Artikel 31 hersteld? 2

D.J. Bolt

04-03-17

In het vorige artikel van deze serie bespraken we een voorgestelde revisie van de pas in werking getreden nieuwe GKv kerkorde, de zgn. Herziene Kerkorde (HKO) of KO-2014. Die revisie heeft betrekking op de diepe betekenis van het beroemde artikel 31 DKO zoals die verwoord is in KO-1978 van de vrijgemaakte kerken:

Beroep op een meerdere vergadering

Als iemand van oordeel is dat hem door een uitspraak van een mindere vergadering onrecht is aangedaan, kan hij zich beroepen op de meerdere vergadering.
De uitspraak die bij meerderheid van stemmen gedaan is, zal als bindend worden aanvaard, tenzij bewezen wordt dat zij in strijd is met het Woord van God of met de kerkorde.

In het maandblad Nader Bekeken[1] proberen de deputaten kerkorde, ds. P. Niemeijer en mr. dr. P.T. Pel hun revisieverzoek aan de synode Meppel te verdedigen. Onder de mooie titel Het kroonjuweel: broederlijk overleg en kerkelijke vrede, Het oude artikel 31 KO en de nieuwe kerkorde (2) geeft ds. Niemeijer een toelichting op de achtergronden van de fundamentele wijziging van de aloude kerkorde op dit punt. Want de deputaten hebben gemerkt dat over het nieuwe 'art. 31' in de HKO 'beroering (is) ontstaan, waarover een paar buitenlandse kerken ook vragen hebben'[2].

Inderdaad, er is een behoorlijke onrust hierover. We waren dan ook heel benieuwd hoe ds. Niemeijer en zijn mededeputaat de breuk met ons gereformeerde kerkordeverleden proberen te verantwoorden.

We gaan niet de analyse van het deputatenrevisievoorstel  in ons vorige artikel overdoen. Die staat nog steeds op de site en kan eenvoudig te voorschijn worden gehaald. We stelden twee vragen:

1 Recht van kerkleden

Waarom hebben kerkleden geen recht om bezwaren in te dienen of revisie te vragen van besluiten van meerdere vergaderingen die naar hun vaste overtuiging tegen Gods Woord ingaan?

en

2 Recht van kerkenraden

Hoe is het te verdedigen dat kerkenraden gedwongen kunnen worden besluiten van meerdere vergaderingen uit te voeren ondanks dat zij bewijzen dat ze in strijd zijn met Gods Woord?; en dat de deputaten kerkorde dit nu ook formeel in de HKO willen vastleggen?

Laten we de argumentatie van de deputaten nagaan en wegen.

Recht van kerkleden

Kerkleden kunnen geen bezwaar indienen tegen of revisie vragen van besluiten van meerdere vergaderingen ook al zijn ze flagrant in strijd met Gods Woord[3]. Alléén als een kerklid in zijn persoonlijk belang wordt geschaad – bijvoorbeeld door een besluit van een generale synode waardoor hij enkele euro's tekort zou komen – mag hij dat wél. Er zijn geen mogelijkheden (meer) tegen afwijkingen van de Schrift of ernstige dwalingen bezwaar te maken. 

Ds. Niemeijer verdedigt dit als volgt in zijn laatste artikel.

1. In een synode[4] zijn kerken, niet kerkleden, bijeen. Kérken beslissen gezamenlijk.
2. Bovendien 'gaat het erg ver als op basis van een verzoek van één kerklid algemene afspraken van en voor de gezamenlijke kerken zouden moeten worden omgegooid'.
3. Als een kerklid problemen heeft moet hij maar proberen zijn kerkenraad te overtuigen. Lukt dat niet, dan houdt het op.

Het lijkt ons dat dit niet erg sterke argumenten zijn.

Het gestelde onder a is waar. Maar als het gaat om ernstige zaken die de waarheid van het Woord raken is dat toch geen argument? Het gaat toch om het gemeenschappelijke geloof? In gereformeerde kerken moet dan toch altijd geluisterd worden? Hoe kan het, vragen wij ons af, dat je bij wijze van spreken wél voor een dubbeltje-nadeel ontvankelijk bent op een generale synode maar niet als het om een principiële zaak gaat die (ook) jouw geloof en belijden raakt?

En ja, het zou inderdaad wel heel bijzonder zijn als een verzoek van één kerklid algemene afspraken van 119.000 vrijgemaakten zou 'omgooien'. Maar laten we dit argument iets nader bekijken.
Hetzelfde argument geldt natuurlijk ook de kwestie van dat 'dubbeltje nadeel'. Dan kan het ineens wel! Maar belangrijker is: wat is er nu mis mee dat één enkel kerklid vanuit de Schrift bewijst dat een besluit niet door de beugel kan en dus revisie vraagt? Synoden zijn toch niet onfeilbaar? En zou je niet dankbaar moeten zijn dat er een 'wakkere' gelovige is die misschien, door Gods Geest geleid, iets zag wat door velen over het hoofd is gezien?

In dit Luther-jaar zijn daar kerkgeschiedenisvoorbeelden genoeg van …

Nu biedt de HKO wel een kleine escape. Het kerklid zou zijn kerkenraad voor zijn 'kar' kunnen proberen te spannen, betogen deputaten. Maar o.i. wordt daarmee de argumentatie helemaal voos. Want kennelijk is het dus de bedoeling dat kerkenraden een soort drempel voor principiële bezwaren gaan vormen. Vergelijkbaar met een 'kiesdrempel' in de politiek. Inderdaad zal het tijd en moeite besparen maar dat kan bij principiële kwesties rond het Woord toch niet de doorslag geven?
Bovendien, nog afgezien van het o.i. laakbare van deze gedachtegang, het is ook nauwelijks effectief. Want, om ook maar eens een grofstoffelijk voorbeeld te geven, de kerkenraad van Lutjebroek[5] met slechts drie ouderlingen kan wél een principiële zaak op een synode brengen. Dus i.p.v. één bezwaard kerklid kunnen minimaal twee kerkenraadsleden (meerderheid) dat dus wél. Twee op die 119.000 andere vrijgemaakten…

Er zit vervolgens nog iets inconsistents in deze kerkordelijke beperking. De HKO biedt individuele kerkleden geen rechtsingangen bij meerdere vergaderingen, zo zagen we: meerdere vergaderingen zijn bijeenkomsten van kerken, betogen deputaten. Maar, is onze vraag, geeft dat niet problemen bij bezwaren van kerkenraadsleden?
Vooronderstel dat een kerkenraadslid, predikant of ouderling, principiële bezwaren heeft tegen een synodebesluit maar de meerderheid van de kerkenraad zich conformeert. Hoe moet het dan verder? Geldt dan ook voor deze ambtsdrager dat hij geen revisie mag vragen en zijn mond moet afplakken? Coram Deo in een dwangbuis van zijn eigen kerkenraad? Dat is toch onaanvaardbaar?
En mag hij het als kerkenraadslid wél, dan is er een fraaie sluiproute ontstaan: word kerkenraadslid en de weg naar elke revisie ligt open…

Uit eigen ervaring weten we dat er 'vroeger' twee mogelijkheden waren: conformeren met behoud van gevoelen óf 'de kerkelijke weg volgen', dus in appel of revisie gaan. Individueel of eventueel met medebroeders van hetzelfde gevoelen.
Kortom, het zou o.i. goed zijn als de synode van Meppel hier nog eens geducht naar kijkt.

Het recht van kerkenraden

Uit het artikel van ds. Niemeijer blijkt verder dat als puntje bij paaltje komt kerkenraden besluiten van meerdere vergaderingen moeten uitvoeren, hoe diep zij er ook van overtuigd mogen zijn dat deze in strijd zijn met het Woord van God.

Welke argumenten voeren de deputaten hiervoor aan? Deze:

1. In een meerdere vergadering komen kerken samen. Dus genomen besluiten worden geacht ook door een bezwaarde kerkenraad te zijn genomen. Dus het gaat om de uitvoering van een besluit dat je zélf hebt genomen. Het zou raar zijn als je dat niet zou willen…!
2. Als een kerkenraad een besluit niet uitvoert ontstaat er rechtsongelijkheid met andere kerken.
3. Niet uitvoeren kan 'onwelgevallige gevolgen' hebben voor eigen kerkleden en terwijl elders deze wel in dank worden aanvaard.
4. Als een kerkenraad bezwaar heeft kan de classis 'broederlijk' met 'partijen' hierover spreken. De classis kan dan adviezen en aanwijzingen geven.

En verzucht ds. Niemeijer, 'er is geen algemene formulering te bedenken die dit oplost'. Want niet-uitvoeren 'roept in veel gevallen tal van problemen op', er ontstaat een 'uiterst lastige mix van vragen'. Het leidt tot een 'complexe situatie' met 'tal van problemen'.  

Alleen 'maatwerk' kan hier een mouw aan passen.

Het is dus duidelijk, kerkenraden die bewijzen dat besluiten in strijd zijn met de Schrift: uiteindelijk toch uitvoeren op advies of aanwijzing van de classis. Anders is de situatie niet meer te handelen…

Wij hebben hier grote bedenkingen[6] tegen.

In een meerdere (synode-)vergadering zijn formeel inderdaad de kerken bijeen. Maar dat wil niet zeggen dat alle kerkenraden/gemeenten ook direct vertegenwoordigd zijn. Integendeel, meestal is dat zelfs niet het geval bij de gewone getrapte afvaardiging[7]. Nu is dat normaliter geen probleem, gereformeerden hebben er vertrouwen in dat de vergaderende broeders op basis van Schrift en belijdenis verantwoorde besluiten nemen. En zij weten (wisten …) dat als het eens níet het geval is altijd de escape van art. 31 daar is die de principiële vrijheid van de raad in het volgen van Christus en zijn Woord waarborgt.
En dat is nu in de HKO problematisch geworden.

We erkennen dat de situatie complex kan worden zoals de deputaten aangeven. En ja, niet uitvoeren van een besluit kan zowel binnen de gemeente als in de relatie met medegemeenten problemen geven. Kerkenraden die gereformeerd denken zullen dus alleen in het uiterste geval daartoe overgaan. En, voegen we er aan toe, meerdere vergaderingen zullen zich tien keer dienen te bedenken voor zij besluiten nemen die deze situatie tot gevolg kan hebben.
En kómt het voor, dan is de oplossing van complexe situaties níet door kerkenraden te dwingen de gewraakte besluiten uit te voeren. We zeggen het scherp, dat is o.i. hiërarchische verkrachting van de kern van gereformeerd kerkrecht, alle mooie woorden over 'maatwerk' en 'broederlijk overleg in de classis' ten spijt. Hoe nodig en aanbevelingswaard dit laatste allemaal ook is, uiteindelijk heeft het Woord het laatste woord.

Een praktijk voorbeeld

Laten we een actuele kwestie nemen: de toelating tot het Heilig Avondmaal van homoseksuelen die een relatie hebben of 'getrouwd' zijn. Het is niet ondenkbaar dat de synode van Meppel besluit dat deze mensen daartoe het recht hebben mits zij 'in liefde en trouw samenleven'. In de verschillende GKv/NGK-gemeenten is dit al praktijk.
Er ontstaat door zo'n synodebesluit inderdaad een complexe situatie zoals de deputaten voorzien. Niet conformeren zorgt voor 'onwelgevallige gevolgen' voor praktiserende homo's in de gemeente. En ook voor 'rechtsongelijkheid' met naburige gemeenten die geen bezwaar hebben.   

Maar wordt deze situatie nu echt opgelost door kerkenraden te dwingen het Avondmaal te openen en te verbieden tucht te oefenen? Of bijvoorbeeld door via een classis de kerkenraad de dwingende 'aanwijzing' te geven een niet-bezwaarde predikant van een andere genabuurde gemeente het Avondmaal te laten bedienen? Bovendien, stel al dat dit zou gebeuren, wordt zó de rust en de vrede gediend als vervolgens (een deel van) de kerkenraad en gemeente niet aangaat om de ontheiliging van het Avondmaal…?

Zulke complexe situaties ontstaan ten diepste niet omdat een kerkorde het houdt bij het oude Dordtse juweel van een art. 31 maar omdat we samen niet meer de Schrift verstaan. Daarmee slaagt de 'vader van leugens' er in verwarring en chaos te zaaien. En het 'mooiste' is dan als hij kan bewerken dat gehoorzaamheid aan dwalingen kan worden afgedwongen met kerkordelijke hiërarchische autoriteit. Dan is zijn 'feest' helemaal compleet.
Er is maar één uitweg: samen buigen over het Schriftverstaan, dáár moeten gereformeerde kerken op focussen en de 'oplossing' zoeken.

Conclusie

We verwonderen ons over deze ontwikkeling in de vrijgemaakte kerken die als geen andere een geschiedenis kennen van de verdediging van art. 31. Zij kregen zelfs de geuzennaam Artikeltjes. En heeft hun naam vrijgemaakt niet alles te maken met de vrijheid niet toe te geven aan aanranding van de Schriftleer door meerdere vergaderingen? Hoe komt het toch dat juist deze kerken de weg van de hiërarchie, van kerkelijke gezagsoefening bóven het Woord zijn ingeslagen en nu ook steeds meer lijken te gaan formaliseren?

Het wordt onze broeders in de GKv niet gemakkelijk gemaakt in de voorlichting te doorzien wat er aan de hand is. Want de eigenlijke punten waarom het draait worden meer dan eens bedolven onder een vloed van positieve waarderingen van de HKO die de kern van de zaak niet raken. Zo besteedt ds. Niemeijer heel veel aandacht aan de uitbreiding van het revisierecht[8]. Maar dat is het punt niet. En als dan tenslotte toch nog het meest gewraakte punt namelijk de dwingende rol van de classis bij kerkenraadsbezwaar aan de orde moet komen dan is dat zonder enige bespreking en in kleine lettertjes haast verstopt in het uiterste eind van het artikel (zie hieronder, vet van ons).

'Het oude artikel 31 uit de KO-1978 is naar geest en letter overgenomen in de KO-2014 en zelfs breder uitgewerkt', beweren de deputaten. Onze conclusie kan uit wat we tot nu toe hebben waargenomen geen andere zijn dan dat de diamant van de aloude Dordtse kerkordening is vervangen door een nepjuweel. Opgepoetst schittert het oogverblindend maar mist het de fonkelende Schriftuurlijke hardheid.