Artikel printen

Heeft de 'verbreding' en 'verruiming' in het denken over allerlei kerkelijke en ethische zaken in de GKv een positief effect gehad op de omvang van haar kerkverband? Het mag toch verwacht worden dat, waar velen graag afstand doen en afgeven op het vermeende 'benauwde' kerkelijke verleden, er een grote toestroom van nieuwe leden op gang zal zijn gekomen? Nog extra versterkt door de alom toegejuichte eenwording van GKv en NGK in de nieuwe NgK per begin mei van dit jaar?

Regelmatig verschijnen in de kerkelijke bladen van GKv berichten over gemeenten en hun wedervaren. We laten er enige markante voorbeelden van zien. En ook geven wat inzicht in cijfermatige ontwikkelingen van de kerkverbanden van GKv en NGK.

GKv Hooghalen, zuidelijk van Assen, heeft zich opgeheven. De kerk telde eind 2021 nog 91 leden. De gemeenteleden hebben zich aangesloten bij het nabijgelegen Smilde.

GKv Twijzel (Friesland) heeft zich opgeheven, ondanks dat er nog voldoende ambtsdragers waren en er zich geen financiële problemen voordeden.
Maar het ledental daalde steeds verder. De nog overblijvende leden zijn naar GKv Drogeham gegaan. Het kerkgebouw van Twijzel wordt nu gebruikt als vluchtelingenopvang en wellicht op de duur verkocht of verhuurd.

Er wordt niet verwacht 'dat het de dorpsbewoners veel uitmaakt, ook al is het het laatste kerkgebouw wat de deuren sluit hier'. De vrijgemaakte dominee J. van der Wal zou wel graag zien dat er weer 'ooit een kerk voor christenen' in dit kerkgebouw een thuis vindt'. Maar 'dan moet wel eerst de GKV-geur het gebouw uit' en het gebouw 'een tijd gelucht' worden', zo spuugt hij in de bron waaruit hij dronk.

In 1964 bouwden de vrijgemaakte gereformeerden een kerkgebouw in Neede. Bij de scheuring van 1969 werd NGK eigenaar. Maar inmiddels kerken de NGK-ers samen met de GKv-ers in het kerkgebouw van de laatsten. Dus afbreken dat godshuis en plaatsmaken voor vijf starterswoningen.

Hans Werkman kijkt in zijn 'Lettergrepen' met enige weemoed, lijkt het, terug naar kerkelijke lotgevallen van hervormden en gereformeerden in het kleine Groningse dorp Overschild.
In 1879 bouwden de gereformeerden daar hun kerk, de hervormden een jaar later. Werkman's overgrootouders werden gereformeerd. Hun kerkgebouwtje bestaat nog steeds. Op de voorgevel staat het opschrift ‘Vrede door het bloed des kruizes’.

Maar de vrijgemaakt gereformeerden verkochten het in 2004. Het werk eigendom van en een garagehouder die er een ander 'geestrijk' aanzien aan gaf. Werkman constateerde eens

'Onder de kansel lagen onderdelen van tractors en het stonk er naar olie. De wand van de achtergalerij was bedekt met de verzamelhobby van de eigenaar: drankflessen.'

Na 129 jaar sluit de Oosterkerk van GKv Enschede haar deuren, de laatste kerkdienst is in juni 2023. De bijbehorende gebouwen werden al verkocht.

Door vergrijzing, vertrek van leden en financiële tekorten is de situatie onhoudbaar, meldt de kerkelijke gemeente. De overgebleven 250 leden van GKV Enschede-Oost gaan op zoek naar een nieuwe kerkelijke gemeente.

Dat is geen probleem, volgens de kerkenraadsvoorzitter D. Laan: ‘Enschede kent in totaal zeven gereformeerde kerken waar gelukkig plaats genoeg is'.

Volgens GKv gemeente in deze plaats 'lukt het redelijkerwijs niet meer om op een volwaardige manier vorm te geven aan het gemeente-zijn'. Het ledental was fors teruggelopen en al langere tijd bleek het onvoldoende mogelijk de ambten te vervullen alsook veel andere taken. De gemeente wordt opgeheven.

Midden in het dorpje staat een monumentaal GKv kerkgebouw met dito pastorie, fraai gerenoveerd en uitgebreid met een zalencomplex. Het markeert, samen met de mooie oude molen, de 'sky line' van de plaats.

Ongeveer 11 jaar geleden gaven we uitgebreid aandacht aan gebeurtenissen rond de gereformeerde basisschool in dit kleine dorp ten westen van de stad Groningen. Ondanks vele waarschuwingen, ook van onze kant[1], ging het overkoepelende schoolbestuur (Stichting GSGPO) over tot opheffing van deze basisschool. Wat zouden de gevolgen zijn voor het kerkelijk leven in deze plaats?, vroegen we ons af.

Die worden nu akelig duidelijk.

Destijds telde de kerk 430 leden (ooit 900!), nu nog rond 300. Het wordt moeilijk het complex kerk en pastorie nog samen overeind te houden. En dus werd besloten tot verkoop van de pastorie…
Begin van het eind van de Ngk in Enumatil?

Tot slot nog een aardig berichtje.
In het regionale blad Westerkwartier van 11 april jl. staat een interview met ds. R. Sietsma, sinds vorig jaar predikant van GKv Marum. De interviewer schrijft op een bepaald moment

Wij kennen geen verzekering die zulke schade vergoed. Maar bij even doorlezen blijkt het ook niet te gaan om een oplossing van de problemen met het fundament van deze kerk maar om het dak dat door een storm was weggewaaid …
Dus nu de grondslag nog.

Een aantal kerken van de GKv heeft besloten niet Nederlands gereformeerd te worden maar 'gewoon' gereformeerd te blijven. En dus niet met de fusie van GKv en NGK mee te gaan. Op dit moment gaat het om de volgende kerken.
(Zie ook de publicatie Verklaring van Samenwerking in deze editie).

In deze gemeente leefden grote bezwaren tegen besluiten van de vrijgemaakte generale synode van Goes[2]. Maar deze synode wees alle revisieverzoeken m.b.t. tot eerdere besluiten over vrouw-in-ambt af.

De kerkenraad was van mening dat de kerken in een ernstige crisis verkeren. Het ging niet alleen om de genomen besluiten over vrouw-in-ambt maar of het beslissende gezag van Gods Woord nog wordt aanvaard voor de praktijk van het leven als kerken. Echter in de besluiten van Goes verheffen de kerken zich volgens Capelle boven het Woord van God, en gaan daarmee verder op een weg die niet tot eer is van de Heer van de kerk. Ook dienen de fusie beslissingen de opbouw van de kerken niet.

Al in november 2019 schreef de kerkenraad van GKv Urk aan de classis over zijn grote moeiten met het besluit J. Burger-Niemeijer preekbevoegdheid te verlenen. Het ging de kerkenraad er ten diepste om dat daarmee van Gods Woord werd afgeweken. Onder andere besloot de raad voorlopig, in afwachting van de behandeling van revisieverzoeken, geen broeders meer naar de classis af te vaardigen.[3]

Zoals bekend, heeft de vrijgemaakte synode alle bezwaren afgewezen, ook t.a.v. de fusie met de NGK, en is consequent op haar verkeerde weg voortgegaan. Dat heeft ertoe geleid dat ook GKv Urk het besluit heeft genomen niet met de NgK mee te gaan.

De kerkenraad van GKv Vroomshoop (300 leden) nam het principebesluit niet met de GKv-NGK fusiekerk mee te gaan. De gemeente wordt gehoord, waarna de kerkenraad deze maand een definitief besluit wil nemen.
Achtergrond van het besluit is de grote moeite met de ruimte die er in de NgK is, b.v. om kinderen aan het avondmaal toelaten. Veel zaken waarin een eensgezind standpunt van de kerken op grond van Gods Woord nodig is, worden voortaan in de vrijheid van de kerken overgelaten. Dat acht de kerkenraad in strijd met ‘dat men zich richt naar het zuivere Woord van God en alles wat daarmee in strijd is verwerpt’.

Het zou wellicht aanbeveling verdienen dat gemeenten die vergelijkbare moeiten hebben zich vóór 1 mei a.s. uitspreken dat zij, in elk geval in principe, niet mee gaan met de fusie. Daarna kan het mogelijk kerkjuridisch lastiger worden.

De ontwikkelingen in de fuserende kerken komen nog beter in beeld als we gaan kijken naar de aantallen kerken, kerkleden en predikanten. Helaas geeft de GKv geen Handboek meer uit waardoor een gedetailleerde analyse niet goed meer mogelijk is. Maar uit oude Handboeken en informatie die m.n. Steunpunt Kerkenwerk (SKW) [4]biedt valt wel het een en ander te halen, worden in elk geval trends duidelijk.

GKv leden
SKW geeft het ledenverloop van de GKv sinds 1945 als volgt in grafiekvorm weer:

Duidelijk is dat er rond 2005 een keerpunt te zien is. Na jarenlange stijging treedt dan een continue daling in. Waar zou dat mee te maken hebben …?

Overigens, de 'knik' is nog veel scherper als de schaal consequent per 5 jaar wordt volgehouden. Dan moeten de waarden bij 2020 geplaatst worden onder jaar 2016.

Interessant is natuurlijk ook hoe het gaat met het aantal gemeenten en (dienstdoende) predikanten. Is er groei en bloei?
De grafiek hieronder laat het tegendeel zien. In de periode 2010-2018 nam volgens de Handboeken het aantal kerken af van 276 tot 261 en het aantal dienstdoende predikanten van 288 tot 264.
Wat we aan het begin van dit artikel verhaalden over kerksluitingen is dus maar een topje van de ijsberg die de afgelopen jaren stilletjes aangroeide.

In feite is de situatie rond de predikant nog dramatischer als we het SKW mogen geloven. Uit het overzicht dat we daar vonden van aantallen dienstdoende predikanten over de jaren 2014-2021 blijkt dat deze sinds 2014 zijn gedaald met maar liefst zo'n 20%! Maar het is niet duidelijk waarop het SKW zijn cijfers baseert.

Een soortgelijke ontwikkeling zien we ook bij de Nederlands gereformeerden, zij het dat de omslag daar wat later plaats vond, zie onderstaande grafiek.

Het SKW biedt ook het volgende getalsmatig overzicht van aantallen leden in GKv én NGK.

De getallen wijken enigszins af van die in de Handboeken. Misschien heeft het te maken met de periode waarover de Handboeken meten namelijk van 1 oktober tot het volgende jaar 30 september en SKW aan het einde van het jaar peilt. Maar veel verschillen ze niet.

Hoe ziet het verloop van het ledental van de NgK eruit als we voor het moment even uitgaan van een sinds de Vrijmaking ongedeelde kerk? Dat laat de volgende grafiek zien. Ook hier blijft de 'knik' in het begin van het nieuwe 21^ste eeuw onmiskenbaar.

We moeten constateren dat de euforie rond fusie op 1 mei a.s. niet geleid heeft tot een trendbreuk in positieve zin wat betreft de aantallen kerkleden, kerken en predikanten. Op peildatum 1 oktober 2021 hadden de vrijgemaakt-gereformeerden nog 108.618 leden, 1617 minder dan een jaar daarvoor. Niet minder dan 2262 leden verlieten deze kerken, nooit eerder was dit aantal zo hoog[5]…

Wij denken dat het alleszins te maken heeft met de verandering in geloof en leven in deze kerken. Het is hier nu niet de plaats om er een uitgebreide analyse aan te wijden, maar een markant punt in de geschiedenis van de vrijgemaakte kerken is de verandering van de leer rond het Vierde Gebod. Geleerd zou mogen worden dat er geen goddelijk rustgebod meer is voor onze tijd, zo sprak de generale synode van Leusden, 1999. En ook de veranderde visie op huwelijk en echtscheiding - generale synode Amersfoort-Centrum 2005 - heeft zijn invloed doen gelden op de omgang met het gezag van de Schrift. Dat blijkt ook onmiskenbaar uit o.m. de invoering van vrouw-in-ambt en de aanvaarding van buitenhuwelijkse seksuele relaties. De weerstand tegen de met kracht doorgebroken secularisatie in ons land is er sterk door verzwakt.

Ook voormalig ND-hoofdredacteur S. Kuijper reflecteert op de cijfermatige forse teruggang van de GKv[6]. Hij neemt verdriet waar, 'bijvoorbeeld van ouders die bij hun kinderen geen geloof zien groeien in de waarheid en relevantie van het geloof; geen liefde voor de kerk als vindplaats van genade, zingeving en liefde.'

En ja, daar heeft Kuijper een kernpunt. Inderdaad, dat doet diep leed en stijgt ver uit boven het verlies van kerkgebouwen.

Maar de krantenvoorman geeft er geen blijk van te beseffen dat hij zélf met zijn dagblad in belangrijke mate medeverantwoordelijk is (geweest) voor de teloorgang van bloeiend en groeiend gereformeerd geloof en leven. Hem ontbreekt elk kritisch zelfonderzoek, en als zovelen, weet hij niet beter dan de vrijgemaakte gereformeerden van vroeger schuldig te stickeren met 'de institutionele zelfverzekerdheid van weleer, toen ze hun oordeel hadden over andere kerken waar ze nu houvast zoeken in een traditie die zoveel verder teruggaat dan tot 1944'.

Ach ja, dit afgeven in het ND op ons gereformeerde verleden is trending en verbaast niet nu de krant hoe langer hoe meer een progressief-rooms en liberaal-christelijk karakter heeft gekregen.

Ds. G.J. Oosterhuis, predikant van samenwerkingsgemeente de Verbinding in Hilversum[7], deed onderzoek onder gereformeerden die evangelisch werden. In een interview[8] meldt hij o.m. dat veel gereformeerden de uittocht uit hun kerken als 'dramatisch' hebben beleefd: 'Het ene gezin na het andere vertrok, vaak mensen met opgroeiende kinderen, die actief meededen in de gemeente'.

Wat is zijn remedie?
Gereformeerden en evangelischen moet 'samen hun verantwoordelijkheid oppakken voor het meewerken aan de komst van het koninkrijk van God'. Want gereformeerden kunnen 'veel' van evangelischen leren en evangelischen 'wellicht iets van hun gereformeerde broers en zussen'. Dus: 'lokaal de handen ineenslaan bij het organiseren van hun jeugdwerk'. Want 'het interesseert de hedendaagse jongeren nauwelijks van welke kerk ze lid zijn maar des te meer of ze door hun geloofsopvoeders gezien en gehoord worden! Op kerken die elkaar negeren of de tent uitvechten knappen ze gegarandeerd af. Dat geldt ook voor hun ouders.'

In dit straatje past uiteraard ook weer hard schoppen naar die GKv 'zuil' van vroeger: die 'bezig was met het eigen gelijk', 'erg naar binnen gericht en beschermd, om niet te zeggen sektarisch was', en een 'enorme vanzelfsprekendheid' kende.

Nee, het gaat nu, hiep hoi, om 'de zoektocht' naar 'werkelijke verbondenheid met Jezus Christus en Zijn missie in de wereld en waarbij meerdere manieren van vieren en dienen ingeoefend kunnen worden'.

Verklaart deze opstelling niet mede dat deze CGKv lak bleek te hebben aan besluiten van christelijke gereformeerde synodes?[9]

Per 1 mei ontstaan dus de Nederlandse gereformeerde Kerken, de NgK. Maar volgens het heersende kerkelijke consumentisme is de vraag: wat hebben deze nu meer 'te bieden' dan bijvoorbeeld Mozaïek of PKN met hun keuzemenu van alle mogelijke geestelijke en liturgische gerechten? Als kerkelijk confessioneel besef en kennis van de kerkgeschiedenis nauwelijks nog aanwezig is, zeker niet bij jongeren zo werd boven geconstateerd, wat heeft dan de NgK vóór, waarom zou je dáárvoor kiezen? Dan is een overstap toch heel gauw en gemakkelijk gemaakt?

Daarom is de spannende vraag of de NgK bestaanszin zal blijken te hebben, of er voldoende 'behoefte' aan zal blijken te bestaan in de waaier van Nederlandse denominaties. Die vragen worden nog versterkt door waargenomen trends van 'oecumenisch' handelen door plaatselijke gemeenten.

[1] Zie de serie Donderslag in Enumatil op deze site rubriek Plaatselijke kerken.

[2] Zei Beoordeling behandeling revisieverzoeken, in de rubriek Rond de Schrift.

[3] Zie Op Urk, 16-01-19.

[4] https://cijfers.steunpuntkerkenwerk.nl

[5] ND, 8 mei 2022.

[6] ND, 8 mei 2022 in een redactioneel artikel.

[7] Inmiddels heeft ds. Oosterhuis een beroep van NGK-GKv Langerak aangenomen.

[8] GKv Kerkbode van het Noorden, 1 april 2023.

[9] Zie Ontwikkelingen in de CGK 3, en ook 5.