Signalen 143
R. Sollie-Sleijster
28-01-23
Liberalen schuiven van het politieke midden via rechts naar links
RD 21-1-2023
Op 24 januari bestaat de VVD 75 jaar. Prof. dr. Andreas Kinneging laat zien hoe sterk deze partij is veranderd. We kijken terug naar 1948, toen in het beginselprogramma het volgende stond:
“De Partij is diep overtuigd dat de grondslagen der Nederlandse beschaving wortelen in het christendom, al moge dit door de onderscheidene groepen des volks nog zo verschillend worden verstaan. Zij is ervan doordrongen, dat het bovenal de christelijke geest is, die ons volk de waarde en de vrijheid van de mens en zijn verantwoordelijkheid heeft doen beseffen en die het aanzien van ons volk in de wereld heeft bepaald. Zij acht het daarom een onafwijsbare eis, dat door versterking van deze geest zedelijke ontworteling en geestelijk nihilisme worden overwonnen, opdat de grondslagen onzer samenleving daadwerkelijk kunnen worden beschermd tegen de gevaren, die deze in het bijzonder van de zijde der voorstanders van totalitaire staatsconstructies, bedreigen. Zij geeft er zich daarbij ten volle rekenschap van, dat de zedekundige beginselen van het christendom worden aangehangen door zeer velen, die de christelijke godsdienst niet belijden. De Partij is er zich van bewust, dat ware vrijheid alleen bestaanbaar is, indien zij gepaard gaat met verantwoordelijkheid. Het is de taak der democratie de voorwaarden te scheppen, waardoor die verantwoordelijkheid tot haar recht kan komen.”
Kinneging werkte van 1984 tot 1986 als medewerker bij het wetenschappelijk bureau van de VVD en werd beschouwd als de huisideoloog van de Partij. In de jaren negentig raakte hij teleurgesteld in de VVD en zegde in 1999 zijn lidmaatschap op.
Hij legt uit:
'Aanvankelijk zaten de liberalen in het politieke midden, toen schoven ze op naar rechts. En de laatste decennia weer naar links. De beginselen van de Franse Revolutie zijn in feite liberale beginselen. Vrijheid om te doen wat je wilt, te zeggen wat je denkt, binnen de gelijkheid die de wet voorschrijft. Broederschap staat in het liberalisme altijd op de derde plaats.'
Rond 1850 ontstaat een radicale stroming, die vooral de nadruk legt op broederschap en gelijkheid. Zo ontstaat het socialisme. Het christendom was tegen de beginselen van de revolutie. In de 19de eeuw zit het liberalisme tussen het socialisme en het christendom in. De christelijke partijen waren dus de rechtse, behoudende partijen, de VVD de middenpartij en de socialistische partijen zaten aan de linkerkant. In de jaren zestig van de vorige eeuw verschoof dat. De christelijke partijen, de KVP, ARP en CHU, verschoven naar het midden en toen werd de VVD de rechtse partij.
In de jaren tachtig zien we dat Harm van Riel en Hans Wiegel nog achter dat algemene christendom stonden, maar onder Ed Nijpels groeide de VVD daarvan weg. ‘Surfplankliberalisme’ werd dat genoemd, vrijheid zonder verantwoordelijkheid. En in het huidige beginselprogramma staat slechts een summiere verwijzing nar het joods-christelijke gedachtegoed. Zo schuift de VVD op naar het socialisme en de ruimte op rechts wordt nu opgevuld door de populistische partijen.
In het beginselprogramma van 1948 worden warme woorden aan het maatschappelijk middenveld gewijd, maar nu is het vooral individualisme dat de klok slaat. Het woord ‘gezin’ komt in het programma van 2008 niet eens meer voor! Hoe dat kan? Kinneging noemt het gebrek aan niveau en historisch bewustzijn. Het is hoogmoed, gekoppeld aan onwetendheid. Dat is een dodelijke combinatie. En dan de simplificaties: Vrijheid is toch vrijheid? En instituties, zoals kerken, belemmeren mijn vrijheid; dus weg ermee. Maar vrijheid functioneert alleen binnen instituties en dat wisten de liberalen van het oude stempel.
Kinneging vervolgt:
'Het thema gelijkheid gaat onze toekomst bepalen. “Die radicale gelijkheid gaat onze vrijheid uithollen. Uiteindelijk komen we bij een vorm van communisme uit. Het liberalisme van Rutte biedt daar geen weerstand tegen.”'
De overheid maakt het middenveld kapot door de gelijkheidsideologie.
Vrijheid van religie? Ja, maar je mag niet discrimineren.
Vrijheid van associatie (vereniging)? Ja, maar je mag niet discrimineren.
Vrijheid van meningsuiting? Ja, maar je mag niet discrimineren.
Wat blijft er dan nog over van de kerk? En van de Bijbel? Op enig moment komt de Bijbel ook onder kritiek. Nu al komt de vraag af en toe aan de orde: Hoe voedt u uw kinderen op? Linkse partijen zeggen soms al hardop dat het zielig is voor kinderen als ze opgroeien in gezinnen waar homoseksualiteit wordt afgekeurd. Tekenend vindt Kinneging in dit verband het verminderd belang dat de VVD toekent aan de vrijheid van onderwijs. Het wordt in het beginselprogramma van 2008 niet meer genoemd.
Kinneging hoopt dat het gelijkheidsdenken bekritiseerd zal worden. Het moet voor de staat richting onderdanen gelden en niet voor onderdanen onderling. De samenleving is pluralistisch. Dat moet zo blijven. Groepen en gemeenschappen moet je met rust laten, tenzij ze geweld gaan gebruiken of de bestaande orde omver willen werpen.
Het radicale individualisme dat tegen de gemeenschappen is, won na de eeuwwisseling rap terrein, ook binnen de VVD. Men heeft daar geen intellectueel weerwoord tegen. Dat heeft volgens Kinneging te maken met een gebrek aan historische en filosofische kennis. Misschien moeten we door een crisis heen. Veel beschavingen zijn ten onder gegaan. De westerse wereld is een Avondland. Niets in deze wereld is voor eeuwig. In onze samenleving is het christendom passé. Hier en daar zullen er nog kleine groepen blijven, misschien wel vervolgd.
De professor sluit af:
'De toekomst ligt in de hand van God. We zijn afhankelijk. Dat geeft mij kracht om te praten en te werken. En om aan negatieve ontwikkelingen geen doorslaggevende betekenis toe te kennen.'