Liturgie en eredienst

Flits 35 - Vesper in Amsterdam

D.J. Bolt

24-09-11

In vakanties elders proberen we gewoonlijk 's zondags gereformeerde kerkdiensten bij te wonen. Gemakshalve nemen dan de kerkbodes van het Noorden en het Midden mee. En ook het Jaarboekje van de kerken zodat kerkgebouwen zijn te vinden. Eventueel kan er dan nog even met de scriba of preekvoorziener worden gebeld zodat we zeker weten dat de eredienst op het afgesproken tijdstip en in het aangegeven godshuis plaatsvindt.

Dit jaar namen we een laptop mee. Dat is nog gemakkelijker en up to dater (hoop je). Met een mobiele verbinding kun je immers direct in de keuken van de kerk kijken.

Zo lagen we een paar weken geleden in een haven van Amsterdam. Enig speurwerk op kerkpagina’s leverde op dat de vrijgemaakte kerk van Amsterdam-ZuidWest een morgendienst hield maar een middagdienst konden we niet vinden. Wel was er ’s avonds om half negen een vesper (HA). HA zal wel Heilige Avondmaal betekenen, dachten wij. Dus vesper zal een andere aanduiding zijn voor avondkerkdienst. Weliswaar zegt ons woordenboek dat het een namiddagdienst die om drie of vier uur wordt gehouden maar dat is wellicht nog een beetje rooms. En daar mag je als gereformeerde best van afwijken.

We besloten deze dienst bij te wonen.

Het kerkgebouw van GKv Amsterdam-ZuidWest staat bekend als de Titus-kapel. Het staat wat verloren tussen grote flatgebouwen. Een deur in een hoog stalen hekwerk om de kerkentree heen, verleende ons toegang. Hoewel we de fietstocht dwars door Amsterdam ruim gepland hadden waren we op het nippertje op tijd. Het stratenboek is in elk geval ontoereikend om in deze stad wat te vinden. Gelukkig hadden we ook een elektronisch navigatiemiddel bij ons.

In de kerkzaal hadden zich al ongeveer ruim twintig broeders en zusters verzameld. De sfeervolle ruimte werd gedempt verlicht door lampenbogen in de zoldering. De schemerige ambiance belemmerde het lezen van onze Bijbels nogal maar het werd gecompenseerd door een ruimbemeten beamerscherm waarop de operator liturgische teksten projecteerde. De operatordesk deed overigens vermoeden dat in deze ruimte ook andere muziek klinkt dan dat van het aardige orgel op het liturgische platform.

Beïnvloed door het meditatieve halfduister schoven we stilletjes achteraan. Om eerlijk te zijn, het voelde enigszins ongemakkelijk. Waar waren we hier in verzeild geraakt? Gingen we een gereformeerde eredienst meemaken of iets heel anders?

Op de beamer verschijnt de tekst "in stilte voorbereiden".

En: "Ga de weg van de kinderen van het licht". Kennelijk is een meditatief moment aangebroken waarop van de aanwezigen wordt verwacht zich over te geven aan overpeinzingen. Dat lukte ons niet, want mediteren op commando voelt bij ons als huilen op bevel, het krijgt iets kunstmatigs. Is het ook niet meer iets voor de binnenkamer of wellicht voor een eenzame wandeling?

We zingen van de toepasselijke psalm 141 de verzen 1,2.

Een mooie Psalm uit de diepte. Een lied dat tegelijk een bede is, zoals zoveel Psalmen.

Stil gebed

Twee kaarsen worden aangestoken door de predikant, ds. W. van der Schee.
De symboliek ontgaat ons. Misschien licht (Licht?) in het halfduister (de wereld)? En twee kaarsen als aanduiding van de tweede persoon van de Drieëenheid? We raden maar wat.
Maar goed, het licht van kaarsen is altijd mooi en geeft sfeer. En een beetje meer licht in de zaal is ook niet weg.

We zingen Liedboek 399: 1, 3, 4.
"Wij loven U, o God, belijden U als Heer". Naar het Te Deum op de wijze van Psalm 89. Prachtig lied en fijn te zingen bij het orgel.

Gedicht/gebed/hymne voorgelezen door de dominee.

Tekst komt niet op beamer, is daarom wat moeilijk te volgen.

"U Christus die het daglicht zijt", heet het. Is dat bewust gekozen in deze donkere ruimte?
Na enig googlen, later, blijkt het een Gregoriaans lied te zijn (Christe, Qui, Splendor et Dies) dat bedoeld is als dagsluiting voor de periode van Advent t/m Lichtmis. Het wereldwijde web vermeldt dat het in de moderne r.k. liturgie is voorgeschreven voor de kerstperiode vanaf Epifanie, en voor de Advent, zij het met verschillende melodieën. Maar goed, we zingen het lied niet, het wordt voorgelezen (in het Nederlands):

1 Gij, Christus, die het daglicht zijt,

en wijken doet de duist’re nacht,

Gij, die voor ons zijt Licht van Licht,

hebt eeuwig licht voor ons bereid.

2 Wij smeken U, verheven Heer:

beschut ons in dit nacht’lijke uur.

Kom met uw vrede in ons hart,

uw stilte dale op ons neer.

3 En als wij zelf nog slapend zijn,

geef dat ons hart toch wakend is,

bescherm dan met uw rechterhand

uw dienaars die uw vrienden zijn.

4 Zie neer op ons, naar wie Gij zocht,

en onderdruk die ons belaagt,

geleid ons, die uw kind’ren zijn,

en door uw bloed zijn vrijgekocht.

5 Christus die onze koning zijt,

zij onze lof en dank en eer,

die met de Vader en de Geest,

ons leidt in alle eeuwigheid.

Amen.

Mooi lied op een makkelijk te leren melodie.

We zingen Psalm 110 in zijn geheel, uit het Liedboek voor de kerken.

Over de Priesterkoning en zijn strijd en overwinning.

De predikant leest Efeze 5:8 en Psalm 112.
Het laatste Schriftgedeelte is te verstaan in het licht van het eerste, volgens de liturg:

"Want gij waart vroeger duisternis, maar thans zijn gij licht in de Here; wandelt als kinderen des lichts".

"Moment van inkeer en verstilling"
De beamer laat het ons weten.

Orgelvoordracht

Een sonatine van G.F. Händel door een van elders ingehuurde organist.

Heel mooi.

We zingen de Lofzang van Simeon.

De predikant spreekt een kort gebed uit.

Avondmaal

De aanwezigen worden uitgenodigd om naar voren te komen en in een kring te gaan staan om het Avondmaal te vieren.
Wij maken geen aanstalten om naar voren te komen. Daarom verzoekt de dominee ons expliciet toch aan te sluiten "ook als we niet zouden willen deelnemen aan het Avondmaal".

Na enkele inleidende zinnen breekt de predikant een stukje een brood af en geeft het brood door. De handeling herhaalt zich bij elk van de deelnemers. Vergelijkbaar ritueel met de wijn.

We zingen Psalm 117.

De predikant spreekt de zegen uit.

We praatten nog even na. 

De morgendienst telt gewoonlijk 150-180 mensen, vertelt iemand. De gemeente bestaat voornamelijk uit jongeren en ouderen, de middengroep ontbreekt veelal. Men is blij als er ’s avonds 30 zijn. Mensen willen geen tweede dienst meer. Ook sommige ambtsdragers komen niet.

Is iedereen gelukkig met de gang van zaken? Nee, maar men heeft zich er bij neergelegd. Je kunt je niet altijd negatief opstellen, dat houd je niet vol, is de berustende houding.

Een jonge zuster vroeg of we al wat van onze schrik waren bekomen. Schrik? We waren eerder onthutst. Voelden ons als katten in een vreemd pakhuis. Zo kan het dus ook in ons zich gereformeerd noemend kerkverband.

Het stalen hek ging weer dicht en op slot. We fietsten terug naar de haven. Dwars door een Amsterdam waar de rumoerige bedrijvigheid en drukte in niets herinnert aan de rustdag de Here gewijd. Waar monumentale kerkgebouwen relieken zijn van een voorbij God dienend verleden en magistraten er hun hoofd over breken hoe zij deze bouwwerken winstgevend kunnen benutten voor goed dat vergaat.

Arm Amsterdams Ninevé. Wanneer komt hier een echte Jona die predikt over het oordeel dat zeker komt. En dat er ook voor Amsterdammers geen vergeving is zonder bekering tot Christus, die het daglicht is.

Lak aan synodebesluiten
We zijn met deze ervaring iets meer gaan begrijpen van de opmerkingen van ds. J. Ophoff op de synode dat al dat gedoe over formulieren en liedlijsten allang achterhaald is. Een eigen kerkboek? Waar is dat voor nodig als je in Amsterdam woont? En voorgeschreven liturgieën? Waar hebben we het over?

Op de synode van Harderwijk is ook de toegang tot het Heilig Avondmaal weer aan de orde geweest. De GKv van Vroomshoop en van Veenendaal-Oost wilden helderheid of het onderschrijven van de Apostolische belijdenis voldoende voor toelating tot het Avondmaal is of dat de hele gereformeerde leer moet worden beleden. De synode antwoordde dat er door Zwolle-Zuid niets veranderd zou zijn t.o.v. Amersfoort-Centrum. Kortom, instemmen met de gereformeerde leer is nodig, anders geen toegang, volgens Harderwijk.

Maar in Amsterdam kan iedereen ook na Harderwijk gewoon deelnemen aan het Avondmaal. Er wordt je niets anders gevraagd dan aanschuiven in de kring. Of je nu rooms of baptist, vrijzinnig of gereformeerd bent.

Hoe lang is het geleden dat prof.dr.M. te Velde op een voorlichtingsvergadering met stemverheffing verklaarde dat wij in onze kerken geen open Avondmaal kennen?[1] En dat diegene die dat beweert lastert? Misschien kunnen door een bezoek aan Amsterdam de ogen worden geopend.

De kerkenraad van de vrijgemaakte kerk van Assen-Peelo heeft een nieuwe regeling ingevoerd voor gasten aan het avondmaal³. Vanuit andere "protestantse kerken" had hij reeds gasten toegelaten en opnieuw klopten "oprechte niet-reformatorische christenen" op de deur.
­Het resultaat van uitgebreide beraadslagingen: 

"Uiteindelijk zijn we tot de conclusie gekomen, dat oprechte christenen als gasten aan het Avondmaal welkom zijn, wanneer ze er zelf van overtuigd zijn, dat ze het Avondmaal op bijbels-gereformeerde wijze met ons kunnen meevieren."

Zo schreef ds. Leeftink, afgevaardigde naar de synode van Harderwijk(!), in zijn kerkblad.

In Drachten-ZuidWest liet men openlijk niet-gereformeerden toe aan het Avondmaal en wenst tot op de dag van vandaag niet op dat beleid terug te komen.

Enkele voorbeelden. En dit is ongetwijfeld het topje van de ijsberg …