Stille nacht
D.J. Bolt
15-12-18
Stille nacht, heilige nacht.
Davids Zoon, lang verwacht,
Die miljoenen eens zaligen zal
wordt geboren in Bethlehems stal.
Hij, der schepselen Heer
Hij, der schepselen Heer.
Hulploos Kind, heilig Kind,
Dat zo trouw zondaars mint.
Ook voor mij hebt G'U rijkdom ontzegd,
wordt G' op stro en in doeken gelegd.
Leer m' U danken daarvoor
Leer m' U danken daarvoor.
Stille nacht, heilige nacht,
Vreed' en heil wordt gebracht,
aan een wereld, verloren in schuld.
Gods belofte wordt heerlijk vervuld.
Amen! Gode zij eer
Amen! Gode zij eer.
Nog even, en het is weer Kerst. De bijbehorende liederen waaieren ons al weer uitbundig om de oren. In supermarkten, koopgoten, en ook uit open kerkdeuren natuurlijk. In dat repertoire behoort Stille nacht, heilige nacht ongetwijfeld tot de top tien. Wie kent niet die toch wat mystiek stemmende beginregels die we vroeger (en nog?) samen zongen bij het traporgel in het schemerdonker van de kamer met vredig flakkerend kaarslicht?
Stille nacht, heilige nacht.
Och, er is best wel kritiek op de inhoud van het lied. Want die nacht was toch vol van donderend geluid? De Koning van hemel en aarde werd immers geboren, Hij die, inderdaad, vrede en heil aan miljoenen en miljoenen brengen zal? De wereld, verloren in schuld, volledig op z'n kop zou keren, dus weer rechtop zetten, recht voor God.
Ja, dan laten de engelen de lucht daveren: Ere zij God tot in de hoogste hemel!
Niks stil-hil-le nacht en herdertjes liggen bij nachte. Maar juichen en jubelen samen met die ruwe bonkige herdermannen die als het moest als David belagende leeuwen de bek snoerden.
Maar 't is wél wát ouderwets toch, dat 'g'op stro', m'u danken' en 'vreed' en heil? De spellingchecker weet er echt geen raad mee. Is eigenlijk dat lied na 200 jaar niet op de draad versleten, in elk geval niet meer van deze tijd? Onze moderne tijd vraagt toch om een fris nieuw geluid? Of beter, een nieuwe tekst want de melodie doet ook in moderne harten nog steeds gevoelige snaren trillen.
Stille nieuwe nacht
Zo kwam het dat de omroep KRO-NCRV een heuse ‘Stille nacht-wedstrijd' uitschreef[1]. En warempel, afgelopen zondag werd de winnaar bekendgemaakt in een live-uitzending van het programma Zin in Weekend. Cees Rutgers had het gemaakt met:
Stil is de nacht. Schitterend zacht
straalt van ver sterrenpracht.
Mensen komen, mensen gaan.
Door hun vluchtig, voorbijgaand bestaan
ademt eeuwige kracht.
Wonderlijk stil is de nacht.
Stil is de nacht. Iedereen wacht
op het licht, op de kracht
die verdrijft de duisternis,
en die groeien doet al wat er is,
die verzoent en verzacht.
Wonderlijk stil is de nacht.
Kijk om je heen. Mensen bijeen
zingen zacht: stille nacht.
Wat onzegbaar is, wat je niet ziet,
houdt zich schuil in dit goddelijk lied.
Volg de stem van je hart,
zing door het nachtelijk zwart.
Hééél knap vond de jury het, want het
- blinkt uit in beeldend hedendaags taalgebruik,
- creatieve tekst,
- doet recht aan de melodie,
- is goed zingbaar,
- vertolkt het verlangen naar rust en tijd stil zetten,
- verwoordt de kracht van zingen die hoop opwekt door wanhoop heen.
Wat dreef deze stille-nacht-dichter tot dit hoogst-gewaardeerde literaire product dat de volgende centuriën zou moeten trotseren? Wel, 
Rutgers kleindochter speelde daarin een aanzienlijke rol. Het kindje had van haar juf een nieuwe tekst geleerd op de melodie van Altijd is Kortjakje ziek. En dat is natuurlijk ook een bij uitstek religieus lied. Denk alleen maar aan de kernregel: 's Zondags gaat zij naar de kerk, met een boek voor zilverwerk. Ja, Kortjakje kan dan wel midden in week doodziek zijn, op de rústdag gaat zij naar het Godshuis. Ziek, zwak of misselijk? Zij gáát!
Het arme kleinkind begreep daar natuurlijk geen bal van. Naar de kerk gaan, nog wel ziek? Niemand doet dat toch, papa?
En een boek vol zilverwerk…? Wat is dat nu weer? Haar juf kon het haar ook niet uitleggen. En daarom was deze maar ijverig aan het dichten geslagen. Zo werd Kortjakje een Olifantje: “Olifantje in het bos, laat je mama toch niet los.
Opa Rutgers vond het 'fantástisch'! Zijn kleindochter hoefde niet meer te zingen over dat onbegrepen boek vol zilverwerk. Want, zo beleed hij zijn trauma, van dat zilverwerkboek had ook hij in zijn jeugd niets begrepen…
Een gouden boek
We gaan de nieuwe berijming niet helemaal ontleden. Wij zijn daarvoor ook onvoldoende literair geschoold. Maar degenen die enige affiniteit hebben met de christelijke inhoud van het oorspronkelijke lied doorzien gemakkelijk hoe hier de panelen zijn verschoven. Want Wie is hier weg? Een paar vragen:
Wíe of beter wát is die eeuwige ademende duisternis verdrijvende verzoenende, verzachtende, groeikracht?
Wát is dat onzegbare/onzienlijke dat zich zou schuilhouden in dit goddelijke lied?
Goddelijk? Ten diepste toch een godloos vers?
Waar is hier het zondebesef, de wereld verloren in schuld? En waar is Davids zoon, dat hulploos Kind. Waar is Jezus Christus Verzoener van de zonden, en Redder van de wereld, gebleven?
Hij is weg-berijmd met een nieuwe moderne, maar ook zo aloude god, de stem van het eigen autonome hart dat van geen God wil weten. Want het aanvaardt niet dat boek vol zilverwerk met zijn gouden inhoud. Het lied geeft stem aan de eigenwillige mens die zichzelf tot norm is en van geen hopeloze verlorenheid wil weten en dus de goddelijke Redder in z'n eigen dichtwerkspinsels zoekt. In dit lied wordt ten diepste een nieuwe wanhopige nacht bezongen die engelen niet meer verlichten, en waarin ze hun mond houden. En diepduistere nacht.
Hoe tragisch is het dat een omroep (Nederlandse Christelijke Radio Vereniging) waar prof. dr. K. Schilder eens bij aan de wieg stond, en waarvan hij jarenlang algemeen bestuurslid is geweest, zo kon verwereldlijken. Het toont hoe de kruipende secularisatie in ons land doorwoekert tot zelfs in de meest Christus-bezingende gezangen.
Vrede
Daarom blijven wij gewoon het authentieke Stille nacht jubelen. Want ondanks wat vlekjes belijdt het lied de vervulling van Gods eeuwige beloften in die hemelverlichte nacht. Zo willen wij Kerst beleven, g'op, m'U en vreed' ten spijt.
We gaan met Christus' vrede vieren en met Hem, de opgestane goddelijke Zoon van God, een nieuw jaar in. Want we weten dat het boek vol zilverwerk een gouden toekomst belooft en verzekert. Omdat het mogelijk is geworden door Jezus Christus, onze Vredevorst!
Soli Deo Gloria!
NOOT
[1] We ontlenen het een en ander aan het ND van 10-12-18.