Kerkverband

Flits 37 – Opnieuw een ware-kerk verhaal

D.J. Bolt

04-11-17

In het Nederlands Dagblad van 14 oktober jl. stond een opmerkelijke column van prof. dr. A.L.Th. de Bruijne. Met vreugde ziet hij op zaterdag 11 november 'iets moois' gebeuren in Kampen: de Landelijke Vergadering van de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) en de landelijke synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKv) zullen samen vergaderen, en op weg naar een fusiekerk alvast het Avondmaal vieren. Daar is de hoogleraar oprecht blij mee. Met deze verzoening zal er 'blijdschap in de hemel zijn', denkt De Bruijne.

Maar een formele kerkelijke vereniging is geen doel in zichzelf, stelt de hoogleraar. Want, alle echte christenen die aan Christus zijn verbonden, zijn al één. Die eenheid kan op heel verschillende wijzen gestalte krijgen: door samen Avondmaal vieren, samenwerken, overleg over gezamenlijk zaken. En tenslotte ook door een fusie van kerkverbanden, om 'te voorkomen dingen dubbel te doen of te compenseren waar elk apart te klein voor is'.

Maar, waarschuwt De Bruijne, alléén fusie als er geen scheuring uit voortkomt, want dan is de prijs te hoog!
Eigenlijk is een kerkverband ook nog maar een betrekkelijk nieuw fenomeen: pas ontstaan bij 'de opkomst van natiestaten sinds de zestiende eeuw'. En ze lijken zelfs alweer bezig te verdwijnen. Kerkelijke eenheid? Een zaak van grijze hoofden immers, jongeren interesseert het niet, zo neemt de TUK-docent waar …

Eén aspect wil dr. De Bruijne nog wel beslist aan de orde hebben op de komende St. Martinusdag: de vraag

Hoe kunnen de GKv vandaag aansturen op eenheid, terwijl zij in het verleden de NGK scherp hebben veroordeeld als ongereformeerd?

Nu wordt het dus spannend! Want wat is zijn antwoord? We komen bij de kern waar het hem om gaat. De Bruijne schrijft:

'De NGK zijn sinds de scheuring in de jaren zestig niet wezenlijk veranderd, maar de GKv des te meer. Zij hebben alsnog gekozen voor de opener en flexibeler stijl van gereformeerd zijn en omgang met de belijdenis en kerkelijke afspraken die de NGK altijd al typeerde. Misschien niet formeel, maar toch zeker in de praktijk van het kerk-zijn. De GKv zou daarom ruiterlijk moeten toegeven dat zij zich – achteraf beoordeeld – destijds vergist heeft en de grenzen van wat gereformeerd mag heten, te nauw heeft willen trekken.'

'De NGK zijn sinds de scheuring in de jaren zestig niet wezenlijk veranderd, maar de GKv des te meer. Hier vallen we de hoogleraar helemaal bij. Dat is immers ook wat we al jaren in toenemende mate signaleren[1]. Het werd ook al heel vroeg in het buitenland opgemerkt[2].
We waarderen De Bruijnes eerlijkheid. Inderdaad, alleen zó kun je elkaar in oprechtheid om de hals vallen. Waar we overigens niet aan mee gaan doen, zo zal duidelijk worden.

Tegengeluid

Doet prof. De Bruijne de ontwikkelingen in de GKv wel recht in zijn beoordeling? Dr. P.L. Voorberg, predikant van GKv Emmeloord laat, in reactie op De Bruijnes column een volstrekt 'tegendraads' geluid horen (ND 17/10/17). Niet de GKv is veranderd, nou ja wel wát, maar niet op het punt van wat deze kerken tot gereformeerde kerken maakt. Juist op dát punt is de NGK teruggekomen op haar zestiger-jaren-schreden:

'Zij [NGK, djb] willen juist het ondertekenen van de belijdenis weer invoeren. Dáárom is hereniging met de NGK mogelijk. De basis is hersteld, doordat de NGK teruggekomen is van een losse omgang met de belijdenis. Zo kan een gefuseerde kerk ontstaan die werkelijk gereformeerd mag heten.'

Wat is nu waarheid?! Heeft iemand voorbeelden gezien waarop de NGK concreet en publiek terugkwam van belijdenisafwijking zoals o.a. de loochening van Zondag 22 HC, v/a 57?
We gaan wat verder met ons exploreren van de huidige ontwikkelingen om hier antwoorden te vinden.

Herinnering

Jaren geleden hebben we ook al eens een Flits (Flits 12 - Een ware-kerk verhaal, 06/01/06) gewijd aan een ingezonden van dr. Voorberg in het ND. We halen even een gedeelte daarvan op (voor de hele Flits click hier). Na een korte analyse van de ontwikkelingen in de GKv constateerden we

'Iedereen is het er wel over eens dat de veranderingen in de gereformeerde kerken vrijgemaakt razendsnel gaan. En ieder is bezorgd, van links tot rechts.
Nee, één dominee niet.
Naar eigen zeggen "tegendraads", houdt hij in het ND drie kolommen lang tot in de kop toe vol dat "de Geref. Kerken (vrijg.) niet zijn veranderd". Ach, er zíjn natuurlijk wel veranderingen. In de liturgie b.v . En men legt weleens wat "andere accenten" dan vroeger. Zeker, maar "wezenlijk" is er niets veranderd. We zijn "simpelweg" gereformeerd gebleven.

Maar prof. J. Douma dan? Die schreef toch enigszins angstig een heel boek gewijd aan de vraag hoe wij nu toch verder moeten na alle veranderingen die (mede royaal door hem geïnitieerd en gestimuleerd) zijn beslag krijgen? (5)
Nou, daar is deze predikant het gewoon niet mee eens. Basta!

En dat die Niek Scheps "de vrijgemaakte kerken zo lelijk aanviel" door notabene de vrolijke samenwerking tussen vrijgemaakt en nederlands gereformeerd tegen het licht van de zestiger jaren te houden, dat is een heel ernstig minnetje voor deze oud-kerkjournalist. Er is toch niets aan de hand, daar in de Zaanstreek? Alleen maar mooie dingen. En mocht je er akelige vragen bij hebben zoals die meneer Scheps, dan moet je toch even "vertrouwen op het oordeel van mijn zusterkerk (en de daarbij betrokken classis)"? 

Zijn verhaal was toen (2006!) óók al dat de GKv niet principieel veranderde. En nu is het wéér niet de GKV die veranderde maar de NGK. Daarom kan er nu eindelijk die fusiekerk komen.
We zullen zien.

Binding

'Kenmerk van gereformeerd zijn was altijd dat je je royaal hield aan de belijdenis', zo schrijft ds. Voorberg terecht in zijn ingezonden. Maar waar is die royaliteit? Laten we eens naar enkele geluiden van onverdachte zijde luisteren.

Pluriformiteit

In het blad Onderweg – zoals bekend het fusieblad waarin De Reformatie (GKv) en Opbouw (NGK) zijn opgegaan – stond (16/04/17):

Volgens ds. Kor Muller (NGK) is er reden om de ‘intern toegenomen pluriformiteit’ in de NGK kerkrechtelijk een plek te geven. (…) Als illustratie noemt hij in het recent verschenen Informatieboekje onder meer de omgang met kerkleden met een homoseksuele relatie. Volgens Muller is het een kwestie van eerlijkheid om de attestatiepraktijk aan te passen en niet langer in absolute zin van een kerklid te zeggen dat hij/zij ‘gezond in de leer en onbesproken van wandel’ is, maar dat te relativeren tot de mening van zijn/haar kerkenraad.

Ook het aanvaarden van elkaars predikanten binnen het kerkverband zou slechts ‘in principe’ moeten plaatsvinden, waardoor kerkenraden het recht krijgen om predikanten te weren.

Overigens vraagt Muller zich af, of er zo geen ruimte ontstaat om als NGK op te gaan in een groter, nog pluriformer kerkverband, zoals de PKN.

Rechtsregels
 

Nog een citaat, nu uit het Nederlands Dagblad (08/05/17):

'"Binnen de Nederlands Gereformeerde Kerken bestaat in toenemende mate de neiging om bestaande rechtsregels opzij te schuiven als ze in een concreet geval niet goed uitkomen."
Dat zei Leendert Verheij zaterdag tegen afgevaardigden van de Landelijke Vergadering, de synode van de Nederlands Gereformeerde Kerken. Verheij, in het dagelijks leven president van het gerechtshof in Den Haag, sprak als voorzitter van de synodecommissie kerkrecht en beroepszaken.'

Verheij wijst er verder op

'"dat bij het handhaven van de eigen rechtsregels een belangrijke geestelijke component komt kijken. ‘Uiteindelijk is het welzijn van de kerken en hun individuele leden, maar ook de naam van Christus in het geding."'

Trouw aan de belijdenis

Dr. Voorberg meent dat 'de basis is hersteld, doordat de NGK teruggekomen is van een losse omgang met de belijdenis'. Maar in Nader Bekeken van 10 oktober 2017 toont ds. J. Wesseling - mededeputaat kerkelijke eenheid (DKE) voor de GKv en betrokken bij de samensprekingen met de NGK - uitgebreid (10 pagina's!) aan hoe de opdracht van verschillende vrijgemaakte synoden om te onderzoeken hoe de binding aan de belijdenis in de praktijk functioneert in de NGK, niet is uitgevoerd. En hij komt tenslotte tot de ernstige en emotionele waarschuwing

'Ook ik verlang oprecht naar kerkelijke eenheid. Het lijkt me heerlijk. Met liefde heb ik me daarvoor ingezet en zal ik me daarvoor blijven inzetten. Maar niet door de gemeente bloot te stellen aan allerlei wind van leer of onbetrouwbare ambtsdragers.

Geen aangepast evangelie!'

Het is Wesseling niet in dank aangenomen. Zijn bezwaren, samen met twee andere deputaten werden nauwelijks aangehoord op de synode van Meppel.[3] Al eerder had de Nederlands gereformeerde ds. K. Muller zich zeer kritisch over deze 'dissidente' deputaten uitgelaten (ND 06/02/17):

'Ik stem toe dat de instemming met de gereformeerde belijdenis binnen de NGK rammelt. Toch zijn alle gemeenten daar aanspreekbaar op de binding aan Schrift en belijdenis, en iedere ambtsdrager is eraan gebonden. Bij een gehoopte eenheid tussen de vrijgemaakte en de Nederlands-gereformeerde kerken zal dit het uitgangspunt en fundament zijn: trouw aan Schrift en belijdenis. Hoe die binding aan de belijdenis functioneert, moet in de praktijk blijken'

Het is precies dát punt 'hoe die binding aan de belijdenis functioneert, moet in de praktijk blijken' dat Wesseling ernstige zorgen baart. Want dat werd nu juist niet onderzocht. Misschien is de meest zeggende opmerking van Muller wel: '… of er geen ruimte ontstaat om als NGK op te gaan in een groter, nog pluriformer kerkverband, zoals de PKN.', zie boven.

Wat is dán z'n uitspraak over 'trouw aan Schrift en belijdenis' nog waard?

Nieuwe perspectieven

Die kritische vraag krijgt nog veel meer gewicht als daarbij betrokken worden de pogingen om tot een nieuw belijden te komen in de gefuseerde GKv- en NGK-kerkverbanden. Onderweg van 14/10/17 gunt ons een blik op de ideeën hierover.

Op de 'tekentafel' (zijn term, djb) van prof. dr. E.A. de Boer (hoogleraar TUK en VU) ligt 'een groot wit papier met uitgewiste krassen van het verleden waarvan de tekenen van brood en wijn de contouren van Christus' lichaam uitdrukken'. Daarop plakt De Boer met 'post-its 'onze wensen',  legt hij archiefstukken en gaat lijnen trekken. Wat wil hij met deze nog al mistige metafoor? We pikken er wat concrete gedachtenspinsels uit.

Er moeten nieuwe ambten komen. Het ambt van wijze voor een politiek-georiënteerd evangelisch contact met de overheid. Invoering van bijzondere verkondigingsambten van musicus (M/V) en dichter (M/V). Verder vervanging van 'aanbiddingsleiders' door 'lokale talige Schriftkunstenaars'. En de ervaringen van leidersschapsteams, en die in de NGK op het gebied van vrouwelijke ambtsdragers, kunnen, nu de belemmering daarvoor in de GKv zijn weggenomen, mooi worden gedeeld. Laten mannen nu maar een stapje terugdoen, stimuleert de TUK-docent.

Hoe ziet die kerk van De Boer er verder uit? Zijn uitgangspunt is art. 27 NGB en daaruit speciaal het zinnetje dat de katholieke christelijke kerk 'verbreid en verstrooid' is over de hele wereld. Dat betekent volgens hem geen zending maar zich als 'gasten met het evangelie' gedragen en 'christelijke gastvrijheid' betonen. Die katholieke kerk kan gestalte krijgen in een 'lichtvoetige organisatiestructuur', een 'relationeel netwerk' van (migranten)kerken met 'correspondentie en ontmoeting maar met weinig overhead of extra personeelskosten'. Kortom een 'elastisch kerkverband', zoals hij het noemt, waarvoor een 'kerkorde van een paar bladzijden' voldoende is, een 'setje afspraken' waarin wordt aangegeven 'dat wat we belijden te gelóven'.

Zo wil De Boer enthousiaste een nieuwe toekomst tegemoet waarin 'met zonde behepte mensen met al hun verschillen leren samenleven'.

Maar wat is nu het confessionele fundament van deze flexibele community? De hoogleraar wil 'de geloofsleer in de gereformeerde belijdenissen goed borgen'. Dat klinkt geruststellend. Echter we zijn kerkhistorisch wat allergisch geworden (en juist De Boer zal dat als docent kerkgeschiedenis begrijpen) voor dat woordje 'in'. Bedoelt hij dat de gereformeerde confessie integraal in deze nieuwe flexibele kerkgemeenschap wordt geborgd, beleden en gehandhaafd? Óf dat daaruit selectief mag gewinkeld gaan worden zoals nogal eens de kerkelijke praktijk is in de NGK, en helaas ook de GKv toenemend laat zien …[4]?

Het vervolg van zijn verhaal maakt de verontrusting alleen maar groter. Want, zo stelt De Boer, de GKv-NGK fusie is 'een mooi moment om actueel en toekomstgericht te ver­woorden waar deze kerken in deze her­vonden verbinding voor staan'. Er moeten 'nieuwe contouren van een belijdenis' worden bedacht 'midden in de actualiteit van leven en sterven, zonde en genade, voorbeeldig leven en volmondig ge­tuigen'. Maar, vragen wij, voor gereformeerden geven onze confessies toch de 'contouren' én inhoud van geloof en belijden?

Op naar een nieuwe belijdenis en een nieuwe netwerkkerkstructuur dus. In dit licht bezien is de onrust van ds. Wesseling c.s. over de daadwerkelijke binding aan de gereformeerde belijdenissen te meer begrijpelijk. Waar koerst men op aan?

Laten we het stellen van deze klemmende vraag nog wat meer rechtvaardigen door iets weer te geven uit een tweede verhaal in dezelfde Onderweg waarin De Boer zijn toekomstvisioen ontvouwde.

GKv-NGK tussenstation

Ds. J.M. Haak (44), GKv Dordrecht, schrijft over Dilemma's voor de fusiekerk GKv/NGK. Het meest wezenlijke punt dat de predikant uit het MV-gebeuren deze zomer heeft geleerd is:

'Leidend [in de GKv, djb] blijkt niet de Bijbel als zodanig of een theologisch model, maar de kerkelijke praktijk. Het rapport Samen dienen maakt duidelijk dat de kerkelijke praktijk (onofficieel) de beslissing heeft genomen, in dit geval de beslissing tot het functioneren van vrouwelijke ambtsdragers. Vervolgens hebben we achteraf op de synode (officieel) een model gevonden om die kerkelijke praktijk Bijbels te kunnen duiden. ()

Waar het me om gaat, is dat we ons bewust moeten zijn van de onderstroom in onze kerken. Die blijkt leidend te zijn en zal naar verwachting ook in de toekomst leidend zijn.'

We kunnen deze waarneming vanuit ons hoekje alleen maar beamen. Degenen die hierover twijfel hebben raden we aan met de bril van Haak (nog) eens de uitgebreide verslaglegging van de besprekingen op de GS-Meppel te lezen op deze site[5]. Haaks conclusie is onontwijkbaar.

Maar waar gaat het dan heen met de GKv, annex NGK? Ook daar heeft ds. Haak een helder antwoord op:

'Als we nadenken over de toekomst van onze kerken, doen we er goed aan die onderstroom van de kerkelijke praktijk goed in de gaten te houden. Wie dat doet, ziet dat we ons onmisken­baar in de richting van de PKN ontwikkelen. Voorheen konden we bijvoorbeeld nog zeggen dat de PKN niet luisterde naar de Bijbel, omdat daar vrouwelijke ouderlingen en predikanten zijn. Die vlieger gaat niet meer op. En dat geldt voor meer zaken. De vraag die de PKN eens stelde, of er nog dringende redenen zijn om gescheiden op te trekken, wordt in de praktijk steeds duide­lijker met nee beantwoord. () Degenen die zich verzetten tegen de onderstroom in de ker­kelijke praktijk richting de PKN moeten zich afvragen: Wil je de onderstroom in onze kerken stoppen? Hoe denk je dat te gaan doen? Bij een voor ons belangrijk onderwerp als de vrouwelijke ambtsdrager is dat in elk geval niet gelukt.'

'Onmiskenbaar in de richting van de PKN'. Haak lijkt het (gelaten?) over zich heen te laten komen. Maar heeft hij dan geen oog voor het vrijzinnige karakter van de PKN? Ja, dat heeft hij wel. Echter hij denkt dat uitbreiding van de PKN  met 'orthodoxe kerkverbanden' iets 'goeds kan uitwerken'. Bovendien, het zou 'naïef' zijn binnen de GKv en NGK blind te zijn voor 'niet-orthodoxe elementen', oordeelt Haak.

En de PKN staat immers met open armen naar die 'orthodoxe kerkverbanden'? Op een groeiend aantal plaatsen worden al gemeenschappelijke diensten gehouden van GKv, NGK, CGK (ja ook!) met de PKN.

Bert van Veluw, voorzitter van de Confessionele Vereniging[6] in de PKN roept GKv en NGK dan ook op (ND 25/10/17)

'Beste broeders,
Waarom zou u niet gelijk doorgaan en u spoeden naar een nog eerdere moeder? Een moeder die met uitgestoken armen op jullie wacht. Er is echt plaats voor iedereen in de Protestantse Kerk. Ook voor de broeders en zusters van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Om die eenheid hebben wij in de Protestantse Kerk ook al jarenlang gebeden. En wat nog belangrijker is: onze Here Jezus Christus heeft daar intens om gebeden: ‘... opdat zij allen één zijn’. ()

En zeg nu zelf: er is toch geen enkele goede reden meer voor GKv, CGK en NGK om apart met elkaar op te trekken.'

Behalve dat men zich zou 'thuis voelen' in de PKN, noemt deze liefelijk fluitende vogelaar nog een (opmerkelijke) reden om door te klapwieken naar zijn kerk:

'Dat is het verschijnen van het boek Gereformeerde hermeneutiek vandaag onder redactie van Ad de Bruijne en Hans Burger. Dit boek vormt een omslagpunt. Als je dit boek over het schriftverstaan leest, is er echt geen enkele reden meer om de afscheidingen nog te verdedigen. De auteurs hebben ontdekt dat het in de hermeneutiek ook gaat om de lezende mens en de eigen rol die hij of zij heeft in het verstaansproces. Dan komt er vanzelf meer begrip voor de ander, die wellicht iets anders hoort.'

En als de kleine 'orthodoxe-kerkverbanden' zich opheffen en ondergaan in de PKN, mag van Van Veluw (heel aimabel en genereus!) de PKN zelfs Gereformeerde Kerk (let op het enkelvoud, djb) heten en de protestantse predikantenopleiding Gereformeerde Theologische Universiteit, naar het net mislukte project.

Maar gaat dit allemaal niet wat erg snel?

Nee hoor. Van Veluw:

'Onze armen zijn uitgestoken. Hier bidden wij in de Protestantse Kerk al jarenlang om.'

Voeg hierbij de 'verrassing' van de eerder genoemde ds. K. Muller dat de NGK ontdekten 'dat de PKN als geheel minder vrijzinnig is dan gedacht werd,[7], dan zie je de naakte bevestiging van de eindbestemming van de Haakse 'onderstroom': de Protestantse Kerk Nederland. Het overleg daarover krijgt intussen al gestalte in het zgn. 'vijfkerkenoverleg' (PKN, CGK, GKv, NGK en VGKN) …

Conclusies

Het is hoog tijd om conclusies te trekken, het verhaal is al weer uitgebreider geworden dan gewild. Uit bovenstaande waarnemingen kunnen kort de volgende conclusies worden getrokken.

• De fusie van GKv en NGK is onafwendbaar.
• Het gereformeerde karakter van de combi GKv/NGK neemt verder af.
• De bestemming van de fusiekerk is onvermijdelijk PKN.
• Strijden voor orthodoxie in de GKv is een verloren achterhoede gevecht.
  En
• Dr. P. Voorberg lijkt opnieuw confessioneel blind voor de feitelijke ontwikkelingen en brengt daarmee mensen in verwarring.