Ontwikkelingen in de GKv – 8/1
D.J. Bolt
25-02-23
Niet alleen op het ethische vlak hebben verschuivingen in de leer grote gevolgen. Ook in het kerkelijk samenleven op allerlei vlak. We laten er iets van zien op basis van wat we in (kerkelijke) bladen tegenkomen. Geen grondige analyse dus maar wel signalen die het leven in de vrijgemaakte kerken kenmerken.
We geven er hier en daar kort commentaar op, steeds gescheiden van de berichten door -----.
Kerkelijk leven 1
Vrouw-in-ambt
ND, 12-10-22
Bezwaren tegen vrouwen in de kerkelijke ambten, het is een gepasseerd station in de GKv (en NGK). Inmiddels is er naast de domina A. Leene een tweede vrouwelijke voorgangster bevestigd: A-M. Pathuis (28). Zij nam het beroep aan naar GKv Hoogezand-Sappemeer waar ze al regelmatig kerkdiensten leidde. Overigens zijn er al meerdere vrouwen die in de GKv zondags preken.
Pathuis: ‘Ik streef ernaar vanuit idealen te handelen en zet me graag in om systemen in kerk en wereld te verbeteren.’ Zo wijst ze in een column (Onderweg 02-04-22) demonstreren tegen abortus 'rekenkundig' af want onbedoeld-zwangere vrouwen worden niet geholpen met het dragen van 'Pro Life spandoeken, en met tienduizend mensen op het Malieveld die roepen dat al het leven heilig is. Het geeft alleen voldoening aan het eigen gelijk'. Door zo'n mars van 3 uur met 10.000 mensen zijn 30.000 uren verloren gegaan voor de zorg aan die vrouwen, berekende Pathuis.
-----
Als we nu toch aan het calculeren slaan: zou een mars voor meer dan 30.000 in de moederschoot gedode kinderen per jaar(!) nu echt overbodig zijn? Het is maar 1 uur aandacht voor elk om het leven gebracht 'baasje in eigen buik'…!
Middagdienst en catechismusprediking 1
ND 10-09-22
De animo voor het bijwonen van de middagdienst liep en loopt in snel tempo terug. Bijvoorbeeld in GKv ‘Het Noorderlicht’ in Assen-Peelo: ‘’s morgens kwamen er 350 mensen naar de kerk, ‘s middags misschien nog maar zeventig. De middagdienst is nu vervallen.'
Twee keer naar de kerk, het was gewoon, werd ook bepaald in de kerkorde. Maar de GKv synode van Harderwijk 2011 paste de KO aan: '… de kerkenraad roept de gemeente ‘als regel’ tweemaal per zondag op'. De nieuwe kerkorde van NgK kerk die per 1 mei a.s. ontstaat, gaat weer een stap verder: daar staat alleen nog dat de gemeenten ‘iedere zondag samenkomen'. Dat is alles.
Waarom komt men niet meer? Als hoofdargumenten worden genoemd: de zondag is ‘te druk en te vol’, kerkgangers zeggen 'aan één dienst genoeg te hebben om de week mee in te gaan'. Ook: 'mensen hebben minder interesse in de leer, ze willen geraakt worden', en 'ze zijn blij dat ze op zondagmiddag familie kunnen bezoeken of leuke dingen met elkaar kunnen doen'.
Met het verlies van de tweede dienst is ook de catechismusprediking veelal verdwenen. Maar als de 'lerende poot' van de gemeente wegvalt, 'gaat een heel wezenlijk onderdeel van het gemeente-zijn verloren', het is een 'signaal van secularisatie', zegt P.J. Vergunst (PKN/GB). Pogingen om het gemis enigszins op te vangen met kringen die op zondagavond bijeenkomen of een driewekelijks 'leerhuismiddag', zoals GKv Assen organiseerde, blijken geen succes: 'effectief komen daar net zo veel – of weinig – mensen op af als op een middagdienst'.
-----
Inderdaad, een signaal van secularisatie. Op de synode van Harderwijk 2011/2012 werd een nieuwe kerkorde vastgesteld, ook op het punt van de zondagse erediensten. Weer gingen theologen voorop. Deputaat prof. dr. M. te Velde (hoogleraar kerkrecht) bij de bespreking van de 'werkorde', de voorloper van de nieuwe GKv kerkorde 2014, over twee kerkdiensten:
'Het gaat om beginselen en de praktijk rechtdoen.
We handhaven de tekst in C2 t.a.v. kerkdiensten op zondag. We zijn door sommigen uitgedaagd ‘twee’ te laten vervallen. Anderen willen expliciet ‘twee’ genoemd hebben. Met 'als regel' moeten we op een geestelijke, weloverwogen en afgewogen manier omgaan. Dat in de tweede kerkdienst minder mensen komen en dan de tweede kerkdienst wordt afgeschaft, is illegitiem. Tegelijk moeten we wel iets van de huidige ontwikkelingen willen vinden. Daarom dekt deze formulering de situatie het best. Bijvoorbeeld als de morgendienst langer duurt en op de middag of avond in kleine groepen wordt samengekomen. Wij kunnen dat hier niet sturen.[1]'
Er is de afgelopen jaren dus al heel wat illegitiems, onwettigs in de GKv gebeurd!
Maar Te Velde zette daarvoor wel de deur op een kier…
Middagdienst en catechismusprediking 2
GKv kerkbode van Noorden, 17-12-22
Ds. J. Kuiper hoopt dat 'de belijdenis nieuwe aandacht krijgt in de herenigde kerk' en 'je houding als ambtsdrager, of catecheet, of… bepaalt. En voor ambtsdragers geldt in ieder geval: als je je eigen woorden wilt toetsen aan de belijdenis, moet je wel weten waar die over gaat. De leer van de kerk moet een stuk van jezelf worden.'
Maar hij constateert:
'De praktijk is nu echter anders. Denk alleen al aan de catechismusprediking. Met het op veel plaatsen verdwijnen van de middagdienst wordt het met de aandacht voor de leer van de kerk een stuk minder. () Hoe vul je in je eigen gemeente dat gat op dat ontstaat door het wegvallen van de catechismusprediking?'
Kuiper vindt het prachtig dat in de nieuwe kerkorde staat dat de kerken de gereformeerde belijdenissen aanvaarden 'als basis voor hun eenheid, om daarop gezamenlijk voort te bouwen.' Dat is een fundament, en tegelijk 'houdt deze formulering rekening met de veranderingen in de tijd', met 'belijden vandaag'. Ja, want volgens Kuiper 'heeft een beetje kerk ook kritiek op de belijdenis'.
-----
Als we zien hoe de GKv de afgelopen jaren met hét fundament, Gods Woord, is omgegaan, dan valt er niets te verwachten van Schriftuurlijk 'voortbouwen' op een belijdenisbasis waarop kennisloze kritiek bij voorbaat al wordt geacht bij te dragen tot het trotse imago van deze kerk…
Middagdienst en catechismusprediking 3
Onderweg, 01-10-22
In GKv in Waardhuizen komt de catechismuspreek terug: in middagdiensten en als het nodig is ook in ochtenddiensten! De kerkenraad heeft namelijk besloten om in twee seizoen de hele Catechismus door te nemen. Gastpredikanten die voorgaan, wordt gevraagd om hieraan ook hun bijdrage te leveren.
De plaatselijke predikant ds. H. Wendt schrijft:
'We hopen er op deze manier voor te zorgen dat we voor eenzijdigheden bewaard worden en dat we ons als gemeente steeds weer laten onderwijzen in de ware leer.'
-----
Zo kunnen we op dit punt van catechismusprediking dus met iets moois eindigen! Al die zwoegers en zweters die structuren en organisaturen verzinnen om kerkleden te verzamelen om hen toch nog een ietsje kennis van 'de leer der godzaligheid' bij te brengen, zie hier, het ei van Columbus: gewoon weer als in Waardhuizen de catechismusleerdienst invoeren. Christus als Heer van de kerk roept immers iedereen om te komen en Hem te horen!
[De eerder abusievelijk geplaatste foto was van ds. T. Wendt, excuus, djb]
Infrastructuur 1
GKv Kerkbode van het Midden, 11-02-22
Hoe staat het met de 'inrichting' van de GKv? F. Pathuis weidt er een uitgebreid artikel aan. Hij ziet dat een groot deel van de sociale infrastructuur van de 'familiekerk' is verdwenen of sterk aan erosie onderhevig is en benoemt daarvoor een aantal belangrijke oorzaken. Zo is het aantal kinderen in gezinnen sterk gedaald. Er wordt meer verhuisd waardoor onderlinge banden losser worden. Het kerkelijke verenigingsleven is verdampt: wekelijkse mannen-, vrouwen-, jongens-, meisjes- en gemengde verenigingen, met hun jaarvergaderingen en toogdagen zijn verdwenen. En ook vinden door de zgn. ontzuiling plaatselijke studiebijeenkomsten van vakbond en politieke vereniging niet meer plaats.
Van grote invloed is zijn televisie, internet, sociale media, sport, hobby en uitgaan waardoor het sociale gezelschapsleven in de gemeenten sterk in omvang en betekenis inboet, zo analyseert Pathuis. Dat wordt bovendien nog eens versterkt als van gezinnen met (jonge) kinderen beide ouders buitenshuis werken. Tel daarbij de individualisering die mensen eerder ziet als losse individuen dan als leden van een groep: dan is het motief om ergens bij te horen of dat voor jou 'zinvol, nuttig of aangenaam' is.
Dat heeft gevolgen zoals de vrijgemaakte kerkbode van het Noorden meldt:
'Bijna alle gemeenten melden dat de betrokkenheid van gemeenteleden terug lijkt te lopen. Dit is zichtbaar in moeite om vacatures voor ambten en commissies te vervullen. Ook het patroon van kerkbezoek op zondag is veranderd na corona, met name zichtbaar bij de tweede dienst. (GKv Kerkbode van het noorden, 05-11-22)
Hoe wil Pathuis hier verandering in brengen? Niet door terug te gaan naar 'de familiekerk' als dat al zou kunnen. Bovendien, al de genoemde aspecten gaan over sociale verbondenheid, terwijl dat niet samenvalt met de verbondenheid in het geloof zoals dat gewerkt wordt door de Geest. Die verbondenheid is primair zichtbaar op zondag, bij Woord en sacrament.
De vraag is dan, volgens Pathuis
'Hoe geef je in een 'netwerkkerk' vorm aan de oproep van Jezus om hem na te volgen? Welke vormen zijn dan helpend om onze gemeenschappelijke verbondenheid in Christus in het dagelijkse leven handen en voeten te geven? Dat is de uitdaging waar wij als kerk in deze tijd van individualisering voor staan.'
-----
Pathuis geeft terecht een heel aantal elementen aan dat het samenleven in de kerk ernstig bedreigt, ondermijnt. Maar is zijn oproep om allerlei 'vormen' te gaan vinden werkelijk adequaat om de 'uitdaging', zeg maar gerust het grote probleem van lauwheid, op te lossen? Zou de oplossing niet basaal kunnen worden gevonden door het voorbeeld van Waardhuizen te volgen? En ook weer 'gewoon' het verenigingsleven te activeren gesteund door krachtige Woordprediking?
Maar nee, in de GKv zijn krachten bezig die een heel andere richting wijzen.
Infrastructuur 2
GKv Kerkbode van het Noorden, 03-09-22
Kerkwerkers (GKv, NGK) R. Meijer en P. Wierenga voeren als devies een Episcopaals bisschoppelijke uitspraak: 'Als ik ruimte maak voor jou en jij maakt ruimte voor mij – dan kan liefde ons allemaal redden'. Dat is hun 'basis voor kerkzijn in 2025'.
En zo zijn de mannen aan het werk gegaan. Met een 'quickscan kerk en corona' hebben ze ruim 1000 reacties binnengehaald over alles wat er leeft rond praktijk van kerk-zijn. De resultaten verwerkten ze in een boek over de toekomst van de kerk: Herkerken, heet het.
Waarmee is de kerk te redden volgens deze kerkwerkers? Met 'kleine groepen'. Net als de eerste christenen moeten hedendaagse gelovigen thuis samenkomen. Dan kun je 'elkaar in de ogen kijken', vorm je kringen en kun je 'sneller van hart tot hart spreken'. En dat krijgt 'nog meer inhoud als je samen gaat eten'. In zo'n ontmoeting kun je 'ruimte geven aan de levende woorden van God in Jezus Christus'.
Mooi is, volgens de schrijver van het artikel ds. J. van der Wal, dat deze kerkconstructeurs 'niet de waarde van de grotere groep weggooien'. M.a.w. de kerk mag óók blijven bestaan. Maar dan wel 'wat rommeliger en experimenteler dan we gewoon zijn'.
-----
We griezelen als we dit verhaal op ons in laten werken. Denkt men werkelijk dat men met kleine groepen en een rommel-maar-aan-kerk het anno 2025 gaat redden?
Al in 2012 noemde prof. Te Velde het verschijnsel 'kleine groepen' (KG), zie bovenstaande paragraaf Middagdienst en catechismusprediking 1 (vet). KGs moesten huisbezoeken kunnen vervangen van overbelaste ouderlingen. In de intieme setting van de groep kon het echte onderlinge pastoraat tot z'n recht komen. Maar we horen uit de praktijk dat het gewoon niet werkt. En dat is begrijpelijk, denk alleen al aan privacy en geheimhouding.
KGs zoals Meijer en Wierenga willen is ook oude kerkkoek want op de GKv synode van Harderwijk werd hierover in het kader van het werk van de Theologische Universiteit Kampen al uitvoerig over gesproken, en zijn ook besluiten genomen[2].
Sinds deze synode zijn er twaalf jaren met kleine groepen verlopen. Maar het kerkelijk leven is ingezakt. Classisverslagen blijven klagen over tanende betrokkenheid. Middagdiensten verdwijnen aan de lopende band.
Zou er niet iets anders moeten gebeuren?
Als in Waardenburg?
Infrastructuur 3
Als het over de infrastructuur van de kerk gaat kan een bespreking van de kerkorde (KO) niet ontbreken. Daarin wordt immers vastgelegd hoe ambtsdragers en kerkleden op een christelijke kerkelijke manier met elkaar omgaan. Wat de taak is van ambtsdragers bijvoorbeeld, welke kerkelijke vergaderingen er zijn, hoe de tucht wordt uitgeoefend en wanneer, om maar iets te noemen.
Nu is er in de NgK fusiekerk een nieuwe kerkorde aangenomen. Deze orde weerspiegelt op een soms verbijsterende wijze de deformatie in de GKv ook wat de kerkregering betreft. We hebben er vanaf gezien hier deze KO te bespreken. Want dat is op uitnemende manier al gedaan door de Kerngroep Bezinning GKv (KBG).
Deze groep belegde op 19 november 2022 een bezinningsbijeenkomst op Urk. Na lezing van Ps. 72 leidde ds. H.J. Room deze vergadering zo in:
'Psalm 72 is een gebed van koning David voor zijn zoon Salomo. David vraagt om van de Here wetten te mogen ontvangen die door zijn zoon Salomo gebruikt kunnen worden om het volk tot bloei te brengen. Zijn bewind zal met zulke wetten, die het recht van boven weerspiegelen, heilzaam zijn.
Ook vandaag zal het recht in de kerken terug te herleiden moeten zijn op het rechtvaardige recht van onze grote Koning. Want alleen zo wordt het volk van de Here geholpen om Hem te kunnen blijven volgen. De vraag is of wij ons als GKv met de voorgestelde nieuwe KO 2023 voor de fusiekerk NGK inderdaad op deze weg bevinden of dat het recht in de kerken steeds meer van beneden af geformuleerd wordt. In dat laatste geval zullen we ons moeten omkeren en ruim baan geven aan het recht van ons Hoofd, Christus. Daarover gaan de lezingen van deze dag.'
Door een drietal sprekers, ds. J. Wesseling, dr. B. van Egmond en mr. P.T. Pel werd de nieuw KO grondig tegen het licht gehouden[3]. Conclusies:
Conclusies Wesseling
Ds Wesseling leest een orde waarin:
Hij kan niet anders concluderen dan dat deze nieuwe kerkorde het verval van de kerken als gereformeerde kerken verder vastlegt en legitimeert.
Conclusies Van Egmond
De vorming van de fusiekerk NGK zou een moment van verbondsvernieuwing moeten zijn. Helaas legt de nieuwe kerkorde de gegroeide praktijk vast. In plaats dat ze normen vastlegt waar de praktijk zich naar zou moeten richten. De binding aan het gereformeerde belijden wordt verder geproblematiseerd. Ik kan dan ook niet anders concluderen dan dat deze kerkorde het verval van deze kerken als gereformeerde kerken verder vastlegt, en legitimeert.
Alleen in de weg van terugkeer is er nog hoop voor de GKv.
Conclusies Pel
Een brede bespreking kunt u vinden in het boek Het Woord in geding, uitgegeven door de KBG[4].
[NB: De conclusies uit de bijdragen van ds. Wesseling en dr. Van Egmond waren eerder abusievelijk weggevallen resp. verwisseld. Excuses, djb]
Infrastructuur 4
GKv kerkbode van het Midden (25-11-22).
De GKv 'van vroeger' kenmerkte zich ook door een veelheid aan gereformeerde organisaties. We noemen: Gereformeerd Politiek Verbond, Gereformeerd Sociaal en Economisch Verbond, Gereformeerd Maatschappelijk Verbond, Gereformeerd Psychiatrisch Ziekenhuis, Gereformeerde Adoptie Vereniging, Gereformeerde Omroep Vereniging, Gereformeerd Pedagogisch Centrum, Gereformeerde Reisvereniging, Gereformeerd onderwijs in vele soorten en maten, enz. enz. tot en met een Gereformeerde Vereniging tot integratie van homofielen ('Koinotès').
Ze zijn allemaal nog te vinden in het vrijgemaakte Handboek 1999.
Ook de Vereniging van Gereformeerde Kerkorganisten, later Vereniging van Gereformeerde Kerkmusici (VGK) hoort in dit rijtje thuis. Ds. D. de Jong vertelt erover:
'De VGK probeert kerkmusici (dus niet alleen organisten) toe te rusten voor een stijlvolle verzorging van het muzikale deel van de eredienst. Daarnaast geeft de VGK het blad EREdienst uit, met goede informatie over liturgie en kerkmuziek.'
Maar het bestuur merkt dat het steeds moeilijker wordt om nog landelijke toerustingsbijeenkomsten in het land te houden. De mensen komen niet meer. Daarom overweegt het bestuur of 'de VGK in zijn huidige vorm nog wel bestaansrecht heeft'. 'Zou een stichting die liturgisch materiaal uitgeeft voor het hele gereformeerde protestantisme geen betere mogelijkheid zijn?', zo vraagt De Jong zich af.
-----
Gereformeerde organisaties, twintig jaar geleden nog met ere in het Handboek gemeld, zijn nu verdwenen of verzwolgen in algemene christelijkheid. Met afschuw denken vele 'moderne' vrijgemaakten aan de tijd toen er nog een 'vrijgemaakte zuil' bestond. Dát is 'gelukkig' niet meer van deze ruim en breed denkende tijd.
En nu staat dus ook deze waardevolle vereniging die probeert stijl bij te brengen in het hart van het leven voor God en Christus in Eredienst op het punt van verdwijnen. Of op te gaan in een algemeen protestantisme van drumband en popcultuur…
***
Tot zover reflecties uit het kerkelijke leven van de vrijgemaakte kerken.
De volgende keer hopen we wat informatie te geven hoe de ontwikkelingen in de GKv (en NGK) ook gevolgen hebben voor het ledental en de omvang van de kerkgemeenschap.
Wordt vervolgd
[2] Synodeverslag week 22 - Theologische Universiteit, click hier, en vooral Synodeverslag week 1222-23 - TUK Voorstellen en Besluiten, click hier.
[3] Kerngroep bezinning GKv, Verslag studie- en ontmoetingsdag
zaterdag 19 november 2022 in de Rehobothkerk op Urk, click hier.
[4] Het boek is te bestellen via bezinninggkv.nl.