Kerkverband

Ontsimpelen? (5) - Open antwoord aan prof. De Bruijne

Dit is het tweede gedeelte van het antwoord.
Het eerste gedeelte Ontsimpelen? (4) werd geplaatst op 23 mei 2009.

Geachte broeder De Bruijne,

U schrijft:

Gedeelde zorg
Ronduit tragisch wordt ons verschil als br. Bolt een beetje onder water steekt en ook in mijn richting wijst. Hij suggereert dat allerlei schadelijke ontwikkelingen die ik in mijn artikel noemde, onder meer veroorzaakt zijn door opvattingen van voorgangers en ?TU docenten?. Daarna volgt het bekende rijtje zorgpunten: echtscheiding, zondagsrust, Genesis 1, vrouw en ambt, (en nu ook) de kwestie Paas. Waarom spreek ik over tragisch? Omdat ik (voor mezelf sprekend) volstrekt zeker weet dat mijn optreden rond deze thema?s voor een belangrijk deel voortkomt uit een zorg die ik deel met de zogenaamde verontrusten. Wat ik geschreven heb rond echtscheiding, zondagsrust en schriftgezag, komt voort uit diagnoses die ik al in de jaren ?80 heb opgedaan. In kleinere kring heb ik ze ook toen al geuit, terwijl ik ze sinds mijn bijdrage aan de cursus ?Van gisteren naar morgen? rond 1990 ook publiek heb gemaakt. Ik zag en zie een relativering van de christelijke levensstijl. Voor een deel komt deze voort uit de invloed van onze snel veranderde samenleving, waarvoor we geen passend alternatief hebben opgebouwd. Voor een ander deel komt zij voort uit een reactiehouding tegen een te absolute manier waarmee dit soort elementen uit onze levensstijl zijn onderbouwd. Die te absolute onderbouwing zag je in ons gereformeerde en vrijgemaakte verleden en slaat sinds enkele decennia om in haar tegendeel.
Nu kun je deze diagnose niet delen. Je kunt ook menen dat wat ik er aan alternatieven voor heb geopperd, niet werkt en misschien zelfs een averechts effect heeft. Daar sta ik helemaal open voor. Ik denk daar zelf veel over na. Maar je kunt echt niet volhouden dat deze ontwikkelingen ontstaan zijn door bewegingen van TU docenten en andere voorgangers.
Dat betekent in de eerste plaats dat ik er toch niet zo naast zit als ik wijs op het feit dat dit soort strijd de hele kerkgeschiedenis door heeft plaatsgevonden. En in de tweede plaats zouden Bolt en zijn medestanders hier minder afwerend moeten reageren en minstens moeten beseffen dat hier echt een gedeelde zorg ligt, al verschillen de oplossingsrichtingen. Hier bestaat alle reden om de versimpeling te boven te komen.

Ik antwoord:

U vindt het tragisch dat ik er geen oog voor heb dat u voor een belangrijk de zorg deelt van de verontrusten over echtscheiding, zondagsrust Genesis 1, de 'vrouw in het ambt' en de kwestie Paas.
Ik wil er niet aan twijfelen dat u uw zorgen hebt over deze zaken. En tot op zekere hoogte lopen onze zorgen over het leven met de Here zoals zich dat ontwikkelt in de kerken inderdaad parallel. Maar ik betwist het dat u uw zorgen echt deelt met ons. Ik zie werkelijk niet dat u verontrusten helpt wat de genoemde onderwerpen betreft. Waar kan ik publicaties van u vinden die er met de daad van getuigen dat u achter de strijd van verontruste broeders en zusters staat? Tegen welke besluiten van b.v. de generale synode van Zwolle-Zuid hebt u geopponeerd of bent u concrete bezwaren van broeders en zusters bijgevallen? Als wij onze verontrusting werkelijk delen zou daar toch ook iets van moeten blijken in de praktijk?!

Ja, u hebt bezwaar gemaakt tegen één besluit als ik het goed heb waargenomen, namelijk tegen de besluiten m.b.t. de relatie met de NGK. U vond die besluiten beslist te mager: de synode had de weg naar landelijke eenheid met deze kerken moeten inslaan in plaats van de boot afhouden¹. Maar in feite laat u hier toch verontrusten in de steek door zelfs het magere compromis dat bevochten² werd in Zwolle publiek aan te vallen? Ik kan niet anders constateren dan dat 'verontrusting' kennelijk wel een heel verschillende lading heeft bij ons tweeën.

Op de kop
U moet het mij verder niet kwalijk nemen, maar zet u de zaken ook niet helemaal op de kop? Het beeld dat wij van uw activiteiten in onze kerken hebben is volstrekt anders dan u het voorstelt. Ik zeg het maar eerlijk zoals het door mij en anderen wordt ervaren. En als ik het verkeerd zie hoor ik dat graag.
Onze stellige indruk is dat u mee gaat met de 'mainstream' in onze kerken, ja die samen met anderen (o.a. docenten aan de TU) aanvoert. Ik zie u geen bezwaarden ondersteunen als het gaat om hun strijd tegen de verkeerde ontwikkelingen in de kerken. Integendeel, bezwaren van verontrusten richten zich voor een niet onbelangrijk deel tegen uw publicaties m.n. over het Schriftverstaan. Echter alle bezwaren daartegen die in de kerkelijke weg aan de orde zijn gesteld werden door de laatstgehouden synode formeel afgewezen, d.w.z. zonder inhoudelijke toetsing aan de Schrift en belijdenis!

Een voorbeeld
Laat mij een duidelijk voorbeeld noemen om een en ander nog meer te concretiseren: het eerste in het door u genoemde rijtje, echtscheiding en hertrouwen na scheiding. Het is niet origineel maar wel zeer illustratief, daarom ga ik er wat uitgebreider op in. Ik kom in volgende bijdragen nog terug op een paar andere voorbeelden uit het rijtje.
De zaak van 'echtscheiding en hertrouwen na scheiding' is in de kerken aan de orde gesteld omdat bleek dat de Bijbelse 'gronden' om te scheiden (overspel en kwaadwillige verlating) steeds meer vindingrijk werden 'opgerekt' zodat met een schijn van Bijbelse onderbouwing er in allerlei andere gevallen kon worden gescheiden en zo 'de-vrouw-van-uw-jeugd'³ kon worden vervangen door een nieuwe 'liefde'. Deze praktijk is natuurlijk een gereformeerde kerk onwaardig.
Werd deze praktijk teruggedrongen door ons te verootmoedigen, de verkeerde praktijken aan de kaak te stellen, christelijke tucht te oefenen en zo Gods geboden weer te eerbiedigen?
Helaas!
Ú bent het toch geweest die met een heel nieuwe benadering van huwelijk en echtscheiding bent gekomen en die uitgebreid hebt verdedigd⁴?
Daardoor zijn inderdaad de verkeerde praktijken van oprekken van de 'gronden' niet meer aan de orde: u leerde ons immers dat er helemaal géén Bijbelse gronden voor echtscheiding zijn. We moesten af van die 'gebodsethiek' die zich baseerde op concrete geboden en tekstmateriaal. Plaatsvervangend introduceerde u het alles beheersende criterium van "de stijl van het koninkrijk" en de "radicale navolging van Christus". En zo zou geen enkele echtscheiding noch hertrouwen goedkeuring in Gods ogen meer kunnen en mogen ontvangen.
Echter?
Enkele weken geleden sprak ik (weer) iemand die dacht dat de leer rond echtscheiding en hertrouwen in onze kerken 'dus' veel strenger was geworden. Deze zaken waren toch nooit goed? Er zijn toch geen gronden meer? Ja, zo wordt het kerkvolk door (sommige) voorgangers in onze kerken, inmiddels willens en wetens, misleid. Dat zware woord is m.i. gerechtvaardigd omdat men zo langzamerhand kan en moet weten hoe de vork wél in de steel steekt. Want de nieuwe benadering elimineert maar niet alleen (overigens ook nog eens ten onrechte) Schriftuurlijke gronden maar definieert ook een heel aantal situaties en redenen waarom toch gescheiden kan worden of na scheiding hertrouwd. Ik ga dit hier nu niet weer uitgebreid toelichten, het is al vele malen door mij en door anderen publiek gedaan. Ieder die dat wil kan voor uitgebreide argumenten terecht bij een heel aantal artikelen hierover⁵.

Legalisering
Toch wil ik er in het kader van ons woord & weerwoord nog wel iets ter verduidelijking aan toevoegen.
Ik wil graag aannemen dat u oprecht bedoelde de desastreuze ontwikkeling van trouwbreuk en kapotte gezinnen met niet zelden onvoorstelbare ellende terug te dringen. Maar wat u m.i. in wezen hebt gedaan is legaliseren van verkeerde, onschriftuurlijke praktijken. Het veelvuldig gebruik van termen als 'stijl van het koninkrijk' en 'radicaal Christus volgen' mag er de ogen niet voor sluiten dat u leidend bent geweest in het openen van deuren die gesloten hadden moeten blijven en die dat eeuwenlang waren. De nieuwe huwelijksethiek is een breuk met een lang én kort verleden. Het betekent bijvoorbeeld ook dat de boekjes van prof. J. Douma over huwelijk en echtscheiding niet meer 'bij de tijd' zijn en voor een belangrijk deel de prullebak in kunnen. Dát is op zichzelf niet erg maar markeert wel een afscheid van een stuk gereformeerde levensovertuiging op dit punt. Het vormt ook een belemmering voor het verder gestalte geven aan de ware oecumene. Het is bijvoorbeeld strijdig met de Westminster Confessie, die wél beide echtscheidingsgronden, met uitsluiting van andere redenen, noemt. Denk ook aan kerken in Nederland die wij juist zouden moeten zoeken en vinden maar die geen deel hebben aan deze nieuwe leer. Een leer die een belemmerende typisch vrijgemaakte eigenaardigheid is geworden. Waaraan we zijn gebonden en die kerkenraden en ambtsdragers maar hebben te hanteren.
Daarmee is, nu alle bezwaren ertegen vasthoudend van tafel zijn geschoven, het spoor van eeuwen van worsteling en kerkgeschiedenis verlaten.

Jazeker, we delen de zorgen over het sterk toenemend aantal scheidingen en huwelijksontrouw, het zou ook niet! Maar het zet de lezers op een verkeerd been als u vervolgens ons geschil typeert als kiezen tussen verschillende "oplossingsrichtingen". Want het punt waar het om draait is dat u legaliseert waar verontrusten terug willen naar Gods geboden, hoe moeilijk de weg terug ook zal zijn. Niet wegvluchten voor consequenties door een vervaging als "de stijl van het koninkrijk" maar concreet terug tot 'de wet en de getuigenis'. Weerstand bieden tegen de invloedrijke en uiterst giftige tijdgeest op dit gebied.
Eenvoudig voorbeeld op een heel ander vlak mag dat misschien nog verduidelijken.
Stel dat steeds meer brommers gebruikmaken van het fietspad (blauw bord, witte fiets) want het snijdt een behoorlijke omweg naar het dorp af. Inmiddels hebben ook motoren dit ontdekt. Waarom ook niet: uiteindelijk zijn het toch allemaal brom- en motorfietsen?
De dorpsdiender ziet deze levensgevaarlijke interpretatie met lede ogen aan, dat heeft hij zo niet geleerd op de politieschool. Maar hij komt met een creatieve oplossing. Hij vermaant de dorpsbevolking vooral zich als een heer-in-het-verkeer te gedragen en verwijdert vervolgens het fietspadbord. Dat stamt nog teveel uit de tijd toen men zich aan ver- en gebodsborden placht te houden.
Inmiddels hebben vierwielers de eerste fietsers platgereden.
In welke richting heeft deze wetshandhaver nu werkelijk iets "opgelost"?? Is hij niet mede oorzaak geworden van de toegenomen onveiligheid?
Nee, het is niet bij u begonnen maar eigenwilligheid m.b.t. Gods geboden blijft nooit zonder ernstige gevolgen. Dat kun je vanaf pagina 2 van de Schrift lezen.

Mede oorzaak
Dát bedoelde ik toen ik schreef dat docenten aan de TU mede oorzaak zijn van het verval in onze kerken. De kern van de zaak is, ik blijf het herhalen, dat het gezag van het Woord het meer en meer aflegt tegen de bijna onbedwingbare lust van ons mensen ons aan te passen aan de tijdgeest en zijn praktijk. Waar is het onvoorwaardelijk buigen voor de Schrift gebleven? Waarom hebben deputatenrapporten niet zelden rond de honderd pagina's nodig om "via een omweg" zoals u dat terecht noemt, al redenerend en deducerend uit te komen bij onmogelijke en onschriftuurlijke opvattingen?⁶

Bindend of niet?
Nog een laatste opmerking in dit verband want de indruk is gewekt dat de nieuwe benadering op het gebied van huwelijk en echtscheiding helemaal niet bindend is voor de kerken. Dat waren maar gedachtengangen van deputaten die ze ter overweging aan de synode hadden doen toekomen. Je hebt alleen maar te maken met synodebesluiten.

Misschien is het goed om in dit verband het geheime (of stiekeme?) advies van uw collega prof.dr. M. te Velde te noemen aan een lid van de kerkenraad te Urk. Het dagblad Trouw wist daar de hand op te leggen en publiceerde het⁷. Over dit stuk is veel te zeggen maar nu alleen het punt dat ons gesprek raakt.
De nieuwe benadering van huwelijk en echtscheiding is vervat in een deputatenrapport aan de synode van Amersfoort-Centrum. Welnu, stelt prof. Te Velde, kerken ratificeren nooit rapporten want die dienen alleen als voorbereiding van besluiten door de synode. Die laatste dienen te worden geratificeerd. Kortom, de kerkenraad "is niet aan dat rapport gebonden". En dus, de nieuwe benadering heeft helemaal geen rechtskracht in onze kerken. En gelijk heeft hij, zo behoort een synode met deputatenrapporten om te gaan.
Maar waarom betrekt prof. Te Velde nergens in zijn geheime adviesdocument het besluit 1 van de synode van Amersfoort-Centrum⁸ waarin de relatie met het deputatenrapport is vastgelegd? We laten dat besluit voor het grootste deel hier volgen:

"in te stemmen met de hoofdlijn van de door deputaten gekozen benadering van huwelijk en echtscheiding waarin vanuit de overvloedige genade van Christus en binnen het geheel van het christelijke leven in de kerken wordt ingezet op maximale toewijding aan God en zijn wil, op navolging van Christus en op een levensstijl die recht doet aan het komende koninkrijk.

Gronden:

in het kader van de ontwikkeling van deze benadering hebben de deputaten in respectievelijk hermeneutische, exegetische en praktische zin veel ter tafel gebracht dat binnen de kerken zowel instemming als kritiek heeft ontmoet. Instemming zoals verwoord in besluit 1 is echter niet afhankelijk van de instemming met al deze achterliggende inzichten. De generale synode heeft in grote lijnen met waardering kennisgenomen van de studie van deputaten, maar laat hun rapportage voor hun eigen rekening. Wel is kennisname van de grote lijn van hun rapporten nodig om de algehele strekking van hun benadering als achtergrond bij de uitgangspunten en richtlijnen te begrijpen."

De kerken hebben ingestemd met de hoofdlijn van het deputatenrapport! Wat is die hoofdlijn dan precies? Daarvoor moet je wel naar hun rapport, zie de laatste zin van de 'gronden': Wel is kennisname van de grote lijn van hun rapporten nodig om de algehele strekking van hun benadering als achtergrond bij de uitgangspunten en richtlijnen te begrijpen." Het is dus "nodig" dat je je de grote lijn van hun rapport eigenmaakt anders ontgaat je de achtergrond van "uitgangspunten en richtlijnen" en kun je die niet goed toepassen.
Voor zover ik weet is dit een vrij unieke situatie waar de gedachtengangen van een deputatenrapport worden gekoppeld aan een synodebesluit en een synode niet zélf de moeite deed om die "grote lijn" en "algehele strekking" te formuleren.
En daarmee zitten de kerken dus vast aan dat funderende rapport van deputaten ondanks dat het qua formuleringen natuurlijk voor "hun rekening" blijft. Maar het gedachtengoed nemen 'de kerken in synode bijeen' volgens dit besluit noodzakelijkerwijs wél voor hun rekening.
Prof. Te Velde geeft dus een verkeerde voorstelling van zaken aan 'dat lid van de kerkenraad van Urk' en geeft daarmee ook een verkeerd signaal af in de kerken.

Kerkenraden zijn gebonden aan de nieuwe benadering. Op de laatstgehouden synode is deze hele nieuwe huwelijksethiek definitief bevestigd door alle bezwaren er tegen af te wijzen. En als 'logisch' sluitstuk worden kerkenraden nu zelfs verplicht in verschillende situaties een volgend huwelijk van gescheidenen kerkelijk te laten bevestigen! In vele situaties en om allerlei redenen die in strijd zijn met de Schrift. Daarmee heeft de synode de kerken bovenschriftuurlijk gebonden!⁹ Ik kan dit in elk geval nog steeds echt niet rijmen met 1Kor.7:10.¹⁰

Open herbezinning op een averechts effect
In uw 'weerwoord' stelt u, prof. De Bruijne, dat u "helemaal open staat" voor mensen die menen dat uw alternatieven niet werken en zelfs een averechts effect hebben. Ja, want dat laatste is wel het geval als we I. Assink, maatschappelijk werker bij De Driehoek mogen geloven¹¹. Zij wist te melden "dat gescheiden gemeenteleden massaal via datingsites bezig zijn een nieuwe partner te zoeken. De Driehoekmedewerkster gaf aan dat het nodig is dat ambtsdragers zich bezinnen op het feit dat de praktijk bezig is weg te groeien van de laatste synode-uitspraak van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, namelijk dat "hertrouwen niet past in de stijl van het Koninkrijk van God". Dat is kennelijk de situatie in onze kerken?
Helaas hebben wij tot nu toe publiek weinig van een "open discussie" hierover gemerkt¹². In Zwolle-Zuid zijn de ingebrachte bezwaren bijna schouderophalend formeel afgehandeld.
Maar zou, nu de praktijk in de kerken het "averechtse effect" inderdaad demonstreert, het niet hoog tijd worden om een principiële analyse of 'herbronning' uit te voeren of de nieuwe benadering van echtscheiding en hertrouwen het licht van het Woord wel verdraagt?
Zou u daarvoor niet de aangewezen persoon zijn om het voortouw te nemen?

Wordt vervolgd

¹ De Reformatie, 01/11/08. Uw oordeel was o.m. dat de situatie in de NGK veel positiever is dan ingeschat werd op de synode. Er is teveel "controle-dwang" bij de vrijgemaakten, ze halen "oude koeien uit de sloot". Er is sprake van "patstellingen". De synode nam met de ene hand weer terug wat ze met de andere gaf. Het wantrouwen werd weer gevoed. Het handelen van de synode is uit oogpunt van christelijke omgang "kwalijk" en ook "ondankbaar" jegens de Here voor de vooruitgang die Hij gaf. Het NGK-besluit vrouwelijke ambtsdragers toe te laten, had niet weer mogen worden aangevoerd tegen eenwording. Wantrouwen jegens de NGK werd "gelegitimeerd en in stand gehouden". U hoopte dat de gesprekspartners uit GKv en NGK zich hierdoor niet laten ontmoedigen?

² Zie ter illustratie het grote aantal ingewikkelde amendementen op meerderheid- en minderheidsrapporten dat werd ingediend op de synode en de uitgebreide discussies daarover (rubriek Synodeverslagen).

³ O.a. Mal. 2:14,15.

⁴ Formeel zijn het natuurlijk de deputaten Huwelijk en echtscheiding die verantwoordelijk zijn voor het voorstel van de nieuwe leer. Maar uit Woord op schrift en diverse artikelen in De Reformatie valt gemakkelijk uw leidende rol op te merken.

⁵ Zie o.m. in de rubriek Ethiek: Scheiden zonder gronden; Huwelijk en Echtscheiding; Nooit scheiden?; Toch scheiden en dan?; Messelings toon en inhoud; brochures Echt geboden, Scheiden zonder gronden. N.a.v. de synodebesluiten van Zwolle-Zuid Huwelijk en echtscheiding op de website www.synodezwollezuid.nl; brochures Scheiden zonder gronden en Echt geboden. Zie ook in de rubriek Synode verslagen: Generale synode Zwolle-Zuid - verslag 3 en verslag 10, en verder Een retourtje Zwolle-Zuid - Synodeimpressie 3.

⁶ Een van de opmerkelijkste vind ik nog altijd dat het officieel per synodebesluit(en) gewettigd is in onze kerken van de kansels te leren dat de Zondag een menselijk instelling is en het rusten erop niets te maken heeft met het vierde gebod. Tegelijk mag een predikant ook het omgekeerde leren als hij dat vindt. Een kind kan zien dat hier iets niet kan kloppen. De gevolgen sijpelen door in het gereformeerde leven: we gaan rustig op zondag op vakantie of komen er op terug; zelfs voetbalstadionbezoek op zondagmiddag schijnt voor sommigen geen taboe meer te zijn laat staan het kijken naar Studio Sport op zondagavond met verslagen van dag sportevenementen op die dag. Zou het iets te maken kunnen hebben met "zondag als een menselijke instelling"?

⁷ Trouw, 16 mei 2009. Klik op http://www.trouw.nl/religie-filosofie/nieuws/religie/article2760274.ece/Verontruste_vrijgemaakten_maken_zich_boos_over_koers_van_hun_synode__.html.

⁸ Acta synode Amersfoort-Centrum, Hoofdstuk III Kerkregering, artikel 57.

⁹ Merk op dat een vraag vanuit Goes om 'de oude leer' te mogen handhaven werd afgewezen!

¹⁰ Ook hiervoor moet je naar "de grote lijn" en "algehele strekking" van het deputatenrapport.

¹¹ Reformatorische Dagblad, 16 januari 2009.

¹² Zo heeft het mij bijvoorbeeld verwonderd én gestoord dat de rapportage van de Raad van Advies op het gebied van huwelijk en echtscheiding geheim wordt gehouden. Ook de besprekingen ervan op de synode van Zwolle-Zuid waren in comité. Het zou om privacy-gevoelige informatie gaan. Maar die rapportage is toch überhaupt van dien aard dat adviezen en trends niet herleidbaar zijn tot personen? De adviezen worden zelfs gegeven over voor de RvA anonieme personen! Dus, waarom mogen de kerken en haar leden niet weten wat en hoe deze RvA adviseert? Bijvoorbeeld, hoe vaak advies is gegeven en hoevaak daarvan is wel of niet geadviseerd in te stemmen met een echtscheiding en/of een volgend huwelijk? En in hoeverre een afwijzend advies is opgevolgd? En wat de trends daarin zijn? Waarom moeten we afgaan op de constateringen in de dagbladpers?