Kerkverband

Kiezen of verliezen 1

D.J. Bolt

10-01-15

Aan het eind van het vorige seizoen (juni 2014) stelden we een aantal prangende en samenhangende vragen die wat ons betreft moeten worden beantwoord:

• Is de Schrift nog veilig in de GKv?
• Bouwt het kerkverband op of breekt het af?
• Is het nog verantwoord in deze kerkgemeenschap te blijven?
• Zo niet, welke weg moet dan worden gegaan?

De synode van Ede is bijna klaar met zijn agenda. Er staan nog twee zaken op de rol: zaken rond de theologische universiteit en vaststelling van het ondertekeningsformulier (bindingsformulier)[1]. Dan kan de definitieve balans worden opgemaakt waar onze kerken naartoe koersen. Maar we verwachten niet dat er nog fundamentele wijzigingen te merken zullen zijn.

Niemand kan nu beslissende en concrete antwoorden meer ontwijken naar onze overtuiging. Ook 'niets doen'  is een keuze, een beslissing. Het is duidelijk dat na de besloten bijeenkomst van verontruste kerkleden[2] er sprake is van een stroomversnelling in ontwikkelingen. Als voorgangers afscheid nemen van de GKv werkt dat als voorbeeld ter navolging. Dat is begrijpelijk. Toch zou het goed zijn als ieder zich verantwoordt waarom hij zijn beslissing neemt. Afscheiden (of juist niet) zal gemotiveerd moeten worden. 'Niet meer thuis voelen' is een ontoereikend argument en klakkeloos voorgangers volgen ook niet.

In enkele artikelen willen we ons rekening geven van onze overwegingen en de keuze die daaruit voortvloeit. Dat weegt zwaar omdat daar ook een zekere verantwoordelijkheid in meekomt naar onze duizenden lezers die met belangstelling en al of niet instemming onze site volgen. Daar kun je wakker van liggen. Is de richting die gewezen wordt voor de Here verantwoord? Kunnen we vrijmoedig ook anderen oproepen dezelfde keuze te maken? Het kan zwaar op je ziel drukken. Alleen in biddend overleg is rust te vinden. Bidden om de Heilige Geest of die de weg naar het Woord wil wijzen.

Rondblik

Laten we eerst proberen de situatie waarin we in de gereformeerde kerken vrijgemaakt verkeren in ogenschouw nemen. Als we daarbij ook namen zullen noemen gaat het niet om hen als persoon maar om hun opvattingen en hetgeen zij voorstaan. Het gaat ons om de koers van de kerken. Zoals we hierboven ons al afvroegen: is het Woord er veilig en wat is de rol van het kerkverband?

We gaan nu niet breed in op allerlei zaken. Veel onderwerpen zijn op deze site uitgebreid aan de orde geweest. Waar zinvol zullen we daarnaar verwijzen. Het gaat ons er nu om samenvattend aan te geven wat er naar onze visie in ons kerkelijke samenleven aan de hand is. Dat doen we puntsgewijs zonder daarmee te pretenderen uitputtend te zijn.

Het gezag van de Schrift

In de kern gaat het naar onze overtuiging om het Schriftgezag: mag de Schrift werkelijk en direct vragen om gehoorzaamheid of is het eigenlijk een te oud boek om werkelijk zeggenschap over ons concrete leven te hebben?
We hebben de afgelopen jaren gezien hoe er gerommeld wordt met teksten en schriftgedeelten. Selectief gewinkeld in preekteksten. Spreken over straf op de zonde en Gods toorn bij uitblijven bij bekering, wordt vermeden of omzeild. Allerlei bijbelse geboden zijn van hun kracht ontdaan. Resultaten van moderne bijbelwetenschappen laat men concrete historische gebeurtenissen strippen van hun betekenis.  

Daar tegenover wordt zoeken van de waarheid, onzekerheid over wat de Here concreet vraagt verheerlijkt. Het beschimpen van onze voorgeschiedenis als gekenmerkt door kerkisme en 'waarin we alles zo zeker wisten' is niet van de lucht. Spreken over Gods geboden wordt tot in preken als bedenkelijk, als wetticistisch neergezet.

Het resultaat is verwarring. Het houvast in het concrete leven met de Here is verdwenen. In verlegenheid vlucht men in de betuiging dat we ondanks alles toch één in Christus zijn. Gemeenschap zoekt men in wederzijdse geloofsmonologen over eigen waarheden.

Dat is wat we in een jarenlang proces hebben waargenomen en gedocumenteerd. Daarvan zijn vrouwen die via de NGK-achterdeur in vrijgemaakte kerkenraadsbanken klimmen het meest recente symptoom. Vertrouwen in mensen is daarvoor de basis boven trouw aan het concrete Woord van God. Het zal er niet bij blijven want het kerkanker in de Schrift krabt. Een ontstellend symptoom daarvan is het recent verschenen boekje Cruciaal waarin ook een TUK-medewerker kritische kanttekeningen plaatst bij de leer over verzoening door voldoening zoals die o.a. door Calvijn is geleerd en onderdeel van onze belijdenis vormt (HC)[3].

Verwerping

De kerk van alle tijden kampt altijd met dwalingen en moeiten. Een kerk zonder strijd zien we niet in het Oude en ook niet in het Nieuwe Testament. Onze kerkhistorie getuigt er haast ononderbroken van. Dus vrolijk doorgaan omdat er niets nieuws onder de zon is?

Als er één ding is dat duidelijk kan worden uit het getuigenis van de Schrift dan is het dat de Here verwerping van zijn Woord zeer hoog opneemt. Daarover komt zijn toorn. Hij straft zijn volk als het zich niet bekeert. Het is haast een terugkerend refrein in de Bijbel.

Is er sprake van terugkeer, bekering van onze kerken? Misschien een klein begin van erkenning dat wij op de brede weg lopen? We zien het niet.
De afgelopen jaren hebben we drie achtereenvolgende synoden bijgewoond en intensief meebeleefd. En daarbij steeds gehoopt en gebeden om een wending ten goede. Maar de gezamenlijke kerken gingen steeds weer stappen verder. Tot de synode van Ede waarvan we vurig hoopten dat die een koerswending zou laten zien, ook al was het maar in beginsel. [4]
 

Maar het tegendeel bleek werkelijkheid te worden. Op deze synode waren door verschillende buitenlandse kerken uitgebreide bezwaren tegen onze kerken ingebracht, vooral toegespitst op de zaak van de leer en daarmee verbonden het leven. Bezwaren die wij als kerkleden al eerder hadden ingediend maar die alle werden afgewezen. Bezwaren tegen schriftkritische opvattingen van dr. K. van Bekkum, dr. S. Paas, drs. J.J.T. Doedens, dr. J. Douma, dr. E.A. de Boer en dr. A.L.Th. de Bruijne. De zusterkerken deden een uitgebreid gemotiveerd, liefdevol en dringend appel op onze gemeenschap om te handelen met deze docenten omdat ze tegen de Schrift ingaan.

Maar de gezamenlijke kerken in Ede verwierpen alle bezwaren en besloten dat er daarmee een punt was gezet achter deze zaken. En als klap op de vuurpijl ontving dr. Paas zelfs een benoeming tot hoogleraar aan onze universiteit… Let wel, onze diepste moeite is niet dat dr. Paas tot hoogleraar is benoemd maar het feit dat bezwaren tegen zijn ketterse opvattingen door de gezamenlijke kerken zijn afgewezen en kennelijk tolerabel zijn. Naar onze overtuiging heeft dat alles te maken met het gebrek aan eerbied voor de Schrift waar we eerder op wezen.

De universiteit leidt onze predikanten op. Hun nascholing vindt er plaats[5]. Daardoor is het bederf in deze 'school van de kerken' zo ernstig. Wat daar wordt geleerd zal doorwerken in de gemeenten. Dat hebben we op deze site al meermalen laten zien[6]. Daarbij komt dat de universiteit steeds meer los van de kerken komt te staan door de forse subsidiëring door de overheid en de eisen die daarin meekomen. Het is langzamerhand een 'school van kerk en overheid' geworden waarop de kerken de grip dreigen te verliezen[7].

Het gaat trouwens het buitenland niet alleen om bezwaren tegen de opvattingen van genoemde docenten aan de TUK. De buitenlandse zusterkerken dienden ook bezwaren tegen de omgang met de Schrift m.b.t. de vrouw in het ambt. Zij hebben bezwaren tegen vereniging met de NGK gezien de losse binding aan de belijdenis daar. Maar met geen enkele van deze bezwaren stemde de synode van Ede in, integendeel ze was er eerder geïrriteerd over de zusterkerkvermaningen.

Afbraak

Vrijgemaakt-gereformeerden die de veertig jaren na de vrijmaking als een periode van opbouw hebben ervaren waarin veel gereformeerd leven is ontwikkeld en ondersteund met allerlei organisaties en instituten, denk aan gereformeerde scholen, een gereformeerde krant, politieke, maatschappelijke en economische organisaties, zien met verdriet dat in rap tempo afgebroken. Als er ergens de verbinding van leer en leven kan worden aangetoond dan is het wel hier. Waar gereformeerden vroeger zich bijvoorbeeld tot het uiterste inspanden om hun kinderen 'te laten onderwijzen in de voorzeide leer' ook al was het maar in kleine instituten, daar ligt men er nu niet wakker van als ze van gereformeerd naar evangelische kleur verschieten of bij gebrek aan belangstelling moeten sluiten. Gereformeerd is uit, 'algemeen christelijk' in[8].

Het lijkt wel of velen er ook trots op zijn dat eindelijk de vrijgemaakte 'minizuil' grondig wordt afgebroken. 'Minizuil', zo schampert men vaak kleinerend over wat onze ouders en ook de onder ons nog levende ouderen als een geschenk van Gods goedheid ontvingen. Wat vroeger tot dank aan de Here noopte is nu een voorwerp van verachtelijk kerkisme.[9] En met een haast neurotische ijver[10] breekt men de laatste restanten ervan weg. Let wel, niet een on-welgezinde overheid of samenleving is de oorzaak van het verdwijnen van dit gereformeerde leven maar eigen initiatief. Wíj als kerkgemeenschap hebben deze afbraak gewild en toegelaten. Hoe kunnen we dit ooit verantwoorden?

Pluriforme kerk

Er is een geest vaardig geworden over ons kerkvolk die kerkelijke eenheid als het hoogste goed ziet. Daarbij is geloofseenheid, eenheid in de leer van de Schrift van onderschikt belang. In het postmoderne denken heeft immers ieder zijn eigen (geloofs)waarheid? Van daaruit valt ook goed te verklaren waarom ineens de inhoudelijke bezwaren tegen eenwording met de Nederlands Gereformeerde Kerken zijn weggesmolten. En waarom er oecumenisch geflirt wordt met gemeenschappen als de Protestantse Kerk (PKN) waar waarheid en leugen gelijke rechten hebben. In verschillende plaatsen worden zelfs al af en toe gezamenlijke kerkdiensten gehouden. In het beleven van zo'n eenheid is een gereduceerde Apostolicum geen belemmering[11].

De oude Kuyperiaanse leer van de pluriformiteit van kerken met zijn 'onzichtbare kerk' wordt weer glanzend opgepoetst en voor velen, ook predikanten, het verzachtende antwoord op kerkelijke verdeeldheid. Van kerkelijke onttrekkingen kan eigenlijk niet meer worden gesproken, men blijft immers lid van die 'onzichtbare kerk'? En zo krijgen kerkverlaters of ze nu naar het Leger des Heils gaan of de Vrije Baptisten vanaf vrijgemaakte kansels Gods zegen toegebeden. En staat de toegang van het Heilig Avondmaal voor niet-gereformeerden in verschillende gemeenten open.
Geen wonder dat ook door het steeds meer ontbrekend kerkbesef het zielental van de GKv afneemt.

Pluriformiteit uit zich ook in een enorme vernieuwingsdrang. Veranderen in de kerk is voor sommigen bijna identiek met het werk van Heilige Geest[12]. Vaststaande liturgieën zijn uit. Iedere gemeente doet wat goed is in eigen ogen. Plaatselijke kerken zijn toch zelfstandig? Daarom zagen de gezamenlijke kerken bijeen in de Eder-synode er van af om hierin nog richting te geven. De keuze uit het nieuwe liedboek met 1016(!) liederen en ook nog andere bundels wordt overgelaten aan de lokale gemeenschap. Men stuurt niet meer maar faciliteert hooguit wat gedreven wordt door de tijdgeest. Zo wordt nog vóórdat een meerdere vergadering van kerken zich er over heeft uitgesproken de pas verschenen Bijbel in gewone taal[13] al gebruikt op kansels.

Het gevolg is voor velen vervreemding van de kerk die hun lief is.

Beïnvloeding

Het is bijna niet mogelijk je te onttrekken aan de ontwikkelingen die hierboven in een aantal trekken zijn geschetst. Het is een sluipend proces dat je denken beïnvloedt. Daarin speelt ook de voorlichting een grote rol. Kerkelijke media worden hoe langer hoe meer 'gelijkgeschakeld'. Het lijkt er op dat er weinig ruimte blijft voor orthodox-gereformeerd geluid. Per 1/1/15 zijn De Reformatie (GKv) en Opbouw (NGK) samengevoegd in het nieuwe blad OnderWeg. De twee kerkbodes van het Noorden en het Midden laten een onduidelijk geluid horen. De ene scribent schrijft een helder artikel maar een ander breekt het vervolgens weer af[14].

Het Nederlands Dagblad is helemaal los van de kerken komen te staan en spuugt regelmatig in de gereformeerde bron waaruit het is ontstaan. Het is een podiumkrant geworden dat graag zijn partijtje meeblaast in de moderne cultuur. Soms krijg je pagina's lang de indruk dat je een rooms blad in handen houdt. Van enige sympathiseren met de gereformeerde kerken, haar leer en historie is weinig meer te merken[15].

Alleen het blad Nader Bekeken laat veelal nog een orthodox-gereformeerde stem klinken. Maar gezien de samenstelling van de redactie en de lijst met medewerkers is het de vraag of hier ook niet een duidelijke koerskeuze gevraagd zal gaan worden.

Hoe velen zijn en worden niet meegezogen in deze 'stille revolutie'. Hoe kunnen ouders hun kinderen in deze snel veranderende wereld nog christelijk, gereformeerd opvoeden? Hoe blijven de jongeren staande in een wereld die zo haaks staat op waar gereformeerd geloof en leven voor staat?

Het komt allemaal bij elkaar: tanend kerkbesef, slappe preken, verwarrende voorlichting, scholen die hun gereformeerde karakter verliezen, catechisaties waar kinderen 'niks hoeven te leren'. Daar komt nog een stuk verloedering bij, denk bijvoorbeeld aan het progressieve taalgebruik en opvattingen van jonge vrijgemaakte theologen als Rikko Voorberg en Martijn Horsman[16], ontheiliging van de rustdag, samenwonen en echtscheiding.

Leidslieden in onze kerken geven er geen duidelijk tegenstuur aan maar pamperen deze verschijnselen eerder.

Het zorgwekkende is dat je, ook als oudere, gaat wennen aan veel dingen. De dingen schokken in het begin, maar al te gauw vinden ze een al dan niet afgeschermd plekje in je leven. Hoeveel te meer zal dat voor onze (klein)kinderen gelden! De vraag pijnigt: is het verantwoord voor je zelf en voor het nageslacht om je hier aan te blijven blootstellen? Om, als het zo doorgaat, na twee generaties, wellicht slechts één, met wroeging te moeten vragen: Waar is onze jeugd gebleven? En onszelf de vraag te stellen: zijn we niet nalatig, te slap geweest en hebben we het verkeerde voorbeeld gegeven? Zijn we ontrouw aan de HERE geweest en moeten daarom zijn toorn ervaren in het overgelaten worden aan zondige eigenwilligheid[17]?

Erediensten

De zondagse erediensten vormen de kern van ons kerkelijk en geestelijk samenleven. Daar wordt het Woord gebracht door de kerk die is een pijler en fundament van de Waarheid[18]. Daar vindt de principiële toerusting plaats omdat God zelf daar spreekt en zijn Geest in onze harten werkt. Als het goed is hoor je daar: Zo spreekt de Here. Verkondiging met bevel van geloof én bekering. Zo was het in de nu veelal verguisde geschiedenis van onze kerken.

Maar in veel kerkdiensten lijkt, met enige overdrijving, de predikant meer aandacht te hebben voor mooie powerpointplaatjes, internetfilmpjes en liederen die de band kan dreunen dan met een grondige uitleg van de Schrift. Catechismusprediking is out. Zondagen lang komt die niet meer aan de orde, zo hebben we ervaren. Hoe wordt zo de leer van de kerk aan oud en jong nog overgedragen en ingeprent? Terwijl deze en ook de andere belijdenissen zoveel aanknopingspunten bieden voor het leven in onze seculiere maatschappij en de dringend noodzakelijke tegenweer kunnen leveren voor tal van heidense opvattingen en wereldse verleidingen.

Waar is de kerk die als een beschermende schaapkooi is waarin de schapen een liefdevol leven met de Here en met elkaar wordt geleerd en getraind het koude kille leven erbuiten te overleven?

Klaagzang

Het bovenstaande kan gemakkelijk de indruk wekken van één langgerekte litanie. En dat is het ook. Zo worden de moeiten en klachten van verontruste broeders en zusters vaak ook ontvangen. Velen krijgen er 'de kriebels' van. Mensen 'die altijd wel iets aan te merken hebben' en 'geen oog hebben voor het werk van de Heilige Geest'[19]. Het is ook niet fijn om de indruk te wekken altijd in de contramine te zijn. Dan is het vrolijke blijde christendom toch veel aantrekkelijker? Waarin je elkaar respecteert hoe en wat je ook gelooft en God jou onvoorwaardelijk aanvaardt en liefheeft 'helemaal zoals je bent'. Samen één in Christus heet dat. Dat voelt toch veel fijner dan al dat gekrakeel om een zinnetje in een paulusbijbelbrief?!

Maar we gaan er niet in mee. Want die 'vrolijke' weg loopt dood. Al de verschijnselen die we hierboven hebben gereleveerd zijn symptomen van het diepere probleem in onze kerken: de Schrift is een object geworden van vrije interpretatie en argumentatie. Gods openbaring ligt op de operatietafel van de theologische wetenschap. Als je maar biblewise redeneert ben je gelegitimeerd ook al leidt het tot uitspraken die dwars op de Schrift zelf staan[20]. Sluipend heeft schriftkritiek zijn entree in onze kerken gedaan. Het valt velen niet op. Er is toch nog zovéél moois in onze kerken, zegt men dan.

Nu valt het ons niet moeilijk om dat te beamen. Wij zien kinder(lijk)geloof, horen (on)regelmatig preken die het volle evangelie verkondigen. Maar we hebben het al vaak benadrukt: het gaat om de koers van onze kerken. De richting waarin onze kerken zich bewegen voert af van Gods Woord en de gehoorzaamheid daaraan. Schriftkritiek is als een ijsberg die het cruiseschip onder de waterlijn lek scheurt. Oppervlakkig nauwelijks waarneembaar. Je moet echt op onderzoek uit om te ontdekken dat het dek een hellend vlak is geworden. Ondertussen kan het in de salons nog massaal een vrolijke boel zijn. waar passagiers dansen op vrolijke walsen en toasten uitbrengen op een behouden vaart. Maar de ondergang is onafwendbaar. 

We moeten vertrouwen hebben in elkaar, zegt men. In deputaten kerkelijke eenheid bijvoorbeeld. Niet altijd dat wantrouwige, dat narekenen. Echter, wij zullen elkaar toch moeten bevragen, vermanen en afwijzen als er afwijking van de Schrift aantoonbaar, bewijsbaar is? Dan is het eisen van vertrouwen toch onterecht? Als een boekhouder vertrouwen vraagt i.p.v. uit te leggen waarom er kerkkasgelden zijn verdwenen dan is er toch alle reden om hem een uitgebreide kascontrolecommissie of zelfs de politie op zijn dak te sturen? Trouw moet blijken, zegt een oud spreekwoord.

We troosten ons met de gedachte dat ook de Schrift vol van klaagzangen is, mogelijk wel net zo vol als van lofzangen. Niet alleen de haast 'professionele' klaagzanger Jeremia maar ook tal van andere profeten lamenteren. En hoor ook onze Heiland als hij klaagt over het geestelijk leven en over de leidslieden van zijn dagen. Hij klaagt tot zelfs in het allerdiepste en donkerste uur van zijn leven aan het kruis[21].

Klagen heeft een negatieve connotatie. Het voelt beter om opgewekte liedjes te zingen. Maar zei de prediker al niet "dat het beter is naar een klaaghuis te gaan dan naar een huis te gaan waar een feestmaal gehouden wordt[22].

Dat is immers het einde van ieder mens, en de levende moet het ter harte nemen".

Wordt vervolgd