Kerkverband

Tot hiertoe heeft de HEERE ons geholpen

Dankbaar voor twintig jaar vrijmaking

Ds. S. de Marie

07-10-23

Lezing op de Kerkdag 2023 van De Gereformeerde Kerken in Nederland (hersteld), gehouden op 23 september 2023 in de Eudokiakerk te Kampen.

Geachte broeders en zusters in de Heere,

Dankbaar waarvoor?

Twintig jaar vrijmaking. Is dat reden om blij en dankbaar voor te zijn?

Na 2003, het jaar van de vrijmaking, is er veel gebeurd. We kijken eerst naar de GKv. In 2003 moesten we vaststellen dat in deze kerken de kerkelijke ontwikkelingen die streden met Schrift en belijdenis vaste vorm kregen.

Gods Woord functioneerde niet meer om die dwalingen af te wijzen.

Maar de vrijmaking maakte binnen de GKv geen brede bezinning los, laat staan terugkeer. De ontwikkelingen kregen daarna een nog grotere versnelling.

Inmiddels zijn deze kerken gefuseerd met de NGK kerken.

Wat is er over van hun fundament? Alleen een kleine groep kerken is niet met deze fusie meegegaan. Het overgrote deel dus wel. Daarop terugkijken na 20 jaar is een diep trieste zaak.

Maar hoe staat het met De Gereformeerde Kerken hersteld? Wij beschouwden ons 20 jaar geleden als voortzetting van deze kerken? Is er inmiddels veel groei van buitenaf geweest? Is alles zonder moeite en strijd verlopen? Hebben we in die periode niet juist zeer ingrijpende scheuringen meegemaakt? En wat betreft vandaag de dag:  Ja, er is enige groei en er zijn hoopvolle contacten met andere kerken, maar de kerk blijft wel heel klein.Hoe kijk je dan terug op de Vrijmaking van 2003?

Daar komt bij: er is in onze kerken intussen een hele nieuwe generatie, die de vrijmaking en de eerste jaren van opbouw niet zelf of niet bewust heeft meegemaakt. Dat zijn deels jongeren, deels nieuwe leden.  Wat zegt hun deze vrijmaking van toen?

Nu er meerdere kerkverbanden zijn die uit de GKv zijn voortgekomen, is het dan wel wijs om stil te staan bij 2003? Er kan zomaar het woord kerkisme vallen.

Maar broeders en zusters, de zaak bij deze herdenking is niet dat wij onszelf of DGK willen verheerlijken maar dat we God willen danken en verheerlijken.

Dat is geen keuze, dat is onze plicht. Dat vraagt de Heere van ons.

Want het is de geschiedenis van Zijn kerk. Geschiedenis die Hij Zijn kerk heeft doen gaan.

Daarom zien we vandaag dankbaar terug naar wat twintig jaar geleden mocht gebeuren en daarna. Daarbij zal het niet gaan om wat wij hebben gedaan, dat het gedenken waard is. Bovendien is er zeker ook onheilig vuur geweest.

Wie gaat vrijuit als het gaat om broederlijkheid, geduld, zachtmoedigheid?

Ook is er eigen schuld aan de toenmalige ontwikkelingen binnen de GKv door nog onvoldoende te waarschuwen en te appelleren. Nee, het is niet dankzij ons, maar ondanks ons, dat God ons toen heeft bevrijd van kerkzonden.

Dan zijn woorden van grote dank aan God op hun plaats zonder zelfverheerlijking.  We gedenken dan dankbaar wat de Heere aan ons heeft gedaan. De titel van mijn toespraak is dan ook Tot hiertoe heeft de HEERE ons geholpen.  Ontleend aan de naam Eben-Haëzer van de gedenksteen, die Samuel oprichtte na de verlossing van de Filistijnen.

Proces van afval

Wat hield Gods verlossingswerk dan in 2003 in? Juist omdat meerderen onder ons de vrijmaking van 2003 zelf niet hebben meegemaakt, is het goed de achtergronden nog eens naar voren te brengen. Maar laten we eerst dankbaar noteren wat God vóór die tijd aan de Geref. Kerken vrijgemaakt na 1944 had geschonken. Dat was heel erg veel! Er waren door vrijwel het hele land gemeenten; er was een eigen Theologische Hogeschool; Schriftuurlijke prediking, een rijk gereformeerd verenigingsleven, eigen gereformeerd onderwijs, een eigen gereformeerd dagblad, allerlei gereformeerde lectuur niet alleen kerkelijk, maar ook op gebied van maatschappij en politiek.

De GKv mochten door Gods genade, ondanks alle zonde en moeite en conflicten, de kenmerken van de ware kerk van Christus vertonen.

Door strijd heen hield de Heere Christus Zijn kerken in Nederland vast.

Maar vanaf de tweede helft van de tachtiger jaren kwam het geestelijke klimaat in de kerken meer en meer in de greep van aanpassing aan de wereld.

Men ging steeds meer openstaan voor samenwerking met anderen buiten de kerken. Eerst met verbreding van de redactie van ons dagblad, later met vereniging van onze politieke partij. Daarna werd dat zichtbaar in andere verenigingen, in de scholen en tenslotte in de kerken zelf.

Gaandeweg was deze aanpassing te zien in de invulling van de erediensten,

de liederen  dien gezongen werden en de op de hoorder gerichte prediking.

De toenadering van andere kerken.

Ja, het is zeker de opdracht van Christus om voor Zijn kerk-vergaderend werk andere kerken die op hetzelfde fundament staan, te benaderen tot eenheid.

Maar niet die kerken waar de waarheid van Gods Woord is aangetast door Schriftkritiek en eigenwillige Schriftuitleg.

Deze kerken zullen we waar mogelijk moeten oproepen tot bekering.

Maar in de negentiger jaren werd in de Gkv steeds meer druk uitgeoefend om plaatselijk samen te gaan met CGK en NGK zonder kerkverbandelijke eenheid.

In 1999 werd zelfs besloten tot een open avondmaal in oorlogsgebieden, waarbij mensen van buiten de kerk mochten aangaan. Ook ging men een zusterkerkrelatie aan met een buitenlandse kerk die een open avondmaalpraktijk had (PCEA). Slechts twee jaar na 2003 werd ook in de GKv zelf het open avondmaal ingevoerd. Zo diende men de verkeerde oecumene in strijd met art. 28 & 29 NGB.

Tegelijk werd men binnen de kerk steeds verdraagzamer m.b.t. dwaalleer en afwijking van Gods geboden. We denken aan het aanvaarden van Schriftkritiek in die tijd bij prof. De Bruijne en in de Emmaüscursus. Ook Gods geboden moesten het ontgelden, met name het vierde en zevende gebod. Deze ontwikkeling laat zich deels ook verklaren door de invloeden van de postmoderne samenleving waarin geen plaats is voor een absolute waarheid. Intussen wordt vandaag de dag de wet zondags niet meer gelezen in de meeste erediensten.

Zo deed in de jaren tot 2003 een aanpassingsproces zijn werk met sluipende beïnvloeding. Je kunt het vergelijken met een veenbrand.

Voor je zo’n brand ziet, is er al onomkeerbaar ondergronds veel terrein verloren.

Waarschuwing

Toch was er herkenning van het gevaar in die jaren en klonken ook waarschuwingen. Midden tachtiger jaren werd de stichting Woord en Wereld opgericht, met uitgave van waarschuwende en opbouwende brochures, en later ook het blad Nader Bekeken. Vanaf het begin van de negentiger jaren kwam Reformanda uit als familieblad van de gelijknamige vereniging.

Reformanda belegde elk jaar twee landelijke vergaderingen met lezingen over actuele kerkelijke ontwikkelingen. Het doel was om de kerken wakker te schudden en steeds maar weer op te roepen tot bekering. Ook om bezwaarden te stimuleren de koninklijke kerkelijke weg te gaan.

Vanaf 1993 kwamen op synodeniveau de eerste openlijke tekenen van kerkelijke verval. Van het vrouwenkiesrecht werd gezegd: de tijd is rijp. En van de liturgische vernieuwingen werd gezegd: we moeten met de grote stroom meedoen. Nadat wij na 2003 alle synodebesluiten tussen GS Ommen 1993 en Zuidhorn 2002 hebben her-beoordeeld, werd duidelijk hoeveel verkeerde lijnen in 1993 al waren uitgezet.

Op de synode Berkel en Rodenrijs 1996 stonden al meer zaken op de agenda: huwelijk, echtscheiding, liedboek en eenheid met Christelijke Gereformeerde en Nederlands Gereformeerde Kerken. Elke synode daarna droeg weer nieuwe elementen aan van afglijden. Leusden 1999 met het verlaten van het vierde gebod. En Zuidhorn 2002 met het aanvaarden van Schriftkritiek en handhaven van eerdere onschriftuurlijke besluiten. Meer dan 1000 bezwaarschriften werden door deze synode afgewezen. Deze bezwaarschriften handelden over 11 confessioneel belangrijke zaken, waarin Schrift, belijdenis of kerkorde op het spel stonden. De conclusie was toen, dat het fundament zo was aangetast dat reformatie nodig was. Mochten we nog wel langer verantwoordelijk zijn voor de kerkzonden?

Oproep tot reformatie

Toen werd de Oproep tot reformatie bij kerkenraden neergelegd, een laatste poging om binnen de kerk te reformeren. Maar er was niet één kerkenraad die deze Oproep erkende als noodzakelijk voor terugkeer tot Gods Woord.

Dr. Van Gurp bleek de enige predikant, die achter deze oproep stond.

Maar was het dan geen onbegonnen werk in 2003? Naar menselijke berekeningen wel, maar bij de Heere niet.

Op 4 september 2003 maakte een groepje mensen zich vrij in Berkel & Rodenrijs: 11 belijdende leden en 13 doopleden. Ze kwamen zondags samen rond Gods Woord.  In Veenendaal volgde kort daarop een tweede groepje.

Dat waren geen losse acties. Er was gewerkt aan voorlichtingsavonden door een landelijke werkgroep. Er waren brochures geschreven,  voorbeeldbrieven opgesteld om naar de kerkenraden te verzenden. Er was een comité van coördinatie voor onderlinge contacten van hen die zich wilden vrijmaken na afwijzing van de oproep. Er was dus wel veel werk gedaan. Toch mogen we wat gebeurde voluit zien als het werk van de Heere.

Hij wees ons de weg die we moesten gaan: achter Hem aan als hoofd van de Kerk. Zijn Woord gehoorzamen. Zonder ons te laten afschrikken voor mogelijke gevolgen.  Om − zoals Hendrik de Cock zei − te zien in het gebod en blind in de toekomst. Of zoals prof. K. Schilder dit later aanpaste met: ‘zien in het gebod is zien in de toekomst’. Alleen geloofsgehoorzaamheid aan en vertrouwen op God geven uitkomst.

Landelijke vrijmakingsdag

In die lijn werd de noodzaak van een landelijke vergadering gezien. Die kwam toen het meerendeel van de kerkenraden de oproep had afgewezen, op 20 september 2003 in de Zuiderkerk te Zwolle. Dr. Van Gurp zou de toespraak houden. Aan mij was de voorzittersrol toebedeeld met een openingsrede. De kerk was helemaal vol met ruim 600 mensen. Lang niet allemaal voorstanders van reformatie en vrijmaking. De sfeer was daarom geladen. Maar de Heere gaf ons kracht om de woorden te kunnen spreken die nodig waren.

Er was geen vrede meer

In de openingsrede is verwezen naar Ezechiël 13. Daarin zegt Ezechiël dat de muren van de Kerk zijn aangetast. Ze vertonen gaten en bieden geen veiligheid meer voor de kerkstad. Ook geen veiligheid tegen het oordeel van God over hen die Zijn Woord verlaten. Daarom is er geen vrede meer in Jeruzalem.

Als geen van Gods dienstknechten deze gaten in de muur wil dichten door op te komen voor Gods recht en Zijn naam en de waarheid van Zijn Woord, ligt de kerkstad open en onbeschermd.

De valse profeten roepen niet anders dan dat er niets aan de hand is.

Dat er vrede is en geen enkel gevaar te duchten. Ezechiël zegt: Ze bedriegen het volk door te zeggen: vrede!, vrede! zonder dat er vrede is. De gaten in de muur bedekken ze met kalk.  De kerkstad lijkt dan nog wel beschermd, maar is dat niet. Want de muur kan geen stand houden tegen Gods verwoestende hand.

Ook de GKv riep tot 2003 jarenlang op haar synoden: vrede, vrede en nog eens vrede, maar intussen werd het gezag van de Schrift aangetast, met name dat van het 4e gebod m.b.t. de zondagsrust en het 7e gebod m.b.t. huwelijk en echtscheiding. Ook was er voor Schriftkritiek een wettige plaats, niet alleen in contacten met andere kerkgenootschappen maar ook in de eigen Theologische Universiteit van Kampen, en waren er door de synoden gezangen met dwaalleer in de wekelijkse zondagse eredienst opgedrongen. Men had eenheid gezocht met anderen, men had zich willen aanpassen aan de wereld, maar had zo de vrede van Jeruzalem en dus de vrede met God verloren.

Het hervinden van die ware vrede met God vroeg om reformatie. Alleen waar weer waarheid en recht zouden heersen, kan de ware vrede van God hervonden worden.

Rede dr. Van Gurp

Hierna volgt de toespraak van dr. Van Gurp, onder de titel ‘Om Kerk te blijven’.

Hij wijst op de steeds terugkerende noodzaak van reformatie elke 50 − 60 jaar weer na een Afscheiding. Hij oordeelt de situatie bij de vrijmaking van 2003 als ernstiger dan bij die van 1944, vanwege de grootschalige verwereldlijking.

De bronnen voor afval zijn nu: Schriftkritiek en religieus consumentisme.

Volgens dr. Van Gurp is er in de GKv wel een indrukwekkend kasteel opgebouwd met activiteiten om de wereld te bereiken als missionaire gemeente, met vele deskundigen op het gebied van gemeenteopbouw, liturgievernieuwing, echtscheidingszaken, moderne prediking, en een Theologische Universiteit die kenniscentrum werd. Dat gebouw lijkt wel mooi, maar is van binnen hol.

Zoals witte mieren alles wegvreten, terwijl je daar van buiten niets van ziet, zo is het gebouw van de Gereformeerde kerken alleen maar gevel geworden.

Ondanks alle bezweringen dat de GKv het gezag van de Schrift erkennen, moet helaas gezegd worden dat de ondergrond van de meeste verkeerde synodebesluiten niet anders is dan Schriftkritiek.

Kerkzonden

Dr Van Gurp haalt Psalm 130 aan om onze diepe ellende voor God te belijden:

De nood van Psalm 130 is allereerst de nood van de kerk en vooral de nood van de zonde in en van de kerk. Omdat we in gemeenschap met het hele kerkverband leven, hebben we als leden zolang we ons niet vrijmaken, gemeenschap met de zonden van de kerk. We bidden dat de HEERE die ongerechtigheden niet in gedachtenis zal houden, maar wil vergeven. Opdat Hij gevreesd wordt.

Dan mogen we ook de HEERE verwàchten en rekenen op Zijn vergeving.

Het is onverdiende zegen, als de HEERE ons de ogen voor die zonden opent.

Want o, als een kerk de zonden niet wegdoet, maar aan de hand blijft houden en er steeds verder in gaat − hoe kan zij dan nog hopen op vergeving? Hoe kan zij dan nog aan het oordeel ontkomen van verblinding? Wij moeten daarom blijven bidden om bekering van die kerkzonden èn: HEERE, breng terug wie achterbleven.

Verder wijst dr. Van Gurp op de roeping naar art. 28 NGB, om zich af te scheiden van degenen die niet langer bij de kerk behoren, om kerk te blijven. De scheur is getrokken door de synode door haar besluiten die tegen Gods Woord ingaan, maar ook door de kerkenraden, die zo massaal de Oproep tot reformatie hebben verworpen. Vrijmaking is nu geboden.

Maar deze Vrijmaking zal veel leed en beproeving met zich meebrengen. Daarvoor moeten kosten worden berekend.

Toch, zullen wij als soldaten van de Heere marcheren en Hem volgen als de Leidsman en Voleinder van het geloof. Dan hebben we meer dan genoeg aan Zijn rijke beloften! En mogen we tegelijk dankbaar en verwonderd en blij zijn met de herstelde gemeenschap der heiligen.

De vergadering eindigt na deze toespraak met het voorlezen van de Acte van Vrijmaking.

Bevrijding en opbouw

Broeders en zusters, u kunt zich voorstellen dat hierop felle reacties loskwamen van de kant van de GKv. Maar de Heere heeft er in Zijn barmhartigheid voor gezorgd dat in de daarop volgende maanden op 13 plaatsen in Nederland elke zondag twee maal het zuivere Woord van God weer mocht klinken!

We waren bevrijd!! Dat had tranen gekost en bleef ook vaak tranen vragen.

Maar het gaf vooral grote blijdschap en dankbaarheid aan de Heere, die dit had bewerkt.

Vanaf november 2003 vonden er institueringen van plaatselijke kerken plaats.

In 2004 waren er vergaderingen van een voorlopig kerkverband en werden er twee classes gevormd. In 2005 werd Mariënberg de plaats voor de eerste generale synode. Op de eerste synodes werden alle besluiten van Gkv synodes na 1993 her-beoordeeld. De meerderheid kon niet worden gehandhaafd. Dat was een schokkende constatering.

We zagen en zien ons als voortzetting van De Gereformeerde Kerken na de grote Reformatie. Een heel klein kerkverband met maar maximaal 1500 kerkleden, minder dan 1,5 % van de leden van de GKv. Het was klein en leek arm, maar we wisten ons rijk!

Helaas kwamen na een eerste tijd van groei, nog maar zo weinig nieuwe leden over uit de GKv. Dat was een grote beproeving, met name door het kerkelijk uiteen liggen in zoveel gezinnen. Een beproeving of wij wel zouden volharden en niet terugkeren.

Maar de Heere bleef ons door de jaren heen nabij, alleen met Zijn hulp konden we standhouden. Zonder Zijn ontferming en gaven zouden we Hem niet zijn blijven volgen. Ook was er steeds weer blijdschap en dankbaarheid dat we weer gevoed werden door het zuivere Woord van God!

Er werden allerlei kerkelijke activiteiten opgezet. We hadden een  Gereformeerd Kerkblad, dat aanvankelijk zelfs wekelijks uitkwam. Er werd een Bijbelstudie­bond opgericht. Er kwam na een periode van begeleiding van onze studenten, die hun opleiding in Apeldoorn volgden, in 2011 een eigen Opleiding tot de Dienst des Woords. Deze heeft zegenrijke vruchten afgeworpen met vanaf 2013 vier predikanten! Momenteel zijn er twee studenten in opleiding.

Dat stemt tot grote dankbaarheid aan de Heere.

Speciaal wil ik met dankbaarheid aan de Heere memoreren het belangrijke en vele werk dat dr. Van Gurp heeft gedaan voor de opbouw van de kerken en ook speciaal voor de opleiding tot de dienst des Woord. Hij mocht 100 jaar worden voordat de Heere hem riep een kleine 2 jaar geleden.

Ook wil ik in dankbaarheid vermelden dat de gereformeerde Basisschool de Triangel in Assen, inmiddels 5 jaar bestaat!

Teleurstellingen

Er waren ook teleurstellingen. De erkenning uit het buitenland bleef uit.

Men wilde ons niet aanvaarden als zusterkerk. Toch zijn de contacten met een aantal van deze kerken tot nu toe vervolgd. Ook binnen ons kerkverband deden zich uiterst verdrietige ontwikkelingen voor. Met name is te noemen de zaak-Zwijndrecht. Als gemeente in wording wilde deze zich niet voegen naar de kerkorde en bleef zo buiten het kerkverband. Dat leverde onvrede op bij meerderen in ons kleine kerkverband. Mede daarom scheurden in Bergentheim en in Zwolle halve gemeenten af. Ook elders splitsten zich om andere redenen groepen af. Zij vormden tezamen met Kampen-Noord en met verdere groei vanuit GKv de GKN.

Verblijdende ontwikkelingen

Maar er zijn ook verblijdende ontwikkelingen te noemen m.b.t. contacten.

Allereerst was er in 2010 reden tot dank aan de Heere voor onze zusterkerkrelatie met de Liberated Reformed Church te Abbotsford in Canada.

Ook noemen we de vereniging met de Gereformeerde Kerk te Dalfsen en het toetreden van ds. E. Heres in 2013. De komst van een aantal emeritus predikante n van de GKv, en het recent zich voegen bij het kerkverband van de GKh Rijnsburg met haar voorganger inmiddels ds. Den Dulk.

Verder zijn we de Heere dankbaar dat er inmiddels weer zoveel toenadering met de GKN is, dat we elkaar als kerkverbanden herkennen en dat er een voorstel ligt tot erkenning en vereniging op de komende synodes van beide kerkverbanden. 

Ook is het verheugend dat er recent contact is met enkele kerken die niet meegegaan zijn met de fusie van GKv met NGK. Moge ook in dat contact op zorgvuldige wijze worden onderzocht of we elkaar kunnen herkennen.

Dat geldt ook voor contacten met buitenlandse kerken.

Zo mogen we als kleine kerk, in afhankelijkheid van de Heere, blijven meewerken met Zijn kerk-vergaderend werk, als werk dat pas bij Zijn wederkomst af zal zijn. Maar laten we bij dat werk de waarheid van Gods Woord geen geweld aandoen. Ook daarin zullen we de Heere als Hoofd van de Kerk moeten blijven volgen. Hij trekt voor ons uit, zoals Hij het deed in Jozua’s en Samuels dagen.

Laten we daarom in dankbaarheid en blijdschap uitspreken: 

         Tot hiertoe heeft de Heere ons geholpen!

En dit ook zó blijven gedenken.

         Zoals Samuel ons daarin is voorgegaan met de gedenksteen Eben-Haëzer

Ook vanaf nu zullen beproevingen op onze weg komen en gaat de strijd verder.

Laten we ook nu steeds vol vertrouwen achter de Heere aan blijven gaan,

En waken voor eigenwillige wegen maar het steeds alleen van Hem verwachten.

Laten we elkaar daarbij meenemen op die goede maar smalle weg van onze Heiland Jezus Christus. Dan zal Hij ons ook in de toekomst blijven bewaren, beschermen, bouwen, vermeerderen, helpen en zegenen.

Ik dank u