Als het levenseinde in zicht is
Leven in Perspectief
D.J. Bolt
18-11-23
Onder deze titel schreven mr. Elisabeth P. van Dijk en mr. Marianne Daverschot
een boek dat bedoeld is 'als een stimulans voor christelijke (her)bezinning op onderwerpen die over het levenseinde gaan', zo geven zij aan in het Voorwoord van hun boek. Zij hebben zich als juridisch adviseurs in de gezondheidszorg veel bezig gehouden met onderwerpen over het begin en het eind van het leven. Al eerder verscheen van hen het boek Nieuw menselijk leven', creëren, ontvangen, waarderen. Hun nieuwe boek vormt er a.h.w. een tweeluik mee.
Wat komt er zoal aan de orde?
Het gaat over de gevolgen van ernstige ziekten, zoals dementie en kanker. Maar ook over euthanasie, hulp bij zelfdoding, palliatieve sedatie, de doodwens van hen die hun leven voltooid achten. Het zijn onderwerpen die volop in de maatschappelijke en politieke belangstelling staan en ook christenen intensief bezig (kunnen) houden.
Ja, want het boek is beslist niet alleen bedoeld voor zorgverleners en zorgvragers maar ook voor ieder die bij hen betrokken is.
Het mooie van dit boek is dat in de beantwoording van tal van vragen en de benadering van problemen rond het levenseinde de auteurs steeds het licht en gezag van Gods Woord als uitgangspunt nemen. Centraal staat de vaste overtuiging dat God de Schepper van het leven is en dat de mens als Zijn beelddrager werd geschapen.
Van Dijk en Daverschot beginnen hun voorlichting over het brede terrein van zorg met een verkenning van wat de Bijbel zegt over leven, zonde en dood, en bescherming van het leven. Fundamentele noties die in onze samenleving veelal breed worden ontkend of zelfs veracht.
Vervolgens brengen zij de moderne geneeskunde in beeld en de gevolgen daarvan in zorg en samenleving. Een samenleving waarin hoe langer hoe meer de individuele mens zich in het middelpunt plaatst met een autonoom recht op zelfbeschikking. De auteurs geven uitgebreid aan hoe dat botst met christelijke normen en waarden die wij uit de Schrift kennen.
In het boek behandelen de schrijvers allerlei aspecten en vraagstukken die zich in de praktijk voordoen als het 'levenseinde in zicht is'. We noemen enkele zonder volledig te zijn:
- Wat zijn de rechten van een patiënt, wat is zijn 'rechtspositie'?
- Moet in de eindfase van het leven alles nog worden gedaan om het te verlengen?
- Wie neemt medische beslissingen als je het zelf niet meer kunt?
- Wanneer moet je met je arts(en) over je levenseinde gaan praten?
- Wat is het verschil tussen 'palliatieve sedatie' en euthanasie?
- ….
Tal van onderwerpen passeren de revue. Van bijzondere waarde is ook een voorbeeld Verklaring betreffende medisch handelen. Daarmee kan worden vastgelegd hoe behandelende artsen rekening dienen te houden met de medische omstandigheden van de patiënt. Er kan in aangegeven worden wie als gemachtigde op kan treden als de patiënt niet meer het vermogen heeft weloverwogen zelf beslissingen te nemen. Ook de relatie met een zgn. levenstestament wordt besproken.
Bijzonder is dat een heel aantal casussen is opgenomen waarin 'levensechte' situaties aan de orde komen die vervolgens worden geëvalueerd.
Kortom, dit boek is zeer waardevol om kennis van te nemen. Dat geldt uiteraard voor hen van wie het levenseinde inzicht komt. Maar eigenlijk zou de inhoud ervan al veel eerder aan de orde moeten komen als de 'geest' nog fris is en weloverwogen persoonlijke aanwijzingen en wensen voor medisch handelen kunnen worden vastgesteld. Daarbij mag ook als belangrijke factor worden beschouwd dat op ethisch terrein christen en niet-christen in onze samenleving steeds verder van elkaar verwijderd raken.
Het boek is prima uitgegeven. Het is goed leesbaar al moet er soms even worden 'volgehouden'. We hebben gespeurd naar tikfouten maar zijn ze niet tegengekomen. Eén Piet Lutje, de opsomming in de Voorbeeldverklaring (pag. 102 e.v) is qua lay-out niet helemaal consequent.
En misschien nog iets dat van meer belang is.
Het begrip zelfbeschikking wordt in het boek negatief gekarakteriseerd want gedacht vanuit de autonome mens die zich niet door God of Zijn gebod laat gezeggen. Maar zou je toch 'onderscheidenlijk' ook niet zelfbeschikking positief kunnen duiden? Namelijk als de patiënt of stervende ten opzichte van de zorgverlener over zijn behandeling 'zelf beschikt' zoals hij of zij dat bijvoorbeeld in een (christelijk genormeerde) wilsverklaring heeft vastgelegd?
We bevelen het boek van harte ter lezing aan. Het is verschenen in het Weerklankfonds Neem&Lees en te bestellen via de website www.gereformeerdmaandblad.nl/weerklank-fonds-neemlees/
ISBN: 978-90-832247-5-6
185 bladzijden
Prijs € 15,00 exclusief verzendkosten