Printen

Knoll'n of citroen'n ien Ten Boer (2)

D.J. Bolt
01-12-06

We vervolgen onze serie over de lezingen in Ten Boer.

'Synodebesluiten' door ds. P. Niemeijer (2)

De toespraak[1] van ds. Niemeijer betreft een viertal onderdelen van de synodebesluiten:

1 Vierde gebod en zondag
2 Echtscheiding
3 Heiligheid van de sacramenten
4 Kerkelijke eenheid

2 Echtscheiding

Even vooraf. Indien iemand verder wil studeren op deze zaak verwijzen wij hem of haar graag naar het studiemateriaal, vermeld aan het einde van dit artikel. Er zijn ook artikelen hierover op de site te vinden.

Het betoog van ds. Niemeijer in Ten Boer[2] spoort nauwkeurig met de besluiten van de Amersfoortse synode. Er zijn dan ook nauwelijks nieuwe gezichtspunten voor wie die besluiten en de onderliggende deputatenrapporten heeft bestudeerd.
Wel interessant is hoe hij deze besluiten aan de man brengt en welke punten hij benadrukt. En, welke punten niet of nauwelijks aan bod komen.

Problematisering

Het valt op hoe Niemeijer zijn startpunt kiest in de problematisering van de situatie van vóór de Amersfoortse synode. We noemen een paar punten.
Hij suggereert dat we op een biblicistische manier met de Schrift omgingen tot nu toe. We probeerden "een complete en uitgewerkte ethiek van huwelijk en echtscheiding" op "een paar teksten" te baseren. Hij zet ook vraagtekens bij overspel als een eeuwenoude legale echtscheidingsreden zoals de Here Jezus daar over sprak. En, vraagt hij zich af, zaken als mishandeling, incest, pornoverslaving etc. zijn toch minstens even erg als overspel? Bovendien, de andere partij is toch ook vaak niet schuldloos.
In de praktijk blijkt, zo constateert de predikant, dat de tot nu toe geldende "echtscheidingsgronden" hoe langer hoe meer opgerekt worden. Ze 'werken' ook hier gewoon niet.
Eveneens is de toepassing van tucht problematisch. Ingezette tucht wordt na verloop van tijd maar weer "stilletjes" beëindigd want er verandert toch niets. Kerkenraden zijn er "verlegen" mee. Het wordt vaak "een loopgravenoorlog" .

En zo is de kerkelijke omgang met echtscheiding, en ook niet te vergeten, hertrouwen en bevestiging van een volgend huwelijk, één groot groeiend probleem. Groeiend, want het aantal echtscheidingen neemt ook in gereformeerde kring sterk toe zoals ieder kan constateren.

De "nieuwe benadering"

Tegen deze achtergrond heeft de synode "een nieuwe benadering" gekozen. Die is helder, duidelijk. Niemeijer schetst hem zo.

Er is geen enkele grond voor een echtscheiding want het huwelijk is onontbindbaar "hoeveel dat ook eist" . Overspel en kwaadwillige verlating vormen geen enkele grond voor een scheiding zoals vroeger. Echtscheiding is altijd een kwaad.
Voor de nieuwe huwelijksmoraal is een maximale toewijding aan de Here de basis. Moeilijkheden moeten als een kruis van Christus worden gedragen en met onvervulde verlangens moet worden geleerd te leven. Zo dient te worden afgezien van scheiding en tweede huwelijken. Als het dan tóch is gebeurd moet altijd aan herstel en verzoening van de relatie worden gewerkt.

Niemeijer en zijn synode houden zo twee regels over:
Regel 1: niet scheiden.
Regel 2: geen kerkelijke bevestiging van tweede huwelijk.

Daarmee geven we "een publiek signaal" af aan onze ontkerstende samenleving, zegt Niemeijer. En om het a.h.w. publiek te onderstrepen, belooft hij dat hij geen kerkelijke bevestiging van een tweede huwelijk zal vragen als hem dat ooit zou overkomen (noot 3).

Dit is nogal wat. Niet voor niets zei ds. Niemeijer bij een andere gelegenheid, dat we nog nooit zo streng op dit punt waren geweest. We hebben zelfs de vroegere twee gronden voor echtscheiding afgeschaft. Oprekken is dus niet meer aan de orde. Met andere woorden, verontrusten in het Noorden, laat je toch niet zoveel zorgen aanpraten over de synodebesluiten.

Maar ds. Niemeijer was nog niet klaar met zijn betoog?

Dopers perfectionisme

Een nieuwe benadering is mooi maar de praktijk is voorlopig natuurlijk nog wel even dezelfde. Hoe werkt deze benadering nu daarin?
Als Niemeijer daarover gaat spreken valt het woord "dopers" . Want we moeten niet menen dat de problemen die hij schetste zomaar met de nieuwe regels overwonnen kunnen worden. Dat mag je wel willen maar ze echt toepassen zou "dopers-evangelisch" zijn. We moeten wel rekening houden met de realiteit.
En zo wordt in zijn betoog[3] de wissel genomen op de volgende manier:

"Wordt er toch gescheiden of hertrouwd, dan moet een kerkenraad bekijken wat er moet gebeuren: moet er censuur geoefend worden of moet er berust worden."

De kerkenraad moet dus aan het beoordelen en afwegen. Maar hoe dat te doen als er geen 'gronden' meer zijn? Waaraan moet die vroeger "oprekkende" kerkenraad nu dan zijn 'gronden', redenen, toetsen, of hoe je het ook maar wilt noemen, ontlenen?

Ds. Niemeijer besteedt er nauwelijks aandacht aan. En dat is jammer want het is nu juist de kern van de verontrusting. Er is namelijk een hele waslijst van punten die overwogen moet worden om tot een beoordeling van echtscheiding of hertrouwen te komen. Ook zo ingewikkeld en veel omvattend dat er een Raad van Advies voor nodig is om het een beetje in goede banen te leiden. We noemen nu maar even puntsgewijs en zonder veel commentaar een aantal nieuwe echtscheidingscriteria en aspecten dat kerkenraden en ambtsdragers t.a.v. betrokkenen hebben te overwegen.

- De maat van hun geloof en inzicht in het koninkrijk.
- Het gehalte van hun geloofsrelatie met Christus.
- Hun omstandigheden, specifieke moeiten en psychische problemen.
- Een mogelijk ander zicht dat ze hebben op zaken van echtscheiding en hertrouwen.
- Hun mate van aardsgezindheid.
- Eventueel verzet tegen God en kerkelijk vermaan.
- Een onzuiver geweten, gebrek aan gevoel voor christelijke vrijheid.

Maar ook allerlei aspecten van de moderne samenleving moeten worden meegewogen:

- Invloeden van autonoom denken.
- Gewenste kwaliteit van leven
- Moderne nadruk op rechten van het individu.
- Nieuwe psychologische inzichten in het menselijk gedrag.
- Positieve waardering van emancipatie.
- Afname van een christelijke basis in burgerlijke wetgeving.
- Toepassing van scheiding van tafel en bed.

Al deze zaken moet de kerkenraad overwegen (of door 'deskundigen' laten beoordelen) om antwoorden te vinden op:

- Moeten wij wel tucht oefenen? Van het Heilig Avondmaal afhouden?
- Kunnen wij er niet in berusten of moeten wij zelfs adviseren tot echtscheiding?
- Kunnen we berusten in een volgend huwelijk of moeten we daartoe positief adviseren?
- Kunnen we een volgend huwelijk toch kerkelijk laten bevestigen?

U kunt het vinden in de deputatenrapporten waarnaar expliciet vanuit de synodebesluiten wordt verwezen. Voorbeelden staan erbij.

Maar wat is dit nu?
'Vroeger' hadden we twee gronden.
Niemeijer zegt: we hebben geen gronden meer
Maar we hebben er nu plotseling meer dan ooit!
Allerlei redenen en situaties op basis waarvan wij in strijd met Christus' en Paulus' uitdrukkelijke geboden en voorschriften zouden mogen handelen!
Het antwoord op de vraag is: omdat een andere benadering van de Schrift zich heeft meester gemaakt van het denken. Het belangrijkste kenmerk daarvan is dat wij zélf mogen bepalen welke 'situaties' ons ontslaan van de duidelijke geboden van de Here Jezus en Paulus.
In wezen is hier de mens autonoom geworden om te bepalen hoe te handelen in huwelijkssituaties. Zijn inzicht is doorslaggevend.
Dat is de crux van de nieuwe benadering.

We kunnen ons voorstellen dat dit niet zo direct is opgevallen, daar in Ten Boer. Omdat het maar minimaal werd aangeroerd in Niemeijers lezing.
Jammer dat er geen gelegenheid was om vragen te stellen en erover door te praten.

Onontbindbaarheid van het huwelijk

Nog even een ander punt. Er worden forse woorden gesproken over "onontbindbaarheid" van het huwelijk. Dat zou een publiek getuigenis opleveren van onze gereformeerde moraal, zo van: "Kijk eens hoe hoog wij het huwelijk houden" .

Maar in de eerste plaats ís het huwelijk niet "onontbindbaar" . Als er overspel is gepleegd, is dat echtbreuk, d.i. het huwelijk is metterdaad verbroken. Als Niemeijer met de synode meent dat "het altijd opdracht blijft om te werken aan verzoening en herstel van de relatie in de weg van berouw, verzoening en herstel van de relatie" , bindt hij boven de Schrift met eigengemaakte regels. Er is ook niet veel fantasie voor nodig om je in te denken hoezeer dit pijnlijk moet zijn voor hen die mee hebben moeten maken hoe hun echtgenoten hen schandelijk bedrogen.[4]

In de tweede plaats is het o.i. ook heel naïef te denken dat met de 'situaties en redenen' van Amersfoort 'gescoord' gaat worden in onze ontkerstende samenleving. Althans in het respect voor de Here en het houden van zijn geboden.
Na Amersfoort worden geen gronden meer worden opgerekt. Dat klopt, die zijn afgeschaft. Maar ieder kan zien, dat het fundament is gelegd voor het fabriceren van regels naar eigen gevoelens en inzicht.
Sinds Amersfoort kan een kerkenraad 'legaal' ontslaan van het bijbelse echtscheidingsverbod en hertrouwen-na-scheiding. Kan hij zelfs 'legaal' adviseren tot echtscheiding. Of legaal meegaan in of zelfs adviseren tot een tweede huwelijk inclusief kerkelijke bevestiging.
Denkt Niemeijer werkelijk dat de praktisering van dit alles leidt tot een positief christelijke getuigenisin onze samenleving?

Ander onderwijs

Hoe zien wíj het dan?
We maken het ons deze keer gemakkelijk.
We laten ds. Niemeijer opnieuw aan het woord. Met zijn verhaal van vijftien jaar geleden. Heel waardevol. En wat ons betreft, heel gewoon gereformeerd.
We citeren hem uit het cahier "Die twee?één vlees" . Een prachtig boekje over het huwelijk. Er staat een hoofdstuk in over echtscheiding, onder de titel Ware liefde en trouw. We geven een aantal citaten, steeds vetgedrukt:[5]

Wat ziet ds. Niemeijer als mogelijkheden voor een scheiding?
De Schrift biedt slechts in twee gevallen de mogelijkheid tot echtscheiding. Let wel: de mogelijkheid. Scheiden hoeft niet! De mogelijkheid van verzoening zal terdege onderzocht moeten worden. Maar als dat stukloopt staat het vrij zich van man of vrouw te laten scheiden.
Een van die twee uitzonderingsgevallen is overspel, dan staat het iemand vrij te scheiden (Matt. 5:32).
De tweede situatie waarin echtscheiding geoorloofd is, wordt beschreven in 1 Korinte 7 ?: of Christus de deur uit of wij uit elkaar! ? Het (gaat) hier om een heel specifieke weigering tot samenwonen. De dienst van de Here is in geding.

Maar dit onderwijs in de Schrift zal ook vandaag op een tegenreactie stuiten net als in Mat. 19:10: het is te radicaal.
Met een dergelijke opstelling, zo wordt wel gezegd, laat je mensen met het mes in de buik zitten. ? Maar het blijft dan zaak om de diepgang van Christus' onderricht niet prijs te geven. ... Het is de taak van hun omgeving om bij hen niet de gedachte te voeden dat ze met het mes in de buik blijven zitten, maar hen te wijzen op het teken aan hun voorhoofd. Op de beloften van God.
Gescheiden mensen schieten niets op met een pardon van de kerkenraad, zolang hun scheiding de HEERE een gruwel is. ?Niet anderen moeten bewijzen dat verbreking van het samenleven in hun geval ongeoorloofd is, zijzelf moeten bewijzen dat er omstandigheden zijn die het absoluut noodzakelijk maken dat er in hun uiteengaan berust wordt.
De Schrift kent geen andere regel dan: echtscheiding is alleen geoorloofd bij overspel of in het geval dat 1 Korinte 7 noemt.

Wat een huwelijk na echtscheiding betreft:
De weg naar een tweede huwelijk is geblokkeerd. Voor God zijn man en vrouw immers nog getrouwd? Dan is hertrouwen ongeoorloofd. De apostel Paulus is heel duidelijk" ...1Kor. 7:10, 11).
Maar getuigt dat niet van liefdeloosheid en onbegrip jegens gescheiden mensen?
Nee, want waar komt dat gebod vandaan? ...van de God Die Zich het lot aantrekt van hen die zonder Helper[6] zijn. En daaronder horen ook zij die gescheiden zijn.
Het verbod op een zgn. tweede huwelijk geldt uiteraard niet voor die gevallen waarin man en vrouw ook voor God gescheiden zijn: in geval van een scheiding om overspel of om de in 1 Korinte 7 bedoelde reden.

Wanneer en hoe moet de tucht worden gehanteerd?
Iemand die lichtvaardig scheidt of ondanks Gods verbod een tweede huwelijk aangaat, zal in de weg die Christus daarvoor aan de kerken gegeven heeft (de weg van kerkelijke vermaning en tucht), gebracht moeten worden tot schuldbelijdenis jegens de Here en jegens de kerken waarmee hij door zijn zonde de avondmaalsgemeenschap heeft opgebroken.
Maar dit zal toch op veel onbegrip kunnen stuiten?
Het strikte onderwijs inzake echtscheiding zal nooit begrepen worden door wie de kracht van Gods beloften voor gehuwden niet kent. Zo iemand zal het verbod van echtscheiding rigorisme noemen, dat vroeger wellicht geaccepteerd werd, maar in de huidige omstandigheden achterhaald is.
Einde citaten.

We hebben geen behoefte hieraan maar iets toe te voegen.


Studiemateriaal

Rubriek Artikel
Ethiek Scheiden zonder gronden 1-4
In de Pers Teleurstellende uitspraken (recensie)
Wiegen of waken?
Leeftinks labyrint - over het zevende gebod 1-2

Verder zijn er twee brochures beschikbaar:

Echt geboden
Een studie van de Acta Synode Zuidhorn, Art. 41 Echtscheiding

Scheiden zonder gronden

Commentaar op de besluiten huwelijk, echtscheiding en hertrouwen van de synode Amersfoort-Centrum 2005 van de gereformeerde kerken vrijgemaakt.

Deze brochures kunnen worden besteld bij één in waarheid door een overschrijving op
op bankrekeningnummer 1151.70.928 t.n.v. Een in Waarheid te Goes.
Ze kosten 6 euro per stuk, inclusief verzendkosten. Vermeld u wel duidelijk uw adres, postcode en woonplaats op de overschrijving?

Aanbevolen
P. Niemeijer, Die twee?één vlees, Uitgave Woord & Wereld, cahier 16.





[1] In de De Reformaties van 4 en 7 november 2006 zijn ze integraal opgenomen.

[2] De Reformatie van 4 november 2006.

[3] De Reformatie, 4 november 2006, pag. 102.

[4] Voor wie hierover meer wil weten leze de brochure van ds. J.M. Goedhart Teleurstellende uitspraken.

[5] P. Niemeijer, Die twee?één vlees, p97-104, uitgave 1991.

[6] Er zal bedoeld zijn helper.