In de pers

Weersta oosterse mystiek

(na feest van genade nu het ‘jezusgebed’ in de weegschaal)

Ds. D. de Jong, Dordrecht
06-04-13

In de vorige knoop, knoop 22[1], schreef ik over Amerikaans-Evangelische invloeden; in deze knoop gaat het over Oosterse-Mystieke invloeden die daar weer achter zitten.

Terwijl ik bezig was met het schrijven van knoop 22 las ik in het Nederlands Dagblad van januari 14, 2013 een verslag over een Dag van de Christelijke Spiritualiteit in Hilversum, waar ik het volgende uit doorgeef.

“Tot drie keer toe nodigt de vrijgemaakt-gereformeerde predikant Jos Douma de zestig bezoekers ... uit voor een stilteoefening”. “Wie God zoekt in de stilte, komt eerst zichzelf tegen, weet de predikant”. Er is veel lawaai om ons heen, en ook in ons hoofd. “Om toch stil te kunnen worden, reikt hij het ‘stiltegebed’ aan. De beoefenaar kiest een gebedswoord dat symbool staat voor zijn ‘actieve verlangen om in de tegenwoordigheid van de Heer te zijn’. ‘Voor mij is dat Jezus, maar het kan ook het woord genade zijn’. ‘Als hij, eenmaal ontspannen, merkt dat hij bezig is met afdwalende gedachten of andere prikkels, kan hij ‘zachtjes terugkeren naar het gebedswoord’.

Zo wordt de stem van de Heilige Geest hoorbaar in ons leven, aldus Douma”.

Toen ik dit verslag las kon ik  mijn ogen haast niet geloven. En nog steeds ben ik verbaasd dat in de dagen en weken na de publicatie van dit verslag er geen enkel kritisch artikel of ingezonden in het Nederlands Dagblad verscheen. Zou men misschien niet kunnen geloven dat dit verslag een correcte weergave van Ds. Douma’s ideeën bevatte? Die gedachte kwam ook bij mij op, en daarom besloot ik Douma’s website er op na te gaan. Daar vond ik onder het hoofd “jezusgebed” een uiteenzetting die alle twijfels aangaande de al of niet juistheid van het verslag bij mij wegnam.

Hier volgt een deel van die uiteenzetting.

Het jezusgebed

“Het Jezusgebed is een manier van bidden waarin de naam van Jezus het centrum vormt. Het Jezusgebed wordt beoefend in de hesychastische traditie.  ... In de kortste vorm bestaat het gebed in het alleen liefdevol noemen van de naam ‘Jezus’.”

“Het bidden van het Jezusgebed is een vorm van zoeken naar de verbondenheid met Christus op het niveau van het hart. Het gaat er om al biddend steeds dieper af te dalen in het kennen van Jezus met hart en ziel.  Daarbij helpt het ook om de volheid van Jezus te leren kennen en te benoemen door zijn vele namen te verbinden met zijn ene naam Jezus.  Dat kan door op het ritme van de ademhaling bij het inademen steeds de naam ‘Jezus’ te bidden en bij het uitademen andere namen die een bepaalde kant van zijn persoon naar voren halen.” 

En dan volgt er een lijst van ongeveer 40 van die andere namen.

Door middel van een groot aantal door Ds. Douma geschreven boeken, artikelen en lezingen, en ook colleges door hem gegeven aan de Vrijgemaakte Gereformeerde Theologische Universiteit te Kampen en de Evangelische Theologische Faculteit Leuven te Heverlee in België, wordt dit samen met andere vormen van mystiek in de Gereformeerde kerkelijke wereld  en ook bij  Evangelische christenen gepropageerd. En weet u wat opvallend is? Bij Evangelische christenen heb ik tegenstand gevonden op internet, maar aan Gereformeerde zijde niet (al zie ik lang niet alles natuurlijk en hoop ik dat ik me vergis).

Weet u waar dat  bovengenoemde jezusgebed vandaan komt? Misschien raadt U het al: uit de Oosterse mystiek van de Russisch-Orthdoxe kerk. En weet u waar die het vandaan heeft? Van 5^e eeuwse monniken die zich terugtrokken in de stilte van de woestijn, en waar de zo genoemde hesychastische traditie waar Ds. Jos Douma naar verwijst uit voortgekomen is. En waar hebben die monniken het vandaan? Uit oudere Oosterse heidense religies zoals bijvoorbeeld  het Hindoeïsme en Boeddhisme.

Hier volgen enige gegevens uit die hesychastische traditie, die ik op internet vond van een zekere K. Ware, The Origins of the Jesus Prayer.

“In het christelijke Oosten ontstond tussen de 5e en 8e eeuw n.C. het Jezus-gebed. .. Rondom dit schietgebed ontstond geleidelijk een spiritualiteit die gekenmerkt wordt door vier elementen”, waarvan ik er hier één citeer: “De discipline van het veelvuldig herhalen ervan”.

“De hesychast is bij uitstek iemand die luistert, naar de stem van het gebed in zijn eigen hart, die eigenlijk de stem van God is, die in hem spreekt”. “Herhaalde aanroeping maakt het gebed steeds meer tot een deel van onszelf. Het is dan niet iets wat wij op bepaalde momenten dóen, maar iets dat wij voortdurend zíjn.”

“De hesychasten ontwikkelden een 'lichaamstechniek' om de concentratie te ondersteunen. Elementen daarvan: Uiterlijke houding: hoofd en schouders buigen en ogen fixeren op plaats van  het hart; Reguleren van de ademhaling;  Op zoek gaan naar innerlijk: de rede met de inademing laten 'afdalen' en tegelijkertijd 'zoeken' naar de plaats van het hart. De details van dit proces  zijn niet precies vastgelegd, want dat is zo subtiel, dat begeleiding door  meester onontbeerlijk is. Gevaar anders ongemerkt de aandacht niet op het hart, maar op de ingewanden daaronder, de bron van vleselijke gedachten en gevoelens, te richten.”

“Het einde van de reis”, het doel “van het Jezus-gebed is dat we ons steeds meer gaan identificeren met het gebed van Jezus in ons, oftewel dat wij vergoddelijkt worden. Zo nemen wij steeds meer deel aan de liefdesbeweging tussen Vader, Zoon en Heilige Geest. In het hesychasme is de 'theosis' (=vol van God zijn, DdJ) meestal weergegeven in de vorm van een visioen van licht. Het is het goddelijke en ongeschapen licht van de Godheid." “Het licht van de Transformatie heeft twee gevolgen voor degene die het Jezus-gebed voortdurend herhaalt:  Het maakt alle dingen in de materiële schepping transparant voor hem, tot een sacrament van Gods aanwezigheid”.

Tot zover deze citaten van K. Ware, The Origins of the Jesus Prayer.

Naast Jezusgebed spreekt men ook wel over repetitief gebed, ademgebed en centrerend gebed. Repetitief gebed omdat het gebedswoord telkens, repetitief, wordt uitgesproken. Het wordt ook ademgebed genoemd omdat vaak wordt aanbevolen om het gebedswoord op het ritme van de ademhaling uit te spreken.

Ook Jos Douma beveelt deze of vergelijkbare technieken aan.

Hij verbindt  het Jezusgebed ook met het ademgebed. Hier volgen nog twee citaten uit zijn boek ‘Op het spoor van meditatie’: “Daarbij kan het bewust omgaan met de ademhaling hulp bieden …. wie zich op de ademhaling concentreert en probeert rustig en diep te ademen, zal tot rust komen. Bovendien vormt de ademhaling ook een belangrijk concentratiepunt: de aandacht wordt van de gedachtenstroom, die alsmaar door wil gaan, afgeleid naar ademen. Inademen – uitademen – rust. Oefen er maar eens mee: inademen – uitademen – rust.” (blz.  66,67)  “Het kan helpen om tegelijkertijd de aandacht ook te richten op een Bijbelwoord … dat bijbelwoord kan dan op het ritme van de adem zacht worden uitgesproken” (blz. 67).

Hier wil ik enkele vragen stellen.

Zou het verschil maken als we in plaats van het woord ‘Jezus’ steeds te herhalen het Hindoe woord ‘Om’ zouden gebruiken?  Al zou de propagandist van het jezusgebed het ontkennen, het enige goede antwoord is dat het geen verschil zou maken. Het is een ‘mantra’, het Hindoe woord voor ‘het denken stopzetten’. Dat gebeurt gewoon als je een zelfde woord steeds weer herhaalt. En zeker als je daarbij ook het ‘ademgebed’ toepast.  Lees maar hierboven wat Douma daarvan zegt:  “de aandacht wordt van de gedachtenstroom .... afgeleid naar ademen”.

Het jezusgebed wordt ook wel repetitief gebed genoemd, vanwege het steeds weer herhalen van het zelfde woord. Toen onze Heer zijn discipelen leerde bidden gaf Hij hun als voorbeeld (Matteüs 6:5) het “Onze Vader” gebed. Moesten ze daar een repetitief Pater Noster gebed van maken? Lezen we ergens in de Bijbel dat we moeten bidden zoals Douma het zijn studenten en ons wil leren? Integendeel, in het zelfde Matteüs 6  lezen we (ik citeer de Statenvertaling die preciezer vertaalt) deze woorden van onze Heer: “En als gij bidt, zoo gebruikt geen ijdel verhaal van woorden (King James Version: vain repetitions), gelijk de Heidenen; want zij menen, dat zij door hunne veelheid van woorden zullen verhoord worden”; en dan volgt: “Gij dan bidt aldus”.

Hoe bidden de heidenen dan?

In het Hindoeïsme bidt men o.a. met mantra’s. Wikipedia zegt:

“Een mantra is een gedicht, woord, een uitspraak, of een lettergreep die het midden houdt tussen een spreuk met magisch effect en een gebed. In sommige gevallen wordt hij herhaald en is hij bedoeld als een continue recitatie. De bekendste mantra is Om”, zoals, zo voeg ik er aan toe,  in het jezusgebed het steeds herhaalde woord Jezus. En over de aan het mantragebed verbonden yoga handelingen of oefeningen, die Ds. Douma ook aanbeveelt bij het jezusgebed, vermeldt Wikipedia:

"De Yogasoetra's van Patañjali beschrijven de raja yoga . . .

Niyama verwijst naar de vijf voorschriften

• Asana: lichamelijke oefening
• Pranayama: ademhaling
• Pratyahara: terugtrekking van de zintuigen
• Dharana: concentratie
• Dhyana: meditatie
• Samadhi: volledige overgave

Prana (zie bij ademhaling, DdJ) komt in de mythologie voor als een van de vijf windgoden van de Oppergod van de Wind, Vayu.  . . . "

De waarschuwing van onze Heer

De waarschuwing van onze Heer om niet te bidden zoals de heidenen gewoon zijn het te doen betekent niet dat de Joden toen ook heidense goden aanriepen. De Heer Jezus verbiedt de manier waarop de heidenen bidden over te nemen, hun gewoonten daarin als voorbeeld te  nemen en na te volgen. Zo werd in de tijd van het Oude Testament het volk Israël al gewaarschuwd niet te zeggen: “hoe dienden deze volken hun goden? Zo wil ik het ook doen” (Deuteronomium 12:30).

Het jezusgebed bidden en Hindoe praktijken daaraan verbinden hoeft nog geen syncretisme (vermenging van verschillende godsdiensten) te betekenen. Ook niet een overnemen van alle afgodische ideeën die er mee samenhangen. Maar het gevaar dat het daartoe leiden zal is niet denkbeeldig. En dat medegelovigen er door op een ernstig dwaalspoor worden gebracht blijkt uit de bespreking door Rien van den Berg van een boekje van een volgeling van Jos Douma in de Gulliver bijlage van het Nederlands Dagblad van 15 februari 2013. Hij schrijft daar (door mij verkort): de preek van de schrijver “heeft, nu hij hem te boek gesteld heeft, een verdieping nodig ... door te benadrukken dat onze identiteit nooit met die van God zal samenvallen. ‘Als God willen zijn’, daar zijn we al een keer aan kapot gegaan. ... Onze identiteit, ten diepste, is: dat wij zondaren blijven ...“.

Ook daarom moeten Mozes’ en Jezus’ waarschuwing serieus ter harte worden genomen!

Aanvulling

Een week nadat knoop 23 werd gepubliceerd verscheen VISIE 2-8 maaart 2013 van de EO met op pagina 8 een artikel getiteld: “Yoga en het nieuwe Liedboek”.

Wanneer het nieuwe Liedboek op zaterdag 25 mei in Monnickendam aan de kerken wordt aangeboden staan er “ook enkele opmerkelijke workshops op het programma”, o.a.: “’Yoga en het Liedboek’, gegeven door yogaleraar  en tevens mantra- en kirtanzanger Simone Rietveld”…:  

“Yoga is waarnemen wat er is in het moment. Yoga is verbinden met het goddelijke. Dat kan met asana’s (yogahoudingen), zingen en stil zijn”.

Een andere workshop gaat over de geuren van het Liedboek, en er is ook een workshop “Het nieuwe Liedboek: Gay”, te geven door een lid van het Europese LHBT (lesbisch, homoseksueel, biseksueel en transgender). “Roze Zaterdag in Monnickendam”!

De Stichting voor het Kerklied (ISK) vond het een goed idee.

Zegt Ds. Hoogenkamp namens de indieners van het feestprogramma:

“Wij hebben ons plan ingediend bij de ISK, die een grote variatie aan kerken vertegenwoordigt: van Artikel 31 tot Gereformeerde Bond. Wij hebben van hen geen enkel bezwaar gehoord”. 

Als dat waar is, wordt het wel heel duidelijk dat de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt maar niet de synodale kerk achterna gaat, maar met haar accepteren van heidense invloeden in volle vaart voorbijstreeft.

Het artikel in VISIE besluit met de volgende woorden van predikant en secretaris Klaas Holwerda van de ISK:

“In de uit het Liedboek zingende kerken wordt over de genoemde onderwerpen verschillend gedacht. Tijdens het Liedboekfestival moet daarvoor ruimte zijn ...“.

Christenen, ontwaakt! En kerken die heidense invloeden binnenlaat: bekeert u!