Weerwoord aan dr. H.J.C.C.J. Wilschut (2)

D.J. Bolt
14-12-13

De situatie in de PKN

In uw Reacties verdedigt u opnieuw uw keuze voor de Protestantse Kerk in Nederland. De gemeenten die een 'gereformeerde-bondssignatuur' hebben zijn ware kerken. Maar ook de PKN als geheel mag volgens u geen valse kerk heten. Dat "komt pas in beeld wanneer een kerk de tucht misbruikt om trouwe kinderen van God te vervolgen". Dat is binnen de PKN niet het geval en daarom kan deze kerk "ondanks alle lek en gebrek gezien worden als een kerk van Christus waar Hij wonen en werken wil".

Het is goed voor te stellen dat, als eenmaal die omslag in denken is gemaakt de overgang van GKv naar PKN een voor de handliggende is. Waarom zou je de lange weg van Afscheiding, Doleantie en Vrijmaking nog voor je rekening nemen? Nog je associëren met de grote verdeeldheid onder de nazaten van 'de Scheiding' en het beschamende haast onmogelijke herstel van scheuren? Waar zelfs gemeenschappen die zich op dezelfde confessies funderen er niet in slagen de vrede te bewaren of te herstellen. Dan ligt de keuze voor "de kerk met de oudste rechten[1]", de Nederlands Hervormde Kerk, voor de hand.

Eenheid

Het past ook heel goed in deze tijd waarin de lucht bezwangerd is van verlangen naar eenheid. Lees bijvoorbeeld de glossy Dordt uitgegeven t.g.v. de zgn. Nationale Synode. Men droomt van één grote Nederlandse kerk die alle 'protestanten' van welke kleur ook omvat. Ja, zelfs komt Rome in beeld[2]. Misschien nu nog een brug te ver maar de kerkelijke paarse toekomst lonkt, zie het gebeuren rond deze 'synode'.

Het is een confronterende vraag, maar hebt u zich eigenlijk ook niet laten verleiden door dit eenheidsgevoel? Uw argumenten om u aan te sluiten bij de PKN kunnen ons maar moeilijk overtuigen. Het is misschien goed dat we dat nog iets verder toelichten.

Ketterij

Velen hebben u aangesproken op het feit dat u een directe collega wordt van ds. K. Hendrikse die het bestaan van God loochent. En van prof. H.M. Kuitert die publiekelijk debiteert dat alle kennis over Boven van beneden komt. En een Carel Ter Linden die niets heeft met een persoonlijke God. En ga maar door[3]. PKN-voorgangers in volle rechten.
U betoogt dat "de PKN niet Hendrikse is". Nee, dat zal waar zijn. Maar tegelijk noteerden we wel dat ongeveer één op de zes predikanten vergelijkbare opvattingen heeft! Het typeert deze kerkgemeenschap dat leertucht volstrekt ontbreekt. En dat niet alleen de laatste jaren. Sinds prof. P. Smits zijn portie van Christus' genade aan zijn hond Fikkie wilde voeren is er in de HK/PKN niets veranderd. Wat moet er toch in een kerk nog meer ongestraft geloochend kunnen worden om de kwalificatie Christus' kerk te verliezen?

Gemeenschap

Natuurlijk weten we dat ook u zich totaal niet kunt vinden in deze ketterijen. Tegelijk gaat u wel gemeenschap met hen aan. Als protestant, want dat bent straks, bent en wordt u broeder en collega. Zij vieren mogelijk eens Avondmaal met u als dat zo uitkomt. U noemt dat eufemistisch "schuren". Maar het wil er bij ons maar niet in dat het de wil van de Here is. Hij vraagt om degenen die niet deugen uit ons midden weg te doen[4]. Dat weigert de Protestantse Kerk in Nederland volhardend en uit principe. Ondanks alle mooie papieren ordinanties, we hebben ze gelezen, is het kerkelijk gebakken lucht als ook niet gehoorzaamd wordt met de daad zoals Jacobus leert[5]. Als de meest ergerlijke godslasterlijke en antichristelijke ketterijen – loochening van Jezus Christus in het vlees gekomen[6] -  mogen worden verkondigd die het hart van het evangelie direct aantasten, en dat kerkelijk ongestraft, dan kun je toch niet meer spreken van een kerk die onze gereformeerde belijdenis kenmerkt als ware kerk?
Het lijkt ons dat de Acte van Afscheiding of Wederkeering nog volop actueel is.

GKv versus PKN

U lijkt ook argumentatie te putten uit een vergelijking GKv en PKN. De kerken verschillen in veel opzichten niet principieel maar gradueel, schrijft u. Maar dat is wat ons betreft toch wel even te kort door de bocht. Want hoeveel bezwaren we ook tegen ontwikkelingen in de Gkv hebben, tot nu toe kennen we voor zover we weten in ons midden geen ketters als een Hendrikse en een Kuitert . Ik ken niemand die het bestaan van God en zijn Zoon loochent,  niemand die meent dat we zonder het verzoenend bloed van Jezus Christus zalig kunnen worden. Dan is het o.i. onjuist om van een gradueel verschil te spreken tenzij u deze zaken op hetzelfde niveau ziet staan als open Avondmaal, vrouw in het ambt, etc., hetgeen we niet van u geloven. Dat wil niet zeggen dat de ontwikkelingen in de GKv niet neigen naar een leervrijheid, schriftkritiek en tolerantie die trekken krijgen van de ongebondenheid in de PKN. Maar we moeten wel billijk zijn en de zaken niet overdrijven, zoals u óns meermalen hebt voorgehouden.

Woord en kerk

Waar het Woord is is de kerk, het lijkt een zeer belangrijk adagium te zijn in uw vernieuwde kerkvisie. Daar is ook niets mis mee. Maar is het gevaar niet erg groot dat het als een slogan wordt gebruikt waarmee het actuele spreken van onze gereformeerde belijdenis onaanvaardbaar wordt versimpeld? Ter vergelijking: stel iemand zegt 'Waar de tucht wordt gehandhaafd' daar is de kerk. Dat zou je kunnen toestemmen. Zonder tucht is er geen sprake van een kerk van Christus. Maar dat betekent toch niet dat ook het Woord niet zuiver moet worden verkondigd? Zo is het ook met waar het Woord is is de kerk. We spreken onze gereformeerde geloofsbelijdenis na: bij dat Woord behoort ook een reine bediening van de sacramenten en eerlijke tuchtoefening. Het kan er in Christus' kerk niet zonder en hangt onlosmakelijk samen. En daar zit toch nu net het grote probleem met de PKN?

Kerkelijk relativisme

Op basis van uw 'oneliner' ziet u het ruim: als iemand het in de GKv niet meer kan uithouden, hij zoeke onderdak in de PKN of ergens daarbuiten in 'de gereformeerde gezindte'. U schrijft dat dit niets te maken heeft met 'kerkelijk relativisme'. Want u oordeelt dat veel van onze verscheurdheid voor Gods aangezicht niet kan bestaan. Er zijn wel ware en valse kerken maar dat is "niet kerkverbandelijk bepaald".
Het spijt ons maar we kunnen hier niets anders dan kerkelijk relativisme in zien. Als deze gedachten gemeengoed worden dan zullen nog meer kerkleden allerlei richtingen opspringen als kikkers in een hotsebotsende kruiwagen. En waar u misschien nog een grens trekt bij 'de gereformeerde gezindte' zullen velen (nog meer!) de weg wel vinden naar evangelischen of baptisten bijvoorbeeld. Maar misschien is dat in uw kerkvisie nu ook niet zo erg meer. In de kerkelijke kleurenkaart van de PKN is het gedachtegoed van deze denominaties immers ook ruim vertegenwoordigd?

Uittocht

Ergens stelt u dat de uittocht uit de GKv naar de PKN al begonnen is. Het laatste Handboek van de GKv vermeldt dat in het kerkelijk jaar 2012 266 leden naar de PKN zijn vertrokken vergelijkbaar met het jaar daarvoor en vergelijkbaar met het aantal leden dat naar de CGK vertrok. Op zich dus nog geen schokkende cijfers en nog niet direct reden om van een uittocht te spreken. Wel is het goed denkbaar dat uw voorbeeld anderen doet volgen. Want ook al doet u geen 'oproep', uw voorbeeld én advies zullen vast hun uitwerking niet missen. Je zou haast kunnen spreken van een pseudo-oproep.
Daar komt nog iets bij. Want inderdaad is er een instroom van GKv-leden in de PKN maar bent u zich ervan bewust dat er ook een gigantische uitstroom uit de PKN is? Dat het ledental van de PKN elk jaar met tussen de zestig- en zeventigduizend leden, gemiddeld ongeveer 2,5 procent, afneemt[7]? Denk het eens in: als de hele GKv in de PKN zou ondergebracht worden, is na twee jaren meer dan een equivalent in aantal leden weer verdwenen …

Nu zijn dit kale cijfers. Maar wat zit hier een wereld van treurnis achter. Zovele kerkleden die de kerk vaarwel zeggen. Weliswaar zal niet ieder zijn geloof zijn kwijtgeraakt maar het zal ook niet een gering aantal zijn[8]. Je kunt je afvragen hoevelen volslagen de weg zijn kwijt door 'valse leer en ketterij'. Mensen in geloofscrisis raken toch elk houvast kwijt als ze zouden moeten vertrouwen in 'een God die niet bestaat' en zijn dienaars?

Welk een enorme schuld wordt hier opgebouwd doordat de PKN volhardend weigert tucht te oefenen. Hoe onbarmhartig jegens duizenden die daardoor voor eeuwig verdwalen. Maar bovenal, hoe krenkend is het voor de almachtige God en zijn Naam dat verantwoordelijke voorgangers weigeren op te komen voor zijn eer door dwaalleraars en ketters de mond te snoeren. Zou het grote verloop in deze protestantse kerk ook niet Gods straffende hand kunnen zijn over de volgehouden weigering zijn Naam te heiligen? 

Wijkplaats

U zoekt nu in de PKN een 'wijkplaats'. Zo'n wijkplaats is alleen mogelijk in een groot kerkverband, stelt u. De GKv is daarvoor te klein. We begrijpen wel wat u bedoelt maar vinden het toch vreemd. Een consequentie zou zijn dat heel wat kerkverbanden kunnen worden opgedoekt, denk bijvoorbeeld aan de Christelijke Gereformeerde Kerken, en in het buitenland de Canadian Reformed Churches, de Free Reformed Churches in Australia, enzovoort. Maar dat kan toch niet de bedoeling zijn? Christus' kerk kan soms heel klein worden, daar refereert ook onze belijdenis in artikel 27 NGB aan. Moeten we daar dan maar niet lid van worden maar ons aansluiten bij een eventuele valse grote kerkgemeenschap om daar weg te kruipen in wijkplaatsen (als die er al zijn)? Zouden, om een Bijbelse vergelijking te trekken, godvruchtige Levieten de afval in Jeruzalem hebben moeten ontvluchten om een wijkplaats te vinden in het wijde land tussen Dan en Bethel? De vraag stellen is haar beantwoorden, lijkt ons.

Tuchtoefening

Nog even een andere gedachte die bij ons opkwam. In uw kerkvisie wordt een gemeenschap tot valse kerk wanneer zij trouwe dienstknechten vervolgt, uitwerpt. Maar met uw benadering van 'hoppen', vergeef het wat oneerbiedige woord, tussen kerkgemeenschappen komt dat eigenlijk nooit meer zover. Immers als trouwe kerkleden druk gaan ervaren, zouden ze naar uw voorbeeld verkassen naar een andere denominatie vóórdat ze worden vervolgd. Dat zien we trouwens ook in de praktijk gebeuren. Hoe vaak wordt er nog werkelijk een tuchtprocedure ingezet en tot het einde uitgevoerd? Zelden. Persoonlijk hebben we in ons hele leven dat nog maar één keer meegemaakt en dan ook nog niet in eigen gemeente. Meestal 'ontspringt men de dans' door tijdig uit te wijken naar een andere kerk waarin grote(re) tolerantie wordt gevonden. En dat lijkt ons niet goed. 

Gereformeerde Bondsvernieuwing

Als wijkplaats zoekt u in de PKN een gemeente van gereformeerde-bondssignatuur. U hebt daar goede ervaringen mee, voelt geloofsverbondenheid. Daar denkt u rust en veiligheid te vinden.
We vrezen echter dat ook daar zal blijken dat de geest van de tijd zijn invloed doet gelden. Juist de afgelopen tijd is er nogal wat gepubliceerd over ontwikkelingen in de Gereformeerde Bond. We kregen er een sterk gevoel van déjà vu bij. Alleen al het feit (we noemden het al eerder) dat de eerste vrouwelijke dominee verbonden is aan een gemeente van GB-signatuur, een niet te miskennen signaal dat daar ook heel wat aan de hand en aan het schuiven is.
 

U zult ongetwijfeld het proefschrift  De stille evolutie waarop kortgeleden T. van de Lagemaat promoveerde, hebben gelezen. Daarin analyseert hij de ontwikkelingen in de Gereformeerde Bond. Zijn conclusie is dat er een kloof gaapt tussen gemeenteleden en leiding. Om die te dichten is vernieuwing nodig. De Bond kan de cultuur niet langer negeren. Wat zijn dan die verschijnselen, waar gaat het dan in concreto om? Hij noemt wat voorbeelden.
In een stuk of zes Bondsgemeenten kromp het aantal predikantsplaatsen. De vanzelfsprekendheid onder gemeenteleden verdwijnt om aan kerkelijke activiteiten deel te nemen. Het bezoek aan de middagdiensten loopt terug. Gelovigen willen zelf nadenken en kiezen op welke manier zij hun leven en geloof vormgeven. De Bond is sterk gekant tegen de vrouw als predikant, ouderling of diaken maar de acceptatie groeit bij het kerkvolk. In een klein gedeelte van de gemeenten is de vrouw in het ambt al praktijk. Het nieuwe Liedboek zou moeten worden ingevoerd en de gemeente geholpen het te gebruiken.

Dat klinkt aardig bekend allemaal. Er is ook daar dus heel wat aan de hand. Zomaar kan een activistische progressieve groep gemeenteleden u opnieuw het ambtelijke leven moeilijk maken. En mogelijk komt u na verloop van (enkele?) jaren ook nog uw broeders en zusters uit Smilde weer tegen omdat ze evenals u voortzetting van het vrijgemaakte kerkelijk leven niet meer zien zitten en graag instromen in de protestantse gemeenschap. Nogmaals, wij zien u helaas niet zo gauw tot rust komen in de PKN als u Bonder wordt.
En dat spijt ons oprecht.

Lokken en lonken

Overigens zijn er ook anderen in de PKN die met verlangen uitzien naar uw overkomst en andere vrijgemaakten. Zo schreef dr. B. van Veluw, PKN-predikant te IJsselmuiden en voorman van de Confessionele Stroming in deze kerk wat badinerend[9]:

Het zal u niet ontgaan zijn: ds. Huib Wilschut gaat over naar de Protestantse Kerk in Nederland. Hij vindt aansluiting bij de Gereformeerde Bond. Er was in de Hotelkerk toch nog een kamer te vinden. Het ‘ware kerk’-denken is bij de vrijgemaakten voorbij, zo constateert het ND. Wilschut beschouwt de Protestantse Kerk niet langer als valse kerk.

Prominente vrijgemaakten zijn er ontstemd over en verlegen mee. Want wat bepaalt nu nog de identiteit van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt)? Zelfs de dogmaticus prof. dr. Barend  Kamphuis komt er niet helemaal meer uit. Hij deed overigens op de jongste Nationale Synode van ds. Gerrit de Fijter al een vergaande uitspraak: Hij was bereid de Theologische Universiteit in Kampen (‘Broederweg’ hoeft er niet meer achter) eventueel morgen al te sluiten als dat de eenheid zou bewerken.

En ook ds. W. van der Schee is meer dan welkom:

"Hij kan met een gerust hart achter zijn collega Wilschut aangaan en toch het eigene van zijn geloofsbeleving bewaren. Want in de Protestantse Kerk heb je ook nog de Confessionelen. Die geloven net als hij dat het evangelie mij werkelijk iets belooft. Als dat vrijgemaakt heet, dan ben ik ook vrijgemaakt, broeder. Bovendien lees ik ook het ND."

Open armen:

"Ik denk dat er voor elke Gereformeerd Vrijgemaakte wel een plekje te vinden is in een gemeente in de Protestantse Kerk. Nu hoeft u ds. Wilschut niet te volgen naar de Gereformeerde Bond. Dat mag wel: ook hartelijk welkom. Maar u kunt ook op zoveel andere plekken terecht. Zelfs als men de Confessionelen nog te zwaar vindt, zijn er gemeenten te vinden die zullen passen. Kortom: er is in de PKN voor elk wat wils. Welkom allemaal.

Gezien deze en andere ontwikkelingen binnen het kerkverband van de GKV, daag ik alle vrijgemaakten uit mij nog één reden te noemen waarom men niet zou over kunnen gaan naar de Protestantse Kerk in Nederland. Ik denk dat die reden er niet meer is. Ik zou het niet weten. Want alle opvattingen die er binnen de GKV leven, zijn er ook binnen de PKN. En ik mag Schilder wel. Kortom: wat bepaalt nog de eigen identiteit van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt?"

Kunt u zich voorstellen, ds. Wilschut, hoeveel pijn ons dit doet? Waar komt u toch terecht? Is het niet in een kerkelijk kippenhok met voor elke hen een eigen ren?
Volgens ons heeft een verhaal als van deze 'confessioneel' maar weinig meer te maken met het spreken van de confessie over Christus' kerk namelijk als "een heilige vergadering van de ware gelovigen, die al hun heil verwachten van Jezus Christus, gewassen zijn door zijn bloed, geheiligd en verzegeld door de Heilige Geest"[10]. En waar "men zich richt naar het zuivere Woord van God, alles daarmee in strijd is verwerpt en Jezus Christus erkent als het enige Hoofd."

Pluriformiteit der kerk

Als we het geheel proberen te overzien, al die aspecten die aan de orde zijn geweest, vragen we ons af wat nu precies uw nieuwe kerkvisie is. Het lijkt ons dat die in elk geval gedeeltelijk, gestoeld is op de ideeën van Abraham Kuyper. Hij ontwikkelde de zgn. leer van de pluriformiteit van de kerk. Deze leer komt er op neer dat alles wat zich als kerk aandient ook werkelijk kerk is. En al die zichtbare gebrekkige kerkformaties vormen samen de ene onzichtbare kerk van Christus. Tussen de kerken is slechts een gradueel verschil in zuiverheid – we zijn deze beoordeling van u boven tegengekomen! Alle kerken zijn min of meer zuivere openbaringen van het ene lichaam van Christus, die onzichtbare kerk dus. In elk geval verklaart het uw advies om in de gereformeerde gezindte maar rustig ergens een onderdak te zoeken als het te benauwd wordt in de GKv. En ook uw onbeschroomde overgang naar de PKN.
We weten niet of dit inderdaad uw nieuwe visie is op de kerk en op de belijdenis inzake de kerk. Misschien kunt u daar eens wat meer achtergrond over geven.   

Onze situatie

Er moet ons nog iets van het hart. We betreuren het dat er bij u kennelijk geen enkel positief woord af kan voor uw broeders en zusters die zich eerder hebben afgescheiden. Zij hebben bewust in de lijn van onze belijdenis en geschiedenis gekozen om de Here te dienen naar zijn Woord en de belijdenis, inclusief wat we daarin belijden over de kerk. Dat dat tot nu toe heeft geleid tot twee kleine kerkverbanden is bijzonder jammer: jammer omdat ze nog klein zijn en verdrietig omdat het er ten onrechte twee zijn. Aan beide jammerlijkheden valt wat te doen. Maar daar gaat het ons nu niet om. Het is schrijnend dat uw blik wel 'gereformeerde-gezindte-breed' is maar deze broederschap nog een schop achterna krijgt[11]. Dat vinden we betreurenswaardig. We hadden verwacht wat meer begrip voor hen te ontmoeten nu u zelf slachtoffer van kerkelijke ontwikkelingen in de GKv bent geworden.

De vraag die verontruste broeders en zusters in de GKv al lange tijd stellen is hoe zij verder moeten. Dat heeft nog weer een sterke impuls gekregen door uw overgang naar de PKN. Als u dat met een gerust hart en geweten kunt doen, waarom dan ook wij niet?
Maar u zult begrepen hebben uit het bovenstaande dat dat voor ons geen optie is. Er moet wel heel wat geestelijke bagage overboord als we die stap zouden nemen. Het betekent in onze ogen verloochening van het gereformeerde geloof zoals we dat sinds onze 'jonkheid' hebben geleerd. Met de overgang naar de PKN lever je naar onze overtuiging een stuk belijdenis over de kerk in. En zal een protestants kerkelijk leven z'n tol eisen. Dat is de hoge prijs die wij wat ons betreft niet willen betalen.

Hoe dan wel?
Daar hadden we zo graag leiding van u als voorganger bij gehad, ds. Wilschut. U hebt ons met een aantal brochures geholpen, hoewel daar ook al het een en ander in is dat uw veranderde kerkvisie verraadt. De strijd is bepaald nog niet voorbij. En daarbij was ook u nodig. Dachten wij.
Of denken wij.
U hebt nog een traject te gaan voor u definitief overgaat naar de protestanten. Het verzoek klinkt menselijkerwijs misschien belachelijk in deze situatie, maar zou u zich toch nog niet eens diep bezinnen of uw overgang naar de PKN wel verantwoord voor de Here is? Of u werkelijk protestant met bondsmerk wilt zijn of gewoon gereformeerd? En samen met ons de strijd voort te zetten en vervolgens "nauwgezet en met grote zorgvuldigheid te zoeken naar een kerk waarin ondanks 'lek en gebrek' toch in gehoorzaamheid geleefd en geloofd wordt naar de normen van de Schrift zoals die zijn samengevat in de gereformeerde belijdenis?
We wensen u daarbij de leiding van de Heilige Geest toe.

Met welmenende broedergroet,

D.J. Bolt

NOTEN