Synodeverslagen

Ontbindend kerkverband - Synode-impressie 22 Kerkelijk eenheid GKv en NGK

Generale Synode zaterdag 4 oktober 2008

Zie voor achtergronden Synodeverslagen 19 (19 sept 2008) en 22.

Kerkelijk eenheid GKv en NGK

Je zou toch eigenlijk ook blij moeten zijn? Er was zóveel enthousiasme in de synodevergadering. Het aantal samenwerkingsgemeenten¹ van GKv, NGK en CGK breidt zich sterk uit, meldden de deputaten kerkelijke eenheid (DKE). Dat is toch het werk van de Heilige Geest? Er waren zelfs afgevaardigden die repten van een nieuw pinksterfeest! God had "eerstelingen" geschonken op de weg naar volledige kerkelijke eenheid. Deze gemeenten vormen daar een voorhoede voor, een speerpunt naar eenheid.
Wie zou niet blij zijn als na zoveel jaren van scheiding broeders en zusters elkaar weer vinden? Als families, gezinnen, zelfs misschien wel man en vrouw met elkaar weer samenleven onder hetzelfde kerkelijke dak? Om samen God te dienen, samen naar de kerk te gaan en het Heilige Avondmaal te vieren.
Er ontstond bijna een euforie op de synode.
En op die weg naar volledige plaatselijke eenheid wilden de DKE een volgende veelbetekenende stap doen: de mogelijkheid scheppen voor samenwerkende gemeenten om eenheidsgemeenten te worden. Oftewel fuseren van de formeel nog gescheiden gemeenten.
Waarom ook niet, als je in deze warme gemeenschappen alles al samen doet? Wat kan daar dan nog op tegen zijn?

De Amersfoortse regeling

Maar deze gemeenten staan wel in de koude regelwind van de vorige synode, die van Amersfoort-Centrum. De daar opgestelde "Regeling voor plaatselijk contact en samenwerking zonder landelijke overeenstemming" zegt: samenwerkingsgemeenten, gij zult niet fuseren. Fuseren is een stap te ver als de kerkverbanden waaruit de gemeenteleden stammen, niet alle voluit gereformeerde kerkverbanden zijn. En dat laatste is m.n. het geval met het landelijk verband van Nederlands Gereformeerde kerken. De synode besloot immers al eerder² dat er nog geen gesprekken met deze kerken mogelijk zijn gericht op kerkelijk eenheid. O.a. is de handhaving van de gereformeerde leer daar niet veilig (genoeg) en ook niet voldoende gewaarborgd door hun kerkorde³.
Dus geen fusies tussen plaatselijke GKv- en NGK-gemeenten⁴.

Maar de DKE, althans een grote meerderheid daarvan, vond deze "bevriezingsbepaling" niet meer van deze tijd waarin de pinkstergeest waait door de kerken. Die clausule moest eruit. Wél fuseren dus tot één gemeente als de broeders en zusters daar aan toe zijn. Ze zijn immers in alles eensgeestes en doen alles samen? Wat belet hen nog?
Principieel is er toch geen verschil tussen een "samenwerkingsgemeente" en een "eenheidsgemeente"? De laatste is immers eigenlijk niets anders dan een bezegeling van een veelal lang traject waarin broeders en zusters naar elkaar toe zijn gegroeid.

De vlag van het kerkelijk bureau

Toch is er een belangrijk verschil.
Dat is te zien aan een vlaggetje in de administratie van het kerkelijke bureau van een samenwerkingsgemeente. Dat vlaggetje geeft aan of een lid behoort tot het vrijgemaakte dan wel het nederlands gereformeerde kerkverband⁵. In synodaal jargon: het geeft aan tot welke "bloedgroep" een gemeentelid behoort.
Dat klinkt niet erg eenheid-achtig. Echte eenheid veronderstelt dat je geen typisch vrijgemaakte of nederlands gereformeerde identiteit meer hebt. Je bent gewoon ?, ja wat eigenlijk? Dat is lastig. Tot welk kerkverband behoor je eigenlijk? Welke kerkverbandelijke regels gelden in jouw gemeente? Noem maar wat: afdracht van quota, voorgaan van predikanten, toezicht en tuchtoefening, afvaardiging en deelname aan kerkelijke vergadering, regeling van appel- en beroepzaken, opleiding van predikanten, ondersteuning, enz., enz. Simultaan voluit 'meedraaien' met meerdere verschillende kerkverbanden is bijna onmogelijk.
Bij transformatie tot een eenheidsgemeente verdwijnt het vlaggetje. Maar hoor je dan nergens meer bij?

Het associatieaccoord

Deputaten hadden, haast vernuftig, daar iets op gevonden.
Gefuseerde samenwerkingsgemeenten kiezen voor één kerkverband waar ze een 'normale' relatie mee onderhouden terwijl ze met het andere kerkverband een "associatieakkoord" sluiten.
Bijvoorbeeld, de samenwerkingsgemeente van Deventer kiest voor het NGK kerkverband. De hele gemeente incl. alle vrijgemaakte broeders en zusters⁶ gaan dus behoren tot dat kerkverband en op hen zijn dus de bepalingen en regels van de AKS van toepassing. Deventer sluit verder (via zijn classis Enschede) een associatieakkoord met de GKv. Dat akkoord bevat afspraken over wederzijdse rechten en plichten van de Deventer gemeente en alle andere GKv-kerken, dus niet alleen de GKv-gemeenten in zijn classis.
Zo kan deze aldus ontstane eenheidsgemeente dus van een wal én een ander walletje eten, bij wijze van spreken.

Woordbediening en Avondmaalsviering

Het voorstel van de deputaten(meerderheid) bevatte ook een aantal regels m.b.t. de Woordbediening en de Avondmaalsviering.
Zo mogen de predikanten van eenheidsgemeenten voorgaan in alle kerken van beide kerkverbanden! En omgekeerd: alle predikanten van GKv en NGK voorgaan in de eenheidsgemeenten.
Ook t.a.v. de toelating tot het Heilig Avondmaal werd nieuw beleid voorgesteld. Waarom?, we hebben toch net een regeling "Gasten aan het Avondmaal" ingevoerd? Werkt die niet voor eenheidsgemeenten?
Nu is daar wel iets bij voor te stellen. Immers, de tuchtoefening in beide kerkverbanden is nogal verschillend. B.v. homoseksuelen die samenleven kunnen in het algemeen wél deelnemen aan het Avondmaal in de NGK maar níet in de GKv.
Maar er zijn natuurlijk ook andere situaties. Kerkleden die onder tucht worden gezet 'vluchten' niet zelden naar een ander kerkverband waar daar minder nauw mee wordt omgesprongen. En wellicht staan er ook nog wel 'buitenverbanders' formeel onder tucht sinds de zestiger jaren...
Nu staat er in de vigerende GKv-regeling dat alleen hij kan worden toegelaten die "in de eigen kerk tot het Avondmaal is toegelaten, niet onder tucht staat?".
Dan wordt het moeilijk in een eenheidsgemeente.

Maar ook op dit punt bleek de deputatenmeerderheid inventief en schreef een notitie "Samen aan tafel". Kern daarvan is dat de regels van Amersfoort moeten worden gezien als (slechts) aanbevelingen. Iemand die onder tucht staat in een ander kerkverband hoeft niet per definitie van het Avondmaal te worden afgehouden. En zo is deze plooi ook weer glad gestreken.
Trouwens ook de geëiste instemming met de gereformeerde leer wilden de deputaten van de nodige nuancering voorzien. Want je vraagt toch niet bijvoorbeeld dat "de buitenlandse bezoeker zich eerst diepgaand (sic, djb) moet bezighouden met de Dordtse Leerregels". Nee, daar zal wel enig begrip voor zijn, hij weet immers zelfs niet waar Dordrecht ligt. Maar de suggestie is natuurlijk dat iedereen naar analogie óók niet "diepgaand" hoeft in te stemmen met de gereformeerde leer. "Het gaat er om dat iemand zich bewust op laat nemen in de belijdenisgemeenschap van deze gereformeerde kerk", schrijven de deputaten.
En zo is er weer een stukje gereformeerd leven en Schriftuurlijke bewaking weggeredeneerd⁷.
Overigens was achteraf heel dit fijnzinnige betoog niet nodig geweest. De synode heeft inmiddels immers toegelaten dat bij de vereiste "instemming met de gereformeerde leer" indien gewenst mag worden gedacht aan slechts de Twaalf Artikelen...

Geen fusies

Eigenlijk is met die voorgestelde vorming van eenheidsgemeenten, met predikanten die in beide kerkverbanden opereren en waar ieder uit deze verbanden samen Avondmaal kan vieren, al een stukje gefuseerd kerkverband gecreëerd! Als alle plaatselijke kerken zijn gefuseerd tot eenheidsgemeenten is immers de samensmelting van de kerkverbanden tenslotte een feit geworden.
Kortom, met het 'concept' eenheidgemeente bedachten de deputaten een prachtig prikkend speerpunt om twee (of eventueel meer) kerkverbanden step by step als een olievlek te laten fuseren.
Toch besloot de synode tot grote teleurstelling van hen en de aanwezige NKG broeders: nee, géén eenheidsgemeenten. Geen fusies. We houden vast aan wat in Amersfoort was afgesproken.

Waarom?
Er is was al eerder een intensieve discussie geweest over de relatie GKv-NGK⁸. De insteek van dezelfde deputatenmeerderheid was toen om gesprekken met de NGK te beginnen om tot kerkelijk eenheid op landelijk niveau te komen. Maar de synode wees dat af want de NGK zeggen wel dat zij de gereformeerde leer willen handhaven maar in de praktijk blijkt daar nog steeds (te) weinig van. Hun kerkorde, de AKS, bevat bewust geen regelingen om dwalingen en afwijkingen daadwerkelijk tegen te gaan en te bestraffen. Dat geven zij zelf ook toe. Bovendien fungeren er inmiddels vrouwelijke diakenen, ouderlingen en predikanten. Dat is een blokkade voor gesprekken gericht op eenheid. Verschillende afgevaardigden vroegen zich af: wat is er nu sinds 1969 daadwerkelijk ten goede veranderd? Ja, goede gesprekken tussen wederzijdse deputaten. Maar daar is het ook bij gebleven.
Helaas, er kan dus (nog) geen sprake van eenheid tussen de beide kerkverbanden zijn.

Dáárom sneuvelde ook het plan van de deputatenmeerderheid om de mogelijkheid van eenheidsgemeenten te openen zonder dat er sprake is van landelijke eenheid.
De eenheidsgemeenten komen er dus niet.
Want dat zou ook wel zeer inconsequent zijn, vond de synodemeerderheid. De losse manier in de NGK van omgaan met de leer van de Schrift zoals die in de gereformeerde belijdenis is samengevat zou maar al te gemakkelijk ook zijn invloed kunnen krijgen op onze eigen kerkleden.
Verder dienen de samenwerkingskerken voor het aangaan aan het Avondmaal ook te handelen naar art. 60 KO en de huidige regeling voor gasten aan het Avondmaal .
Er zit dus niets anders op dan dat opnieuw gepraat wordt met de NGK over de confessionele verschilpunten. Tot er ook metterdaad voortgang mag worden gezien en het niet blijft bij mooie woorden en voornemens. Dan kan ook snel een fusie-eenheid in zicht komen.
En aldus werd onze deputaten DKE opgedragen door de synode.

Vooruitgrijpen op een kerkelijk huwelijk

Als je er dieper over nadenkt is het dan eigenlijk niet vreemd dat samenwerkingsgemeenten niet een keuze willen maken voor een kerkverband? Als er een echte geestelijke eenheid is geconstateerd dan betreft dat toch ook niet het minst de leer van de kerk? En de handhaving daarvan met alles wat daarbij hoort?
Nu zijn er wezenlijk verschillen in de leer tussen NGK en GKv. We noemen nu alleen als voorbeeld de alom bekende dwaling in de NGK t.a.v. zondag 22 HC die nooit door de kerken daar is afgewezen en nog steeds mag worden geleerd.
Als er nu echte eenheid plaatselijk gevonden is dan wijst men toch deze dwaling, ook plaatselijk, af? We hoorden op de synode dat lokaal veelal zulke problemen "niet spelen". Maar dat is natuurlijk geen antwoord. Want plaatselijk "speelt" natuurlijk zondag 22 wel! Formeel, want het is onze gezamenlijk belijdenis. Maar ook komt die zondag regelmatig langs⁹ in de catechismusprediking. Ook bij het ziek- en sterfbed is deze belijdenis toch van zeer grote betekenis?
Of is "speelt niet" een signaal van indifferentisme, een lauwheid of onverschilligheid m.b.t. wat we precies belijden?

En verder, als men inziet dat de AKS geen of onvoldoende waarborg biedt om indepentistisch gedrag tegen te gaan terwijl de aloude Dordtse Kerkorde daartegen wel beschermt dan is de keuze toch duidelijk?
Zo koos Zoetermeer, zo vertelde men op de synode, voor AKS maar als er problemen daarmee zijn is de DKO leidend. Hoe je ook over deze merkwaardige constructie mag denken: kennelijk is in deze samenwerkingsgemeente uiteindelijk 'Dordt' doorslaggevend.

Mijn grote moeite met de besluiten is dat er niet op aangedrongen is te kiezen voor een echt gereformeerd kerkverband. Als broeders en zusters elkaar hebben gevonden bij de gereformeerde belijdenis en bij de gereformeerde manier van kerkregering, dan ligt het toch voor de hand dat zij óók kiezen voor een gereformeerd kerkverband? Waarom is daarop niet aangedrongen in besluiten? Men heeft eenheidsgemeenten afgewezen maar had ook samenwerkende gemeenten zonder dat die bewust kiezen voor een gereformeerd kerkverband moeten oproepen tot keuze.
Als je de situatie van eenheidsgemeenten al mag vergelijken met een jongen en meisje op weg naar het huwelijk, zoals ds. De Snoo deed, dan kan de huidige "samenwerking" van GKv- en NGK-gemeenten worden vergeleken met vooruitgrijpen op de trouwdag. Die diepe eenheid is immers pas mogelijk als die ingebed is in en beschermd kan worden door van God gegeven structuren. Zo is het ook met echte kerkelijke eenheid. Die missen we nog zoals als eerder aangegeven.
Nu erkent men ook wel dat de huidige vorm van kerkelijke 'eenheid door samenwerking' nog niet volkomen is. Maar het punt is dat men wel wil 'consumeren' alsof men kerkelijk getrouwd is.

Natuurlijk is de keuze voor één kerkverband menselijk hier en daar ongetwijfeld moeilijk. Maar zou het niet de juiste eerlijke keuze zijn die in gehoorzaamheid moet worden gemaakt? En daarmee al dat onkerkelijk en oneerlijk geknutsel met samenwerkings- en eenheidsgemeenten overbodig maken?

Zwervende predikanten

De aangenomen minderheidsvoorstellen wezen het 'concept' eenheidsgemeente af en handhaafden de Amersfoortse regeling voor concept en samenwerking inclusief de bevriezingsclausule. Maar ze voegden er ook iets van grote betekenis aan toe namelijk over bevoegdheden van predikanten m.b.t. de samenwerkingsgemeenten.
Hiervoor nam de deputatenminderheid de voorstellen van de meerderheid helaas vrijwel ongewijzigd over.
Wat houden die in? Er zijn twee regels: predikanten van de samenwerkingsgemeenten mogen in alle betrokken kerkverbanden overal voorgaan; alle predikanten van de betrokken kerkverbanden mogen in de samenwerkingsgemeenten voorgaan.

Voorbeeld.
Net deze week hebben de vijf vrijgemaakte kerken van Zwolle toestemming gekregen om samenwerkingsgemeente(n) te worden met de plaatselijke NGK en CGK. Dat betekent dat (ook) de twee Zwolse predikanten van de NGK, overal in het vrijgemaakte kerkverband mogen gaan preken!
Maar dat is toch eigenlijk te zot voor woorden? We hebben nog steeds ernstige bezwaren tegen de NGK wat de handhaving van de gereformeerde leer betreft, we vinden ook dat zij zich independentistisch gedragen, er is geen echte vooruitgang te zien, en toch laten wij NGK-predikanten toe op onze kansels, geven ze vrijheid om het Avondmaal te bedienen en kinderen te dopen.
Onbegrijpelijk.
Want bij alles wat je als bezwaar tegen hun kerkverband kunt aanvoeren is toch het meest belangrijke dat de Woordbediening naar de leer van de Schrift daar niet voldoende beschermd is¹⁰.
Datzelfde geldt in het bijzonder voor de samenwerkingsgemeenten zélf. Vergelijk Zwolle: alle NGK-predikanten¹¹ kunnen in principe op elke Zwolse vrijgemaakte kansel staan! Daarvoor heeft de synode dus het groene licht gegeven?
Eigenlijk heeft de deputatenmeerderheid zo dus tóch haar associatieakkoord gekregen. Het vlaggetje in het ledenbestand blijft nog wel even staan maar de predikanten mogen alvast door de kerkverbanden dwalen. Zij kunnen de geesten rijp maken.

Kerkelijk besef

Het grensverkeer tussen GKv en NGK, bijvoorbeeld in Zwolle (met zijn gereformeerde hogeschool!), zal natuurlijk drastisch toenemen. Waarom niet een dienst in het NGK Carolus Clusius College pikken als dat beter uitkomt. Dat daar vrouwelijke ambtsdragers rondstappen is ook best interessant.
Maar wat blijft er zo over van kerkelijk besef? Wat breng je jongeren (en ouderen!) nog bij van de identiteit van onze kerken? Of zijn we zo kerkelijke onverschillig geworden dat alles geofferd dient te worden op het altaar van de kerkelijk eenheid? En organiseren we zo ons eigen man-made pinksterfeest van valse eenheid?

Zo is het kerkverband lek geworden voor directe invloeden van buiten in haar meest vitale onderdeel: de bediening van het Woord en sacramenten.
Hoe heeft men dit kunnen besluiten?

Doorbraak

De generale synode heeft weinig krediet meer bij de kerken. De publieke belangstelling voor Zwolle-Zuid was uiterst gering. Er is in mijn eigen omgeving heel weinig publiek voor het werk van de synode gebeden. Jongeren hebben er niets meer mee¹².
Maar niet alleen de jongeren. De synode was nog maar nauwelijks gesloten of ds. G. Zomer van vrijgemaakt Mekka toeterde al in het ND dat hij "verwacht en hoopt dat maar weinig kerken zich t.a.v. de plaatselijke gesprekken met de Nederlands Gerefor meerde Kerken zullen laten tegenhouden door de synodeuitspraken". Want het gaat om "autonome ontwikkelingen" in de kerken die je niet kunt tegenhouden.
Zomer zal wel gelijk hebben, zijn revolutionaire taal heeft een self-fulfilling karakter. Bovendien heeft hij de postmoderne wind pal in de rug.

De nederlands gereformeerde A.P. de Boer compenseerde zijn teleurstelling over de besluiten met blijdschap over de levensverwachting van de bezwaarden. Hij constateerde dat het veel uitmaakte voor het oordeel over de Nederlands Gereformeerden of een synodelid de scheuring in de zestiger jaren bewust heeft meegemaakt. Maar dat "zal naarmate de tijd voortschrijdt, tot het verleden gaan behoren"¹³.
Ook hij heeft gelijk.
Want van het vroegere brede en energieke verzet tegen independentisme en indifferentisme is weinig meer over. Er wordt nog tegenstand geboden en daar kunnen we dankbaar voor zijn. Maar de dammen zijn doorgebroken.

Afbraak

"Je denkt nog vanuit de GKv van tien à vijftien jaar terug. Die GKv is niet meer. Je moet ook meegaan met de tijd. Veel vrijgemaakten praten en denken immers allang als nederlands gereformeerden. Vrijgemaakten hebben dezelfde problemen als nederlands gereformeerden. De vrijgemaakte kerkorde is met de synodebesluiten richting AKS geschoven wat tolerantie van afwijkingen van de belijdenis betreft. En over een aantal jaren hebben jullie ook de vrouw in het ambt, let maar op. Het is bij ons op precies dezelfde manier begonnen. GKv en NGK worden één: dat is een kwestie van tijd. Jullie en ons kerkverband zijn broertje en zusje. Wat let ons eigenlijk?"
Zo wordt er gedacht en gesproken.

Als God het niet verhoedt zal het wellicht zo gaan. Zeker, er zijn trouwe predikanten in ons kerkverband. Er zijn kerkdiensten waar je Gods Woord nog met blijdschap hoort en verwerkt. Maar rondom wordt het gereformeerde kerkenverbond afgebroken. Het is lek, beter, in ontbinding.
En daarom verlieten we tenslotte vol verdriet deze synodevergadering.

NOTEN
____________________________________________________________

1 Zie voor de details van de begrippen samenwerkingsgemeente en eenheidgemeenten de Toelichting in Verslag 19.
2 Synodeverslag 12 (21 juni 2008).
3 De AKS, Accoord van Kerkelijk Samenleven.
4 Voor deze impressie laten we samenwerking met de CGK buiten beschouwing. Daar bestaat een aparte Amersfoortse regeling voor. De verhouding is slechts voor een deel vergelijkbaar met die tussen GKv en NGK gemeenten.
5 We beperken de impressie voornamelijk tot de verhouding met de NGK. In de relatie met de CGK spelen nog ander zaken een rol. Die laten op dit moment voor wat die zijn.
6 We laten hier ook weer even de CGK buiten beschouwing.
7 Het zou goed zijn om het stuk van de deputaten eens dieper te analyseren.
8 Synodeverslag 12 (21 juni 2008).
9 Hoewel ik ergens las dat het preken uit de HC niet meer erg geliefd schijnt te zijn in de NGK.
10 Denk in dit verband ook het voortwoekerende charismatisch drijven vanuit de NGK van Houten.
11 Het besluit spreekt van "(mannelijke) predikant". Dat betekent dat de twee vrouwelijke predikanten daar dus nog niet voor kunnen gaan.
12 Aldus ds. G. Gunnink.
13 Opbouw, 4 juli 2008