Synodeverslagen

Binding en bundelen - Synode-impressie 13 Kerkelijke eenheid met de NGK Vrijzinnig/gereformeerd bundelen

Generale Synode 21 juni 2008

De laatste dag voor de synode op reces gaat. Er staan nog twee belangrijke onderwerpen op het programma:

- Kerkelijke eenheid met de NGK
- Kerkmuziek

Een gedetailleerd verslag van de besprekingen op deze dag kan worden gevonden in Synode Zwolle-Zuid - Verslag 13, rubriek Synodeverslagen.
We geven nu een impressie van deze synodedag. Op de website www.synodezwollezuid.nl zullen over enige tijd meer en diepergaande analyses en commentaren worden geboden.

Kerkelijke eenheid met de NGK

 Jazeker, er was dankbaarheid op de synode over de resultaten van de samensprekingen tussen Nederlands Gereformeerden en vrijgemaakten. Maar wel een dankbaarheid in allerlei soorten en maten.
Daar was een bijna euforische blijdschap, b.v. bij ds. Luiten die de overeenstemming over de binding aan de belijdenis een geschenk van God noemde. En een sterke drang bij de predikanten Hoksbergen en Gunnink om vooral het "met blijdschap instemmen met de resultaten van de samensprekingen" niet uit de conceptvoorstellen te schrappen.
Tegelijk klonk van andere kant een oproep de dankbaarheid met een behoorlijke portie nuchterheid en realiteitszin te vermengen. Zijn we werkelijk wel zoveel opgeschoten? Waar moet dat dan uit blijken?

Deze zaterdagmorgen werd er meer inhoudelijk gesproken dan we tot nu toe gewend waren. Het mocht dan wel eens lijken alsof er gevochten werd om woordjes en zinnetjes, toch was duidelijk dat hier belangrijke zaken aan de orde wamen waar bepaald niet gelijk over werd gedacht. Dat bleek alleen al uit het feit dat er niet minder dan drie sets voorstellen lagen. En dat is tamelijk ongebruikelijk bij deze synode die tot nu toe als een onverstoorbare rondvaartboot door de kerkelijke grachten vaart.
We gaan nu niet precies de voorstellen naast elkaar leggen. Degenen die details willen weten kunnen terecht bij het bovengenoemde verslag 13. Het gaat nu om de hoofdlijn van de discussie.

Kernvraag

De samensprekende leden van de GKv (Deputaten Kerkelijke Eenheid - DKE) en de NGK (leden van de Commissie voor Contact en Samenspreking met andere kerken - CCS) hebben de resultaten van hun gesprekken opgeschreven in een document geheten Waar staan wij nu? In de wandelgangen heet het ook Balans.
De kernvraag waar dit verhaal op uitloopt is:

Kunnen we, gezien de resultaten van de samenspreking, van verkennende gesprekken overgaan naar gesprekken gericht op kerkelijke eenheid?

Ja, zei unaniem de Landelijke Vergadering (LV) van de Nederlands Gereformeerden 2007 in Lelystad. Maar het werd een ander verhaal in Zwolle-Zuid.
Waarom werd er zo verschillend gereageerd?

Waar gaat het om?

Het ging om een aantal punten waarover nogal verschil van inzicht bleek te bestaan. We noemen de belangrijkste.

Binding aan de belijdenis
De samensprekers hebben overeenstemming bereikt over de binding aan de belijdenis, altijd een 'hot item' tussen NGK en GKv. De vrijgemaakten verwijten hun broeders dat zij zich te weinig binden aan de belijdenis. Zelfs hebben niet alle NGK de belijdenis ondertekend!
De NGK op hun beurt betonen zich angstig voor een juridische hantering van de belijdenis die ze dachten te hebben ervaren in de zestiger jaren.
Maar er is nu overeenstemming bereikt over het juiste zicht op de binding aan de belijdenis. De angst is overwonnen. De laatste LV heeft zelfs alle kerken opgeroepen de belijdenis te ondertekenen voorzover dat nog niet is gebeurd.
Het vertrouwen in elkaar is op dit punt hersteld, zo stelden de deputaten in meerderheid.

Afwijking van de belijdenis
Maar daar was op de synode niet ieder mee gerustgesteld. Want binden aan de belijdenis moet niet alleen maar worden gezegd maar ook bewezen. Of zoals een afgevaardigde zei: ondertekening is één ding maar we beloven daarmee ook dat we alles wat er van afwijkt zullen weren. Hoe is dat geregeld bij de NGK?
Dat is een pijnlijk punt. Want een ambtsdrager die ondertekening weigert of niet langer voor zijn rekening neemt die legt alleen rekenschap af aan zijn kerkenraad. Als die er genoegen mee neemt en het meedeelt aan gemeente en regio is het klaar¹.
En als er een kerkelijk besluit is genomen dan geldt evenals bij ons 'een artikel 31'. Maar de NGK kerkorde voegt daar wel iets aan toe: "Een kerkenraad die een besluit niet bekrachtigt om bovengenoemde redenen of niet kan uitvoeren om redenen die het welzijn van de gemeente betreffen, geeft hiervan rekenschap aan de zusterkerken."²
Gereformeerden die opgegroeid zijn bij de Dordtse Kerkorde en het ondertekeningsformulier zien dat hier ruimte wordt geboden om af te wijken van de belijdenis.

De vraag bleef dus hangen: wat voor waarde heeft die binding van de belijdenis nu precies? Of in deftige synodetermen: in welk kader staat de ondertekening?

Christus als fundament
Daar komt nog iets bij. We belijden dat Christus het fundament is van zijn kerk. Op Hem bouwen wij. Maar de vraag is: wat bedoelen we precies met dat fundament?
Je komt nogal wat mensen tegen die de grootste verschillen in geloof en kerk gemakkelijk relativeren met: wij zijn één in (de persoon) Christus hoor!
Echter wij geloven dat de kerk gebouwd is op het fundament van apostelen en profeten waarvan Jezus Christus de hoeksteen is³. De belijdenis dat Christus fundament is⁴ mag nooit dienen om de betekenis van zijn leer te minderen. Daarom is het fundament van de kerk Christus én zijn leer, zoals we daarvan belijdenis doen.
Maar nog in januari 2007(!) schreef de Nederlands Gereformeerde ds. J.M. Mudde in Opbouw twee hoofdartikelen waarin hij o.m. een pleidooi voerde om de belijdenis maar wat te relativeren:

"Het is niet om het even of iemand voor of tegen de verbondsdoop is. Het is ook niet om het even welke hermeneutiek iemand hanteert en hoe er gesproken wordt over heiliging, de overheid, de staat Israël en het duizendjarige rijk. Toch maken zaken als deze niet het fundament uit. Dat fundament is Jezus, de gekruisigde en opgestane Heer!
?
Als we nu een confessie zouden opstellen (?) dan zou blijken dat gereformeerden, baptisten én evangelischen niets anders doen dan bouwen op hetzelfde fundament!

We hebben geen enkel tegenartikel daar tégen gezien, ook niet van A.P. de Boer of zijn mede CCS-leden.
In de NGK zal een ambtdrager niet gauw worden geschorst als hij maar niet met zijn afwijking het fundament raakt. Fundament in de zin die Mudde er aan geeft dus.
De eerlijke conclusie moet zijn dat wij hier dus nog niet verder zijn gekomen.

De vrouw in het ambt
Sinds 2004 is er wel een stevig obstakel bij gekomen in de verhouding met de NGK. Want toen gaf de LV op basis van het rapport Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten (VOP) het groene licht voor vrouwelijke ambtsdragers. Inmiddels (maar ook daarvoor reeds trouwens!) zijn er talloze vrouwelijke ouderlingen en diakenen benoemd. Ook heeft een vrouwelijke predikant haar intrede gedaan en een ander preekconsent gekregen.
Onze kerken hebben (tot nu toe) altijd vrouwelijke ambtsdragers afgewezen omdat dat in strijd met Gods Woord is. Wel komt er mogelijk een studie over.
Maar afgezien daarvan het kan natuurlijk niet dat je op basis van de Schrift vrouwelijke ambtsdragers afwijst en tegelijk aan kerkelijke eenheid gaat werken met een gemeenschap die dat allang heeft geïmplementeerd.
We moeten kerkelijk wel een beetje eerlijk en consistent blijven, lijkt ons.

Nu wilde ook de meerderheid van de deputaten best praten over 'de vrouw in het ambt'. En wat de rol van het Schriftverstaan en de Schriftuitleg daarin is. Maar, en dat is veelzeggend, niet over het feit van vrouwelijke ambtsdragers in de NGK. Dat lijkt wat vreemd maar het betekent dat deze deputaten dit feit accepteren zonder dat het nog een blokkade op weg naar kerkelijke eenheid met NGK vormt! Praten, prima!, maar stel niet als voorwaarde dat de NGK op haar schreden terug moet keren.
Ziedaar een punt dat intensieve bespreking opleverde.

Taxatie

Kunnen we in alle eerlijkheid zeggen dat we echt opgeschoten zijn? Dat er werkelijk blokkades opgeruimd zijn?
De deputatenminderheid constateerde met verdriet dat het niet zo was. En dat de deputatenmeerderheid zich rijk rekent. Dat illustreerde br. Kooistra met een markant voorbeeld. In het meerderheidsvoorstel wordt "met dankbaarheid geconstateerd dat er tussen DKE en CSS overeenstemming is bereikt over de noodzaak tot ondertekening van de belijdenis en dat de Landelijke Vergadering besloten heeft de kerken, die deze ondertekening niet kennen, op te roepen daartoe over te gaan".
Een positieve vrucht van de samenspreking sinds de vorige synode, zo leek het.
Ja, maar hier kun je toch geen "vertrouwen" over de binding aan de belijdenis uitputten, vroeg Kooistra verwonderd, want "reeds op 23 september 1995 werd het ondertekeningsformulier dringend bij de NGK aanbevolen zo blijkt uit een noot bij artikel 17 AKS". Al bijna 13 jaar duurt deze aanbeveling, mooi, maar de dringende vraag is: wat heeft het opgeleverd?

Hoe komt het dan toch dat velen denken dat we wel dichter bij elkaar zijn gekomen? Is het niet omdat wij steeds meer gaan lijken op de Nederlands Gereformeerden? Zoals ds. Gunnink constateerde dat ons denken over de kerk, Vrijmaking en organisaties ook is 'doorontwikkeld'? Zijn we niet zo snel opgeschoven dat we de NGK bijna hebben ingehaald? Alleen nog specifieke obstakels zien als de vrouw in het ambt. Hoewel, daar heeft de deputatenmeerderheidheid ook geen probleem meer mee als feit.
We halen de NGK wel in als we zo doorgaan. Het is als met een trein op dubbelspoor die je vanuit het je coupéraam gezien, inhaalt. Maar beide treinen verwijderen zich wel steeds verder van het vertrekpunt.
Dat kan goed worden getoond met het volgende voorbeeld.

Een illustratie

In 1995 schreef ds. B. Luiten ernstig verontrust een artikel in De Reformatie⁵.
Het ging over het Schriftgezag. Ds. Luiten reageerde op een interview dat gehouden werd met de bekende vooraanstaande Nederlands Gereformeerde drs. H. de Jong te Zeist. In dat interview oefent De Jong vérgaande kritiek op het gereformeerde belijden inzake het Schriftgezag. Hij vindt dat vele praten van gereformeerden over het gezag van de Schrift maar " gereformeerd gezeur" .

"Het verhaal van De Jong is niet nieuw. Het schokkende is veel meer, dat dit nu mag worden geleerd vanaf de kansels in de Nederlands-Gereformeerde Kerken. Is dit niet de man, die jaren lang aanstaande predikanten begeleid heeft? Daarom zit één vraag mij hoog: hoe lang zullen gereformeerde broeders en zusters in de Nederlands-Gereformeerde kerken dit nog verdragen?
Die vraag is te meer urgent, nu wellicht bij meerderheid van stemmen besloten zal worden, dat ook predikanten in het ambt kunnen blijven zonder ondertekening van de 3 Formulieren van Eenheid. Als dàt al mogelijk is, zal er helemaal geen sanctie meer van toepassing kunnen zijn op predikanten die wel ondertekenen maar daar hun eigen interpretatie aan geven.
Ik wil dit niet zeggen, als iemand die het van een afstand allemaal beter zou weten. Ook kan ik me voorstellen, dat broeders en zusters in het verleden negatieve ervaringen hebben opgedaan in de strijd van de jaren ?60, en nu heel voorzichtig zijn met bindingen en ondertekeningen.
Maar hoe dat ook zij, zullen wij vandaag, bijna 30 jaren later, niet samen kunnen inventariseren wat werkelijk gereformeerd is?? Om vervolgens samen te kiezen voor het ene fundament waarop de kerk wordt gefundeerd, het betrouwbare getuigenis van apostelen en profeten?
Ik hoop en bid het van harte."

Hoe actueel is Luitens artikel! We zijn ruim tien jaar verder nu. Maar de door Luiten aangehaalde problemen zijn niet weggenomen. Integendeel, ze kwamen allemaal weer unverfroren op de synode aan de orde.
Het moet dan ook niet verbazen dat het leer-klimaat in de NGK 'logisch' leidt tot zaken als de invoering van vrouwelijke ambtsdragers. Zo werkt het immers altijd: de leer vertaalt zich in het leven?
We schreven twee jaar geleden een reactie op Luitens artikel:

"Ds. Luiten vindt de opvatting van drs. De Jong schokkend. Wij ook.
En zijn hoogzittende vraag van 1995 is terecht: Hoe lang zullen gereformeerde broeders en zusters in de Nederlands-Gereformeerde kerken dit nog verdragen?
Maar het is verbazingwekkend dat in de vrijgemaakte wereld van vandaag kennelijk deze geluiden kunnen worden geventileerd en er onbekommerd kan worden samengewerkt met De Jong en zijn kerkgemeenschap. Tot samensmelting van gemeenten toe (Zaandam, Deventer, Wezep).
Dat vinden wij schokkend.
Daarom willen we Luitens vraag aan de NGK broeders en zusters nu ook stellen aan ons:
Hoe lang blijven wij bovengenoemde ontwikkelingen nog verdragen?
Díe vraag zit ons hoog."

Inmiddels is het actuele antwoord van ds. Luiten duidelijk geworden. Hij is stimulator van en medeverantwoordelijke voor de (bijna)eenwording van GKv en NGK (en CGK) in Zwolle. Met een NGK die vrouwelijke ambtsdragers aanvaardt en haar ook daadwerkelijk een plaats geeft in de gemeente⁶. Een eenwording die als lichtend boegbeeld in de kleine oecumene wordt bejubeld⁷.
Het is een duidelijk voorbeeld hoezeer opvattingen zijn gekanteld in de GKv. Ds. Luiten staat hierin helaas bepaald niet alleen zo bleek uit de synodebespreking.

Opgeschoten? Het antwoord van ds. Folkersma was terecht: De Balans is een stap terug als je die vergelijkt met de rapportage aan de synode van Zuidhorn.

Vele gezichten

CCS-lid br. A.P. de Boer heeft een mooie toespraak tot de synode gehouden. Daar was iedereen het eigenlijk wel over eens. Tegelijk moet je vragen: is dit het NGK geluid. Want wie is de NGK eigenlijk? Is dat A.P. de Boer? Of is dat ds. J.M. Mudde met vergaande uitgewerkte ideeën hoe je op het 'smalle' fundament een groot deel van de gereformeerde geloofsleer niet meer relevant is? Of ds. en dsa. Westerkamp die met hun New Wine de gereformeerde kerken willen hullen in charismatische kledij? Of misschien drs. H. de Jong die het spreken over Schriftgezag maar "gereformeerd gezeur" vindt?
Als jarenlang een losse binding aan de belijdenis is gepraktiseerd zonder feitelijke leertucht wat voor onkruid is er dan overal opgeschoten?
De klemmende vraag is: met welke NGK sprak de synode in Zwolle?

We mogen ons ook zelf wel de vraag stellen: wie zijn wij eigenlijk? Je merkte in heel de discussie op deze morgen een diep verschil van visie op wat gereformeerd is.
Daarom was er meer discussie dan gebruikelijk op de synode. Want hier tekende zich de strijd af om het gereformeerde karakter van onze kerken te behouden. Het is een strijd naar twee kanten. Om zelf gereformeerd te blijven én ook de ander (terug) te bewegen weer gereformeerd te worden in de 'klassieke' zin van het woord.

Een compromis

Uiteindelijk nam de synode een compromisbesluit. Ze was dankbaar voor de voortgang op weg naar eenheid, maar stemde toch niet in met het beschreven samensprekingsresultaat. 'Dankbaar kennisnemen', niet verder. En gesprekken gericht op kerkelijke eenheid komen er mogelijk pas "op termijn" want de 'herkenningsfase' van de samenspreking kan nog niet worden afgesloten. Er liggen nog teveel barrières.
Daarom droeg de synode de deputaten op om opnieuw en verder door te spreken over:

• de verschillen in omgang met de binding aan de belijdenis in GKv en NGK.
• de verschillen in omgang met afwijkingen van de belijdenis in GKv en NGK.
• de zaak van de vrouw in het ambt.
• de openstelling van de ambten voor vrouwen.

We zijn er blij mee dat deze zaken (opnieuw) aan de orde komen. Vóór verdere eenheid met de NGK moeten deze blokkades worden opgeruimd. Wat ons betreft had het lijstje van opdrachten nog wel iets uitgebreider moeten zijn door expliciet op te dragen door te spreken over de charismatische beweging in de NGK, het Schriftgezag en het fundament van de kerk. Natuurlijk kan dat in de kader van de synodeopdrachten. Maar zijn (alle) deputaten van de noodzaak daarvan overtuigd en daartoe ook bereid?

De synode heeft op de landelijke rem getrapt. Dat is terecht.
Echter lokaal gaat het proces van eenwording met de NGK op volle kracht voort, zie b.v. de kerken in de Zwolle. Daar helpt dit compromisbesluit van Zwolle-Zuid niet tegen. De discussie en adequate besluiten daarover hebben we node gemist op deze zaterdag.

Vrijzinnig/gereformeerd bundelen

De deputaten kerkmuziek presenteerden het vervolg van hun plannen.
Er kwamen drie belangrijke vragen aan de orde:

• zijn steekhoudende bezwaren tegen de nieuwe set liederen ingebracht?
• gaan we de liedselectie stoppen en afronden zoals afgesproken?
• gaan we meedoen met de Interkerkelijke stichting voor het Kerklied (ISK)?

Wat de ingebrachte bezwaren betreft, ze zijn allemaal afgewezen.

Er worden definitief 104 nieuwe liederen vrijgegeven. Maar daarmee is de liedselectie nog niet afgerond zoals in het oorspronkelijke plan stond. Opnieuw zullen liederen uit het Liedboek worden bekeken en mogelijk de volgende synode voorgesteld.
Een aantal broeders had daar toch duidelijk moeite mee en wilde stoppen met steeds maar meer nieuwe liederen. We hebben toch afspraken daarover gemaakt? Laat uw ja ja zijn, hield een broeder de synode voor. En een ander vergeleek het project met een winkel die tegen sluitingstijd steeds weer opengaat.
Maar het mocht niet baten, het project gaat door zoals de deputaten zich hadden voorgesteld. Zelfs met bijna algemene stemmen!

Dat was ook het geval met deelname aan het ISK. We gaan dus als kerken meedoen in een project waarin protestanten, gereformeerden, remonstranten en vrijzinnigen een lied-, gebeden- en meditatiebundel proberen te maken. En waar ieder aan zijn trekken moet komen. Het is de bedoeling dat die bundel straks samen met de NBV als kerkboek door ons gebruikt gaat worden. Er zal dan ook nog wel een extra boekwerk nodig zijn met formulieren en extra liederen die niet in de ISK-bundel zijn opgenomen.
In elk geval wordt ons eigen project voor een definitief gereformeerd kerkboek weer drie jaar uitgeschoven. Het is duidelijk dat dat er heel anders uit komt te zien dan we dachten.

We gaan hier niet opnieuw in op de grote bezwaren tegen zo'n gezamenlijk project waar gereformeerd tot vrijzinnig in participeren bespreken, zie daarvoor breder Kerkboek naar de ramsj? - Synode-impressie 7.

Slechts 1(!) predikant verhief zijn stem.
Ook dit is een signaal van de koers van onze kerken.

NOTEN
____________________________________________________________

1 AKS Artikel 17 Ondertekening Formulieren van Enigheid
Als blijk van instemming met de leer van de kerk geldt de ondertekening van de drie Formulieren van Enigheid: de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de Heidelbergse Catechismus, en de Dordtse Leerregels.
Deze instemming wordt gevraagd na bevestiging van een ambtsdrager en na het regio-examen tot verlening van preekconsent, beroepbaarstelling of toelating tot het ambt van predikant.
Wie de ondertekening weigert of niet langer voor zijn rekening kan nemen, legt verantwoording af aan de kerkenraad. Totdat de kerkenraad met deze verantwoording genoegen neemt, wordt de uitoefening van het ambt, het preekconsent of de beroepbaarstelling opgeschort. De kerkenraad doet hiervan mededeling aan de gemeente en de regio en geeft desgewenst nader rekenschap.
2 AKS Artikel 34 Bekrachtiging en nakoming van besluiten
Een besluit van een regiovergadering of landelijke vergadering wordt door de plaatselijke kerken bekrachtigd en in onderlinge liefde nagekomen, tenzij dit besluit strijdig bevonden wordt met Gods Woord of ook als het niet overeenstemt met de leer van de kerk of met dit Akkoord voor Kerkelijk Samenleven.
Een kerkenraad die een besluit niet bekrachtigt om bovengenoemde redenen of niet kan uitvoeren om redenen die het welzijn van de gemeente betreffen, geeft hiervan rekenschap aan de zusterkerken.
3 Ef. 20.
4 1Kor. 3:11.
5 Zie Ds. B. Luiten over gereformeerd gezeur, rubriek In de pers/Archief.
6 In elk geval in één van de beide NGK in Zwolle.
7 Zie Opbouw ??? en de toespraak van A.P. de Boer op de synode, De Reformatie ???