomse kerkleiding vasthoudt aan rechtzinnige Bijbelse standpunten m.b.t. huwelijk en (homo)seksualiteit. Deze kerkgemeenschap kan niets goed doen zolang zij zich niet aanpast aan de heersende losbandige moraal waarin men van geen (zelf)tucht wil weten. Schandelijk is het wat sommige leden van deze kerk over hun eigen paus durven zeggen. Die 'oude vent' uit Rome wat zou die ons te zeggen hebben?

 

In de schaduw

 

De positie van gereformeerden in de samenleving heeft te maken met die van Rome. In een zeker opzicht leven zij in de betrekkelijk veilige schaduw van de roomse kerk. De pijlen van het moderne liberalisme richten zich immers vooral op het machtige bolwerk dat de RK wereldwijd nog steeds is. De kleine orthodoxe kerken lijken daarbij onbeduidende instanties die (nog) niet de moeite waard zijn om er veel aandacht aan te besteden. De beslissende slag moet worden gestreden met Rome. Valt dat dan is een wereld gewonnen en zullen de schijnwerpers worden gericht op nog overblijvende restanten van conservatief geloof en achterhaalde ethiek.

Overigens brokkelt die in zichzelf al af. In protestantse kerken, is een proces gaande dat de ethiek in hoge mate aanpast aan tijdgeest en de liberale moraal. Zaken als samenleven voor het huwelijk en homo'huwelijken' zijn daar geheel geaccepteerd.

Ook in de kleine gereformeerde kerken is een verschuiving in die richting merkbaar. Zie bijvoorbeeld het artikel In de ban van de ring of de geest van de tijd elders op de site.    


Bewieroken

 

Terug naar de paus en zijn opvolging. In de pers ontvangt die veel aandacht. Je kunt bijvoorbeeld bijna geen Nederlands Dagblad openslaan of wolken wierook walmen je om de oren. Er is een warme belangstelling voor alles was er gebeurt in het roomse kamp. Daarin nemen natuurlijk de paus en zijn wederwaardigheden een grote plaats in. Een kleine bloemlezing van de afgelopen week.


Peter Bergwerff, hoofdredacteur ND (ND 01-03-13):


...en het leek dat God sliep

Sinds gisteren is de zetel van de rooms-katholieke bisschop van Rome vacant. Om 20.00 uur deed Benedictus XVI de ring af waarmee hij de afgelopen zeven jaar zijn pauselijke documenten bezegelde. Een dag ervoor al had hij op het Sint-Pietersplein in Rome afscheid genomen van tienduizenden toegestroomde gelovigen. Het was een even kwetsbaar als tragisch einde van zijn pontificaat.
()
Benedictus maakte er woensdag geen geheim van dat hij naast heldere blauwe luchten veel zware stormen had meegemaakt. Het waren momenten waarop, zoals hij het uitdrukte, ‘het leek dat God sliep’. Enerzijds bracht hij met die fijnzinnige Bijbelse verwijzing zijn menselijke kwetsbaarheid onder woorden - hoe vaak zal Josef Ratzinger zich niet diep eenzaam hebben gevoeld, onmachtig ook om de problemen te ‘managen’ waarvoor kerk en wereld hem stelden. Anderzijds was het een prachtige uitdrukking van zijn vertrouwen op God die - zelfs al ligt Hij in een vissersbootje tijdens hevige storm rustig te slapen - heden en toekomst in handen heeft en leidt. Het was een ontroerend getuigenis van Benedictus. Door miljoenen gehoord.
()
Onwillekeurig dringt zich ten aanzien van het pontificaat van Benedictus XVI de vergelijking op met dat van zijn enige Nederlandse voorganger, Adrianus VI die in 1522-1523 nog geen jaar lang het pausschap bekleedde. En er letterlijk aan kapot ging. Net als Ratzinger was de Utrechtse timmermanszoon Adriaan Boeyens een vrome intellectueel, theologisch hoogleraar ook, die wars was van de barre praktijken die zich in zijn dagen nog veel extremer dan nu binnen de curie voordeden. En net als Maarten Luther, die hem als paus meemaakte, wilde hij de kerk van zijn tijd hervormen en zuiveren van alle aangekoekte macht, luxe en andere zonden. Maar de curie pikte het niet en maakte hem het leven zó onmogelijk dat hij er fysiek aan bezweek.

Zo verpest als toen is de Romeinse curie vandaag niet. In een modern machtscentrum gaan zulke dingen veel subtieler toe dan in de middeleeuwen. Maar wil er orde op zaken worden gesteld, dan is wel een krachtiger optreden nodig dan Benedictus kon geven. Wee echter de kerk die denkt macht met macht te kunnen bestrijden en die haar gezag niet ontleent aan de dienst waarin haar Heer haar voorging.
Moge de Rooms-Katholieke Kerk een krachtig dienaar ontvangen.


*****


Freddy Gerkema, Nederlandsgereformeerd predikant, dankte en bad vorige week zondag in de kerk voor paus Benedictus en de Rooms-Katholieke Kerk (ND 02-03-13):


‘Ik heb gedankt voor wat paus Ratzinger betekend heeft. Vooral via zijn boeken, die breed worden gewaardeerd, door protestanten misschien nog wel meer dan door katholieken. Ik heb gebeden voor de Rooms-Katholieke Kerk in deze overgangsfase, ook met de rugzak aan problemen die ze meedraagt, de misbruikschandalen. Na de dienst – ik was niet in mijn eigen gemeente – zeiden mensen: “Fijn dat je dat in het gebed meenam.’’

Ik heb daarin een ontwikkeling doorgemaakt en die zie ik veel breder bij protestanten. De kerkmuren zijn lager geworden, de herkenning is groter. Dat begon voor mij zo eind jaren negentig, met de ontdekking van boeken van katholieken auteurs, die prachtige dingen hadden geschreven: kardinaal Simonis over het Onze Vader, Eindelijk thuis van Henri Nouwen en ook van Ratzinger heb ik het een en ander gelezen. Zijn dagboek Alles heeft zijn tijd heb ik als dagboek gebruikt, een jaar lang.

Ik waardeer hem dus vooral als scribent, maar ik ervaar hem ook wel als míjn paus. De kerk is wereldwijd en dat zie je nergens zoals in de Rooms-Katholieke Kerk; in Zuid-Amerika en China zijn geen Nederlands-gereformeerden. Dus als er nu voor die kerk een nieuwe fase aanbreekt, voel ik daarin mee en ik zal ook zeker weer in de kerk bidden voor de pauskeuze. De paus is een leider in de kerk en ook wij als kleine splintertjes komen daarin mee. Alleen ja, dat vreselijke celibaat – als het vrijwillig is, heeft het iets heel moois, maar in z’n verplichting is het toch een bron van narigheid. Ik hoop dat de nieuwe paus daar wat vrijer mee omgaat.’ 

 

*****

Henk de Jong, Nederlands-gereformeerd emeritus predikant, is vol lof over de drie boeken van de paus over Jezus (ND 02-03-13):

 

‘Mijn affiniteit met Benedictus XVI is groter dan met zijn voorganger Johannes Paulus II. Ik weet dat het bij de meeste mensen andersom ligt. Ik bewonder Benedictus – Joseph Ratzinger – als een geweldige theoloog die tegelijk vroom en eerbiedig over God en Jezus schrijft. Op zijn hoge post in de Rooms-Katholieke Kerk toont hij zich in zijn boeken telkens klein en nederig. Johannes Paulus II stond verder van mij af. Hij was veel meer een bestuurder en een mysticus met grote aandacht voor Maria. We zijn ook weer heel wat jaren van gevoelsmatige toenadering verder. Dat zorgt ervoor dat protestanten zoals ik in Benedictus gemakkelijker een broeder herkennen.

Zelf heb ik, kijkend naar mijn rooms-katholieke broeders en zusters, altijd een gevoel van herkenning gehad. In de jaren tachtig schreef ik al eens dat ik mij meer thuis voelde aan de Utrechtse Maliebaan (het aartsbisschoppelijk paleis) dan aan de Haagse Carnegielaan (waar in die tijd de hervormde synode bijeenkwam). Liever een rechtzinnige katholiek dan een vrijzinnige protestant.

Ik ga zondag voor Benedictus bidden. Dat hem enige rust gegund zal worden om zijn gedachten verder op schrift te stellen. Daar kunnen ook protestantse dominees veel aan hebben. En dat hij een waardige opvolger zal krijgen. Ik hoop dat de volgende paus de duidelijke leerstellige lijnen van zijn voorganger zal volgen en handhaven.

Ik verschil met Benedictus van mening over homoseksualiteit, de positie van de vrouw en het celibaat, maar ik heb liever dat zijn opvolger voor leerstellige duidelijkheid kiest dan dat hij de ethische standpunten van de Rooms- Katholieke Kerk openbreekt. Want het leven vloeit – op den duur – voort uit de leer, en niet omgekeerd.’

 

*****


Bram van de Beek, protestants theoloog, gunt de opvolger van Benedictus XVI meer macht (ND 02-03-13):

‘Benedictus vond ik een uitstekende paus. Integer en wijs. Hij had alleen te weinig macht. Het lijkt dat hij de machtige structuren van het instituut, de onzichtbare curie, niet kon doorbreken.
Waarom is het verwonderlijk dat ik als protestant meer macht wens voor de paus? De wildgroei onder protestanten vind ik veel erger. Het is goed dat er kerkelijke leiders – bisschoppen – zijn met gezag. Zij moeten ons bewaren bij het belijden van de kerk. En dat één bisschop de centrale spil is, hoeft geen probleem te zijn. Van mij mogen alle protestanten zich vandaag nog onder de bisschop van Rome plaatsen. Ik bid voor ónze paus en ónze aartsbisschop in Utrecht.
Natuurlijk is het met de pauselijke macht ook wel eens misgegaan. In de vroege zestiende eeuw kreeg het instituut daardoor zelfs antichristelijke trekjes. Terecht dat reformatoren daar bezwaar tegen aantekenden. Maar de kerk van Christus verlaten, dat had nooit gemogen. Ik vind het ernstiger dat ieder christelijk clubje een eigen kerk begint dan dat in de ene kerk iemand zijn gezag zou misbruiken.
Ik was onlangs in een dorp in Zuid-Afrika: een paar duizend inwoners en dértig kerken! Een verdeelde kerk is iets verschrikkelijks.
Ernstiger dan de macht van de curie vind ik overigens de overdreven sterke focus op de seksualiteit. In de beeldvorming is het alsof het in de Rooms- Katholieke Kerk over niets anders gaat. Daardoor raakt de boodschap van de kerk, de viering van de eucharistie, buiten beeld.
Ik hoop dat de opvolger van Benedictus in staat zal zijn diens lijn voort te zetten. Niet om mensen tegemoet te komen. Dat hoeft van mij niet. Wel om wat Benedictus schreef te vertalen naar de bredere kerk en naar de wereld. Als gezicht van de kerk der eeuwen.’  


*****


Dr. Govert Buijs is bijzonder hoogleraar politieke filosofie aan de Faculteit Wijsbegeerte van de Vrije Universiteit in Amsterdam. In zijn maandelijks een column in het ND schrijft hij (ND 01-03-13):


Wees gezegend, Benedictus!

Donderdagavond heeft Benedictus XVI zijn ambt neergelegd. In veel terugblikken op zijn pontificaat is in Nederland weer, volgens inmiddels bekend recept, zuur gereageerd. Bij ons komt de definitie van paus nu eenmaal niet verder dan ‘een gefrustreerde ouwe sul die tegen condooms en homo’s is’.
Momenteel geef ik op de VU een cursus over ‘gerechtigheid’ of ‘rechtvaardigheid’. Geheel onwetend van de recente ontwikkelingen in het Vaticaan, had ik ook de encycliek Caritas in Veritate (Liefde in waarheid) van Benedictus opgevoerd. In de wereldwijde discussie over het thema rechtvaardigheid is de katholieke stem belangrijk.
()
In Nederland, dat kleine halfverdronken lapje grond ergens in het noordwesten van Europa, klit een bepaald slag mensen even opzichtig als knus tezamen: Verlicht-seculieren (in de Engelstalige wereld vaak ‘enlightened liberals’ genoemd). Misschien, als je ze allemaal in de wereld bij elkaar optelt, kom je – en dan tellen we echt heel royaal – op een 100 miljoen mensen. Op zichzelf is daar niets mis mee, er zijn allerlei groepen in de wereld. Maar dit kleine groepje mensen heeft veel last, zeker in Nederland, van de merkwaardige gedachte dat men toch wel de voorhoede van de mensheid vormt, het beste wat de geschiedenis heeft voortgebracht. Bovendien lijken ze allemaal ook erg op elkaar: weldoorvoed, hoogopgeleid, goed verzekerd, goede baan.
()
Wat is een paus nu voor iemand? Hij is geroepen om herder, geestelijk begeleider, te zijn van meer dan één miljard mensen. Die enorme schare kent niet de saaie, comfortabele, goedverzekerde eenvormigheid van die 100 miljoen ‘enlightened liberals’. Onder hen bevinden zich ondervoede kinderen in Afrika, opgejaagde pubers in gewelddadige favela’s in Brazilië, oude, krom gewerkte vrouwen in de Oekraïne, én her en der ook mensen die jaarlijks vele miljoenen op hun bankrekening kunnen bijschrijven, bankiers en zakenmensen, politici en arbeiders, kleine zelfstandigen en gehandicapten, analfabeten én topwetenschappers in allerlei vakgebieden.
Als een paus spreekt, spreekt hij voor en tot die allen. Aller stem, ieder soort weeklacht, heeft hij gehoord. Hen allen heeft hij op het oog, de hele ‘familie van de mensheid’ (zoals het in de encycliek heet).
()
Een mislukt pontificaat? Iemand die zo trefzeker, op hoge leeftijd met jeugdig elan en nuchter idealisme, de wereld analyseert en vanuit de diepste kern van het Evangelie – God is liefde – nieuwe wegen wijst, is een groot paus geweest. Het zij hem gegund een stap terug te doen.

Benedictus sis, Benedictus! Wees gezegend, Benedictus!


*****

Zijn we nog gereformeerd?


Moet het ND dat ergens nog een beetje wil ruiken naar de gereformeerde Drie formulieren van eenheid, niet noodzakelijk kritisch zijn over het pausdom? Ik kan me voorstellen dat dat lastig is als een van de RK voormannen in Nederland, mgr.dr. G.J.N. de Korte bisschop van Groningen-Friesland, zijn maandelijkse column in het blad mag vullen. En vrijelijk kan pleiten voor de eucharistie, de ene (roomse) wereldkerk en de pauselijke hiërarchie. Je kunt deze aimabele priester tenslotte ook niet al te erg voor het bisschoppelijke hoofd stoten met kritiek op zijn baas. 

We misten al langere tijd een gewoon gereformeerd geluid over de aanmatiging van de paus als 'stedehouder van Christus'. Want bij de stortvloed van positieve commentaren als boven, is dat een node ontbeerd geluid. De apostolische successie waarin de pausen van alle tijden denken te staan, is voor gereformeerden onverteerbaar toch? Er is maar één Bisschop Jezus Christus. Het apostolisch ambt van Petrus en de anderen is uniek en niet 'opvolgbaar'. Bij alle Romeinse schittering en schoonheid, bij alle breedheid en ruimte van denken in onze tijd, moet dat steeds weer in het oog worden gehouden.


Alleen Christus en zijn Woord


Misschien is het goed om op dit punt dr. A.N. Hendriks (GKv) aan het woord te laten die kortgeleden in Naar de kerk: waar en waarom?[1] het volgende schreef over apostolische successie:


"Bekend is dat de kerk van Rome meent dat de kerk zich niet alleen aan haar apostolisch fundament heeft te houden, maar ook zelf door Christus met het apostolisch ambt blijvend is begiftigd. De apostelen hebben volgens haar voor opvolgers gezorgd: de bisschoppen met de paus als plaatsvervanger van Petrus. Er is een apostolische successie van personen, die krachtens een ononderbroken keten van wijdingen de volmacht hebben om in bet voetspoor van de apostelen de kerk te leren en te regeren. Die keten van wijdingen is in feite de legitimatie voor de positie van paus en bisschoppen.Daardoor bezitten zij de macht die bij hun ambt behoort, en zijn ze te eren als de bevoegde opvolgers van de apostelen. Het is het sacrament van de wijding dat de bisschop maakt tot wat hij is: herder en leraar, vertegenwoordiger van Christus op aarde, bestuurder van de kerk. Deze wijding garandeert niet alleen de apostolische volmacht voor de kerk, ze geeft de kerk ook de zekerheid van de blijvende assistentie van de Geest van de waarheid. Door de handoplegging wordt de eeuwen door de gave van die Geest aan de bisschoppen overgedragen. Daarbij heeft de paus als opvolger van Petrus het uiteindelijk te zeggen. Hij is de eerste onder de opvolgers van de apostelen en hij is hun hoofd. Al treedt de paus in belangrijke zaken wel op 'verenigd met de bisschoppen', toch is hij het die het hoogste en uiteindelijke gezag in de leer en de regering van de kerk bezit.
Deze leer van de apostolische opvolging is beslissend voor de visie van Rome op de apostoliciteit van de kerk. De kerk is volgens Rome eigenlijk vanzelfsprekend apostolisch. Want zij kan niet van haar fundament afdwalen. Krachtens de door het sacrament van de wijding gegarandeerde assistentie van de Heilige Geest gaat zij in het spoor van de apostelen. De Geest leidt haar in de waarheid en de geschiedenis van de kerk laat dat ook zien.

Een bijzondere toespitsing kreeg deze overtuiging toen op het Eerste Vaticaanse Concilie (1870) het leerstuk van de pauselijke onfeilbaarheid werd vastgelegd. Uitdrukkelijk werd daar uitgesproken dat de paus niet kan dwalen wanneer hij 'ex cathedra' spreekt: als opvolger van Petrus en leraar van alle christenen. Rome meent dat de parakleetbeloften uit Johannes 14 -16 nog altijd worden vervuld en dat het door deze zekere bijstand van de Geest is, dat de paus (samen met de bisschoppen) de kerk onfeilbaar houdt bij haar fundament en voortleidt in Gods waarheid. Er is een 'heilig geleide' dat de kerk de eeuwen door bij haar apostoliciteit bewaart!

De Reformatie van de zestiende eeuw heeft terecht tegen deze diep-theologisch gewortelde vanzelfsprekendheid geprotesteerd. Er is geen apostolische successie van personen, maar alleen van de leer. De apostelen hebben geen personele opvolgers, zij nemen een unieke heilshistorische plaats in. Er wordt geen volmacht overgedragen via een keten van wijdingen, want de enige macht in Christus' kerk is die van zijn Woord. De band met de apostelen ligt dan ook niet in die keten, maar in het blijven bij hun onderwijs. Dat is bepalend voor de apostoliciteit van de kerk. 
Deze apostoliciteit heeft de Reformatie juist niet als iets vanzelfsprekends gezien. Ze heeft het 'heilig geleide' niet ontkend. Er is inderdaad een blijvende bewaring door de Geest. Maar die bewaring is wel verbonden met de gehoorzaamheid aan het Woord. De kerk mag er nooit zonder meer van uitgaan dat de Geest haar in de waarheid leidt en dat zij niet kan dwalen.
Wat Calvijn schrijft in een brief aan kardinaal Sadoletus (1539), is blijvend actueel: 'Omdat Hij (Christus) voorzag, hoe gevaarlijk het is zich op de Geest te beroepen zonder het Woord, heeft Hij wel beloofd, dat de kerk door de Geest zou worden geleid, maar Hij heeft die leiding aan het Woord verbonden.'" 

Tot zover dit citaat van dr. Hendriks. We hoeven er niets aan toe te voegen. Rome in al zijn huidige soepelheid, is niet veranderd. Deze hoeksteen, tu es Petrus van het 'Heilige Roomse Rijk', zal nooit worden opgegeven! Rome is en blijft de alleenzaligmakende kerk omdat ze de sleutel van Petrus in handen meent te hebben.

Laten kleurige klerikale klerenkasten vol pracht en praal de ogen hiervoor niet verblinden. In tegenstelling tot wat allerlei neo-gereformeerden ons willen doen geloven, kunnen de Sixtijnse kapel kardinalen maar één goed besluit nemen. We citeren ds. F. Bijzet[2]:


"Zolang de paus zichzelf laat aanbidden als ‘plaatsvervanger van Christus op aarde’, zichzelf ‘heilige vader’ en ‘eminentie’ laat noemen, het zich laat welgevallen dat jongeren een voor een voor hem knielen en zijn hand kussen (op de Wereldjongerendag), zichzelf geroepen en in staat acht aan kerk en wereld Gods zegen uit te delen, aflaten (kwijtschelding van je zonden bij God) denkt te kunnen uitdelen (bijvoorbeeld aan wie een pelgrimsreis naar Lourdes maakt), onfeilbare uitspraken denkt te kunnen doen, en overledenen ‘zalig’ en ‘heilig’ meent te mogen verklaren, een kerk in stand houdt waarin dagelijks ‘priesters’ voor een altaar moeten staan om brood en wijn onder hun handen te doen veranderen in het lichaam en bloed van Christus, wat dan aan God moet worden aangeboden enzovoort, enzovoort. Zolang de paus dat doet, kan ik dankbaar goede boeken van iemand als Jozef Ratzinger lezen, maar dan moet ik als christen tegelijk het instituut ‘paus’ hartgrondig verfoeien. En dan kan ik ook begrijpen dat Johannes Calvijn in dat instituut de antichrist herkende. Het aftreden van Jozef Ratzinger als paus was daarom de belangrijkste daad van heel zijn pausschap. Na hem zou nu niemand meer als paus moeten willen aantreden."


Wat mij betreft, spreken wij dáár onze zegen over uit.

 

 

 



[1] Dr. A.N. Hendriks, Naar de kerk: waar en waarom?[1], Populair-theologische bijdragen, Uitgeverij Woord en Wereld 2012. Het boekje is ook verder zeer de moeite waard om te worden gelezen.

[2] Ds. F.J. Bijzet in een ingezonden in het ND van 05-03-13.