Zondag, dag van de Here
Redactie een in waarheid
19-10-13
De afgelopen weken hebben we op de site aandacht gegeven aan de zondagse rustdag waarvan de Here in het vierde gebod vraagt die te gedenken en te heiligen. Maar dat staat binnen en buiten de kerk onder grote druk. Ja, ook binnen de kerk. Dat is een groot verdriet. De doorwerking van de vrijgemaakt-gereformeerde synodebesluiten van Leusden 1999 is evident. Sommige predikanten stellen vandaag rustig dat het vierde gebod heeft afgedaan, oud-testamentisch is, niet meer past in deze tijd. Preken die we in de GKv hoorden over Zondag 38 gaan zich meer over het grote eigen genieten dan om de eer van God. Dat heeft zijn gevolgen voor de levenspraktijk natuurlijk. Zo hebben we bijvoorbeeld gezien dat winkelen op de rustdag tot in de hoogste kringen van de kerk geen taboe meer is.
We werden geattendeerd op een actuele preek over het Vierde Gebod die kort geleden werd gehouden door ds. E. Heres, predikant van De Gereformeerde Kerk te Dalfsen. Met zijn toestemming nemen we die hier over van de site van deze kerkgemeenschap (www.gereformeerde-kerk-dalfsen.nl).
Het kan ons weer helpen de diepe betekenis van het goddelijke gebod en de genade die er in meekomt te begrijpen en te ervaren. En ons bemoedigen om vol te houden in de strijd voor de rust van Gods dag.
Preek over HC Zondag 38
Ds. E. Heres, Dalfsen
25 augustus 2013
Gemeente van onze Here Jezus Christus, broeders en zusters, jongens en meisjes.
In het afgelopen voorjaar heeft de Eerste Kamer besloten in te stemmen met het Wetsvoorstel om de winkeltijdenwet te veranderen. Vanaf 1 juli van dit jaar mag elke burgerlijke gemeente zelf bepalen hoeveel koopzondagen er zijn. Het was een initiatiefwet van D66 en GroenLinks.
In veel gemeenten gaat dat betekenen dat de winkels elke zondag opengaan. In een aantal gemeenten zal dat zelfs betekenen dat de winkels open móeten gaan. Christelijke winkeliers ervaren dat als gebod tot zondagswerk. Het is het omgekeerde van het vierde gebod.
Het vierde gebod, daarover gaat de preek deze middag. Over de Dag van de HERE! De Zondag! Over zondagsrust en Zondagsheiliging.
Hoe kijken wij tegen de zondag aan? Wat zegt het vierde gebod in deze tijd?
Er is een tijd geweest dat zondagsrust en twee keer naar de kerk gaan heel gewoon was. Maar als we met beide benen in de werkelijkheid staan beseffen we heel goed dat zondagsrust en ‘naar de kerk gaan’ vandaag helemaal niet algemeen en gewoon is. Er is veel veranderd in onze samenleving, als het gaat over de zondag. Veel bedrijven draaien volcontinu. Wij leven in de tijd van de 7 x 24 uurs economie.
Maar, gemeente, als de samenleving waar wij in leven, steeds meer haar christelijke kenmerken verliest, hoe staan wíj daar dan tegenover? Wat is dan de houding van kerkmensen, van gelovige kinderen van God?
Een Rotterdamse winkelier zei een tijdje geleden: 'Ook in gereformeerde kring is de zondag niet meer veilig'. 'Steeds vaker kiest men voor zichzélf en niet voor Hém', was zijn conclusie. 'Kijk maar naar het afnemend kerkbezoek.'
Het lijkt er sterk op dat het waar is, wat ik las in een krantenkop: 'Christenen relativeren hun eigen opvattingen over de zondagsrust.'
Inderdaad, als we terugkijken op de nieuwste kerkgeschiedenis, in de afgelopen 10 – 15 jaar hebben GKV-synodes besluiten genomen, waardoor ook predikanten niets in de weg wordt gelegd, wanneer zij zeggen dat het rustgebod niet geldt voor de zondag.
Een hoogleraar, die ook in Kampen les geeft, schreef enigszins uitdagend dat hij overweegt binnenkort maar eens op zondagmiddag bij Albert Heijn te gaan winkelen.
En in het ND van gisteren roept een predikant op om wat de zondag betreft niet meer te focussen op de zondagsrúst.
Hoe zou het komen gemeente, dat er zoveel te doen rond het vierde gebod? Zou het aan de HERE liggen? Heeft Hij door het vierde gebod een ‘struikelblok’ voor ons neergelegd?
Die gedachte, dat zeg ik u meteen maar, werpen we ver van ons af. We lezen wel in de Bijbel dat het volk van de HERE struikelt over het ‘sabbatsgebod’. Zó dat de HERE zijn volk daarover tot verantwoording roept. Maar, de oorzaak daarvan ligt niet bij de Sabbat zelf. De HERE heeft in het vierde gebod juist iets heel moois gegeven. Een gebod dat vól is van Zijn evangelie. Een blij gebod over de rust die de HERE geven wil en waarheen Hij met zijn volk onderweg is.
We willen luisteren naar de boodschap van het vierde gebod zoals de kerk die heeft samengevat in Zondag 38 van de Heidelbergse Catechismus
Thema:
De HERE geeft het vierde gebod om zijn volk te laten genieten van de rust die Hij schenkt.
Gods kinderen
1. mogen rusten van hun dagelijkse werk
2. vinden rust in zijn verlossingswerk
3. zijn op weg naar de eeuwige rust die Hij bewerkt.
1. Gods kinderen mogen rusten van hun dagelijkse werk
Na het derde gebod over de Naam van God komt het vierde over de ‘Dag van God’: Gedenk de Sabbatdag, dat gij die heiligt; zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen, maar de zevende dag is de sabbat van de HERE uw God.
En dan volgt de lijst van mensen en dieren die op de sabbat rust moeten houden. Heren en knechten, werkgevers en werknemers. Ook de vreemdelingen die binnen de poorten zijn, ja zelfs het vee mag op die ene dag in de week helemaal tot rust komen. Je ziet dat de rust die de HERE bedoelt heel algemeen is.
‘Dan zult gij geen werk doen’.
Daar staat oorspronkelijk een woord dat laat zien dat het gaat om ‘beroepsarbeid’, het dienstwerk dat hoort bij de dagelijkse sleur. Daarvan zegt de HERE: Dat dagelijkse werk moet je laten rusten op de sabbatdag! Maar, als dát de inhoud is van het vierde gebod, wat vinden we daarvan dan terug in de catechismus, in Zondag 38? Het gaat hier, in het catechismusantwoord, toch vooral over het in stand houden van de dienst van het Woord. En verderop gaat het over de verlossing en de heiliging van ons leven.
Inderdaad, broeders en zusters, HC 38 laat de betekenis van het vierde gebod zien in het licht van het verlossingswerk van de HERE. Daar zullen we straks verder over spreken. Maar toch gaat zondag 38 niet voorbij aan de woorden van het gebod zelf, over het rusten van het dagelijkse werk. Integendeel, de catechismus gaat er als vanzelfsprekend van uit dat die ene rustdag in de week er is, als gegeven.
Waar zie je dat aan? Aan die toevoeging in de eerste zin van het antwoord:
‘en dat ik vooral op de sabbat, dat is op de rustdag, trouw tot Gods gemeente zal komen.’
Trouwens, er is door de eeuwen heen heel wat strijd geweest over de vraag of het gebod van de rustdag nog wel geldt in het Nieuwe Testament. Het is niet voor niets dat de Synode van Dordrecht in 1618-1619 al een uitspraak moest doen in deze kwestie.
Een uitspraak, die er op neerkomt dat de zondag wel degelijk bedoeld is als een dag waarop je bent vrijgesteld van het dagelijkse slaafse werk, zeg maar de beroepsarbeid. Het is, zei de synode van Dordt, een dag gewijd aan de dienst van de HERE.
En keerde de rust weer na die Synode-uitspraak in 1618-1619? Nee, helaas niet. In de 17e eeuw laaiden de beruchte ‘Sabbatstwisten’ op. Een strijd over de zondag die er aan mee gewerkt heeft, dat de heiliging van de zondag er niet beter op werd.
Er waren voorgangers die zeiden: je moet de Rustdag niet stipt willen onderhouden, want dan wil je het Jodendom weer ínvoeren in het christendom. Anderen bleven benadrukken dat het rusten van het slaafse werk een onderdeel is van het vierde gebod dat juist wel blijvende geldigheid heeft.
Ook in de vorige eeuw, in 1960 en volgende jaren heeft deze kwestie een rol gespeeld in de strijd die geleid heeft tot het ontstaan van de Nederlandse Gereformeerde Kerken.
En ook in deze eeuw is de strijd over het vierde gebod verder gegaan, en is het gebeurd, wat ik in de inleiding al zei, dat ook in gereformeerde kring het vierde gebod ondermijnd werd. Een ontwikkeling die nu gesteund is door synodebesluiten.
Hoe zit dat nu, gemeente, met die vraag, of er door de HERE een blijvende rustdag bedoeld is? Kan je hier zeggen: De één ziet het zus en de ander ziet het zo, laat er dus maar ruimte zijn om de zondag als rustdag op te geven? Als je maar naar de kerk gaat en blijmoedig de opstanding van Christus gedenkt?
Beslissend, broeders en zusters, is het onderwijs dat het Woord van God zelf hierover geeft. En dan moeten we dit goed in de gaten houden: Het is niet zo, dat pás in de woestijn, bij de Sinaï, de Rustdag ter sprake komt. Het gaat in de Bijbel niet pas over de Sabbatsrust als de HERE zijn verbond met zijn volk Israël sluit/bevestigt in de woestijn. Al in het Paradijs, meteen bij de schepping komen we de rustdag tegen. We lezen over de sabbatsrust al op de eerste pagina’s van de bijbel. Genesis 2:2 en 3:
‘Toen God op de zevende dag het werk voltooid had dat Hij gemaakt had, rustte Hij op de zevende dag van al het werk dat Hij gemaakt had. En God zegende de zevende dag en heiligde die, omdat Hij daarop gerust heeft van al het werk dat Hij scheppende tot stand had gebracht’.
Daar, in het allereerste begin heeft de HERE dus al de sabbat apart gezet. Een rustdag voor de mens, samen met zijn God. De rustdag is maar niet alleen een specialiteit voor het volk Israel in de periode van de woestijnreis tot Pinksteren. Nee, de rustdag berust op de structuur van de schepping en is daarom ook heel algemeen bedoeld.
Er zijn Bijbelkritische theologen die geprobeerd hebben de betekenis van deze teksten uit Gen. 2 weg te werken. Zij zeggen: Wat daar staat in Gen. 2, dat is wat men in Israel dácht over de sabbat. Zij zeggen: Omdat men in Israël de week van 7 dagen kende, daarom hebben ze ook een scheppingsverhaal bedacht, dat bestaat uit 6 dagen werk en één dag rust.
Maar gemeente, dat is Schriftkritiek die de waarheid van Gods Woord ondermijnt. De werkelijkheid is dat HERE God in heilige vreugde rustte van zijn scheppingswerk.
En nu mag de mens het zó doen, als de HERE het óók gedaan heeft.
‘De HERE zegende die dag, en heiligde die’.
Dat was juist ook ten behoeve van de mens! De mens mag rusten, samen met God.
De mens mag straks bij zijn werk hetzelfde ritme, arbeidsritme, aanhouden, als het ritme, dat God zelf aanhield. Zes dagen werken, één dag rust. Een mens mag een keer van ophouden weten. God gaf de rustdag als een geschenk aan de mens. God geeft één dag in de week waarin de mens alle werkdruk mag laten varen. Je hoeft niet altijd maar door, altijd druk druk druk in een dolgedraaide economie.
Wat een prachtige instelling, wat een wijsheid van God om overspanning te voorkomen. En wat een dwaasheid, als mensen wijzer willen zijn dan God. En dat is gebeurd, in vroeger tijd waarin het heidendom leek te regeren. Later ook, bijv. in de tijd van de Franse Revolutie. En in landen waarin later het Marxistisch-communistische systeem werd ingevoerd. Maar, al willen dan zoveel mensen wijzer zijn dan God, het éigen volk mag dat niet willen.
Na de zondeval heeft de HERE die dag van het begin, niet laten varen. Met kracht wijst Hij zijn eigen volk terug naar dat eerste begin. Let eens op de woordkeus van het vierde gebod in Exodus 20. ‘Gedénk de sabbatdag’, staat er. Er staat niet: Ik stel nu de sabbat in, en die moet u nu gáán onderhouden. Nee, de sabbat als instelling ís er, en Gods eigen volk krijgt het nu op het hart gebonden:
U bent het volk dat de HERE mag kennen, U mag leven in het verbond met Hem.
U weet dat uw Verlosser, ook de Schepper van de wereld is, de God van het Paradijs.
Daarom geef Ik ook de opdracht om te leven met dat prachtige geschenk van het Paradijs!
Gedénk de sabbatdag! Gods gebod zet zijn volk weer terug op het oude Paradijsplan.
En zó broeders en zusters, spreekt het 4e gebod ook vandaag duidelijke taal als het gaat over de zondagsrust. De ondermijning van de zondag als rustdag staat niet stil.
Als de economische belangen het eisen, dan zal er op zondag wel gewerkt moeten worden. Als de winkels op zondag open moeten dan zal er wel personeel moeten staan. De ontwikkelingen lijken niet te keren. Maar daarom druisen ze nog wel in tegen het gebód, dat de HERE hier geeft.
Een mooi gebod, dat het leven ten goede komt. Een wijs gebod, dat wil voorkomen dat het leven vastloopt in een samenleving waarin alles draait om economie en nog eens economie.
Een gebod dat vraagt om gehoorzaamheid. Wij staan met het 4e gebod in een wereld waarin de ontkerkelijking ongekend hard verder gaat. Wat doen wij, gemeente, als steeds minder mensen bezwaar hebben tegen zondagsarbeid? Houden gereformeerde jongeren er rekening mee in de keus van een beroep?
Er zijn beroepen, bijv. in de horeca of in de toeristensector of in het vervoer, waarbij je al van tevoren weet, dat de zondag in het gedrang komt, door zondagsarbeid die niet noodzakelijk is. In plaats van daaraan vrijwillig mee te werken is het veel meer onze taak om heldere keuzes te maken gebaseerd op het vierde gebod. Daarmee worden we geen wetticisten.
Het lijdt ook geen twijfel, dat verschillende diensten en werkzaamheden door moeten gaan. Op grond van de Bijbel mag je zeggen dat er noodzakelijk werk is en werk van barmhartigheid.
Maar als economische belangen, toeristische en persoonlijke belangen de zondagsrust aantasten, dan zal blijken hoe groot ons respect is voor het Woord van God en voor die instelling die al terug gaat op de schepping.
Maar als de HERE zijn volk het 4e gebod voorhoudt, dan grondt Hij dat niet alleen op wat er gebeurd is bij de schepping. Het gebod is ook gegrond in het verlóssingswerk van de HERE. Het verlossingsplan dat steeds verder is gegaan.
2. Gods kinderen vinden rust in zijn verlossingswerk
Door de zondeval is de Paradijsrust verloren gegaan. Adam en Eva mochten leven vanuit de rust van de zevende dag. Maar, als Adam het genot van de schepping voor zichzelf gaat opeisen, dan is het met de Paradijsrust in één klap gedaan! En God zelf moest tussenbeide komen om de Paradijsvrede te herstellen. Dat ís Hij gaan doen. En dat doet Hij nog. Hij gaf een belofte: ‘De Paradijsrust komt weer terug! En Hij roept voor Zich een volk dat méé mag daar naar toe; binnen gaan in de rust met God! Israël, het nageslacht van Abraham mocht leven met die evangeliebelofte!
En de HERE deed het ook werkelijk! Kijk maar naar de verlossing uit de slavernij in Egypte. Israël moest slavenwerk doen in het werkkamp van de Satan. Maar de HERE haalt ze er uit! En ze mogen op weg, naar Kanaän, het land van de Rust.
‘Vergeet niet dat de HERE u verlost heeft van het juk van die slavernij!’
Kijk, daar wijst de HERE naar terug als Mozes voor de tweede keer het vierde gebod afkondigt. Dat lezen we in Deuteronomium 5:
‘Onderhoud de sabbatdag, want u zult gedenken dat u dienstknechten bent geweest in het land Egypte’
En u bent bevrijd! Gods plan van verlossing en herstel van de sabbatsvrede wordt uitgevoerd! En de sabbatdag is het teken dat de rust met God volkómen wordt hersteld. Het wordt in Israël een soort bevrijdingsdag, een apart gezette dag voor de HERE, waarop iedereen vrij moet nemen.
En dan niet een dag waarop je je vreselijk moet vervelen. Nee, maar een dag van samenkomst en een feestdag voor de HERE. Want de grote daden van God moeten verkondigd en gevierd worden. En dan weten wij dat voor ons vandaag de reden om feestelijk zondag te vieren alleen maar des te groter is. Omdat nu het verlossingswerk van God zo krachtig is doorgezet. Christus is gekomen om de ware rust tot stand te brengen.
Toen Christus stierf op Golgotha, toen ging voor Gods kinderen de deur van de Paradijsrust open! Christus lag een hele sabbat in het graf, en hij stond op, op de Paasmorgen. De sabbat van het Oude Testament liep uit op de Paaszondag!
Daarom viert de kerk nu ook de rústdag op zondag op de eerste dag van de week en niet de sábbat op de laatste dag van de week. Zo heeft Christus zelf het aangewezen. Hij verschijnt aan zijn gemeente op de eerste dag van de week. Die dag heet in het Nieuwe Testament nu ook ‘Dag van de Here’.
Het wordt weer als in het begin. Wij mogen de werkdagen starten vanuit de rust. Maar nú de rust, die Christus door Golgotha en Pasen tot stand gebracht heeft. En elke keer als wij in onze tijd het vierde gebod horen, mogen wij denken aan het verlossingswerk van Christus.
Onderhoud de sabbatdag, want u zult gedenken dat u slaven geweest bent onder het terreurbewind van de satan.
En dan wordt de rustdag van het NT geen nutteloze, stille dag. Geen rust zonder inhoud.
Nee het wordt een dag waarop duidelijk wordt dat Gods verlossingswerk door gaat.
Het is niet voor niets dat Christus op de sabbat mensen genas. Die man die al 38 jaar ziek was. En die man met de verschrompelde hand (Marcus 3).
De Joden zien dat als een schending van Gods geboden. Maar Christus zegt: Jullie hebben geen oog voor het dóel van de sabbat. Laat het een dag zijn waarop doorgang gegeven wordt aan de genade van God en aan Zijn barmhartigheid. De genezingen van zieken op de sabbat zijn tekenen van de volkomen genezing die Christus bewerken zal! Hij zal de zonden van het volk wegdragen en zo zullen wij rust vinden, bevrijd uit het diensthuis van de zonde.
En dan wordt het Paaszondag. Een heerlijke dag! Gods verlossingswerk is een beslissende stap verder gekomen. Een dag om te vieren. Niet een lege dag, waarop niets mag. Niet een dag waaraan je als kind wel een hekel moet krijgen. Nee, maar een dag met een feestprogramma dat er niet om liegt. Kijk maar naar antwoord 103. Dan zie je dat in het programma van de zondag de kerkdiensten centraal staan.
De zondag staat in het teken van de dienst van het Woord. Waarom? Om de voortgang van het verlossingswerk van de HERE. Zo wil de HERE ons tot geloof doen komen en ons doen opstaan in een nieuw leven met Christus. Zondag, feestdag bij uitstek, want je wordt mee getrokken naar de eeuwige toekomst. Klaargemaakt voor de eeuwige sabbat.
Nee, dat gebeurt niet op het sportveld, of bij de Albert Heijn op zondagmiddag. Dat gebeurt in de kerk. Kijk eens hoe concreet die aansporing is in antw. 103:
… Dat we trouw tot Gods gemeente zullen komen …
Als christenen een beetje gelovig besef hebben van het feest van de zondag, dan doen ze geen pogingen meer om van die tweede kerkdienst op zondag af te komen. De ware rust in het volbrachte werk van Jezus Christus word je in Gods huis geschonken, in de samenkomsten van de gemeente.
Trouw tot Gods gemeente komen, dat is niet zo vaak of zo weinig als wíj er behoefte aan hebben. Maar het is zo vaak als de HERE ons roept en wij maar enigszins kunnen.
Wat is het goed als ouders hun kinderen al jong leren om te oefenen in trouw te zijn. Want de HERE wil ook het hart van de jongens en meisjes bereiken. De verlossing door de HERE Jezus is ook voor jou, voor jullie bestemd. De HERE vindt het fijn als Hij jou mee hoort zingen. En je mag meebidden.
Bidden doe je niet alleen persoonlijk en thuis in het gezin, maar ook samen als gemeente. De HERE wil graag een biddende gemeente zien, ouderen en jongeren samen. Zo wordt Zijn Naam geprezen.
En de HERE luistert er naar. Het is van grote betekenis voor de kerk en voor heel de samenleving!
De zondagse kerkdiensten zijn ook van grote betekenis voor de dienst van de barmhartigheid. Niet alleen met woorden en in gedachten maar ook door daden zullen wij bewogen zijn om het lot van hen die het slecht hebben, broeders en zusters, maar ook verre naasten. Daarom is het nodig er in de kerkdiensten ook diaconale collecten gehouden worden.
Zo zien we, dat het zelfs drúk wordt óp en rondóm de zondag. Een rustdag, zeker, maar een rustdag die toch goed gevuld is. Want de HERE geeft ons zoveel rijkdom in handen. Daarmee kan je op weg naar de eeuwige rust, die God bewerkt.
Daarover tenslotte nog.
3. Gods kinderen zijn op weg naar de eeuwige rust die Hij schenkt.
Het slot van Zondag 38 kijkt veel verder dan de zondagen die we nu beleven:
‘Ten tweede dat ik al de dagen van mijn leven mijn slechte werken nalaat, de HERE door Zijn Geest in mij laat werken, en zo de eeuwige sabbat in dit leven begin’.
Wij mogen leven met de belofte dat de blijde rust van het Paradijs straks weer helemaal hersteld zal zijn. De zondag is er een teken van!
Het is nú in onze wereld bepaald geen Paradijs. Ons leven en ons werk is altijd verbonden met zondigheid, gebrokenheid, moeizaamheid, gebrekkigheid. Maar straks komt er een einde aan al die moeite, al die worsteling. Dan mag je je voorgoed ontspannen. En de zondag is als een voorproef, een heenwijzing naar de eeuwige rust van God met zijn volk.
Wat geweldig als dat je vooruitzicht mag zijn, de heerlijke sabbatsrust van het Paradijs! En dat is zo, zegt Hebreeën 4. Er blijft nog een sabbatsrust ópenstaan.
Maar datzelfde Hebr. 4 wijst ons ook op het waarschuwende voorbeeld van het volk Israël. Ze waren allemaal op weg naar Kanaän, het land van de beloofde rust. Maar ze zijn er niet allemaal gekomen. Je kan de belofte ook verspelen door ongeloof, door nalatigheid, door ongehoorzaamheid en door het verharden van je hart.
Dat is ook vandaag nog zo.
De Sabbatsrust wacht nog op haar definitieve vervulling. U en jullie en ik, wij hebben de belofte, je mag ingaan in de eeuwige rust. Maar laat dan niemand van ons achterblijven door ongeloof of door nalatigheid. Laat de Geest van de herschepping in je werken. De Geest van Christus wil daarvoor juist ook de zondag gebruiken. Door het Woord, dat op de zondag centraal staat wil Hij ons leven vernieuwen en heiligen. Zodat wij steeds meer onze slechte gedachten en verkeerde daden nalaten. Zonder die levensheiliging is er geen plaats in de eeuwige rust.
Gedenk daarom de Sabbatdag!
Door de kracht van de Heilige Geest kan je leven als een zondagskind! Elke dag van de week! Zo mag de eeuwige sabbat in dit leven al beginnen. Geniet met volle teugen van het geschenk dat de HERE geeft.
En weet, dat het eenmaal altijd heerlijk zondag is!
Amen.