Flitsen 14
D.J. Bolt
31-05-25
Onzichtbaar, toch zien
ND, 27-05-25
Charel du Toit promoveerde afgelopen week (27 mei) aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de University of Pretoria op zijn onderzoek naar verborgen vrouwen in Bijbelse gelijkenissen. Hij woont en werkt in St. Louis (VS) waar hij onder meer programma’s ontwikkelt voor slachtoffers van huiselijk geweld. Ook werkt hij voor CBE International die strijdt voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen in kerkelijk leiderschap en geloofsgemeenschappen.
Een voorvechter voor 'Bijbelse vrouwenemancipatie' dus.
Du Toit had een probleem met Jezus' gelijkenissen. Want neem nu De Barmhartige Samaritaan en van De Verloren Zoon. Gewoon geen enkele vrouw te bekennen, het gaat alleen maar over mannen. Zo worden vrouwen minder serieus genomen, ze worden niet gezien, met als gevolg dat ze zich niet waardevol voelen, en haar rechten worden onthouden zoals leider of predikant. Toch?
Ja, zegt de promovendus, ik heb er een diepgaand wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Ze zitten wel degelijk in die gelijkenissen. Je moet alleen goed kijken. Bijvoorbeeld De Barmhartige Samaritaan: de overvallen man zal waarschijnlijk een vrouw zijn, wat die waren vaak alleen onderweg. En de verzorging van de gewonde: vást ook een vrouw want herbergiers waren toen vaak vrouwen.
De Verloren Zoon, tja, die vader moest worden overgehaald om zijn zoon weer in liefde binnen te laten. Wie is daarvoor de meest aangewezen? Moeder de vrouw natuurlijk. Nou dan!
Maar toch, het Onze Vader is ook 'mannelijk georiënteerd', zou je kunnen zeggen.
Nee, laat Charles een vrouw zeggen, weliswaar begint het gebed moet 'onze Vader', maar even verderop staat: 'Geef ons heden ons dagelijks brood'. En, wie smeert dagelijks de boterhammen? Precies!
***
Het aanzien van theologen en theologie wordt o.i. niet vergroot door dit academisch visueel gegoochel met gelijkenissen en gebed …
Offer? Niet over praten
ND 27-05-25
Er is een duidelijke ontwikkeling in de Nederlandse theologie waarin steeds minder gesproken wordt over Christus die voor onze zonden betaald heeft, en de straf droeg die wij verdiend hebben. Ds. J.R. Visser (Gereformeerde Kerken) ziet dit o.a. in boeken van N.T. Wright, R. Sonneveld (Het einde van de hel) en prof. dr. S. Paas (CGK), hoogleraar aan de Nederlandse gereformeerde universiteit in Utrecht (TUUt). De laatste schreef het boek De weg van vrede. Daarin laat hij zien dat de Bijbel ook het beeld van het offer gebruikt als het om verzoening door Christus gaat. Jezus brengt vrede met zijn bloed aan het kruis (Colossenzen 1 vers 20). Maar dan. Paas:
‘Die ‘offertaal’, compleet met alle verwijzingen naar bloed spreekt de meesten van ons niet echt aan, en we voelen waarschijnlijk niet meer goed aan hoe deze metafoor beleefd werd door mensen in die tijd, toen offers heel gewoon waren.’
Visser: 'Zo wordt in één zin als niet noodzakelijk voor het echte evangelie gezien, wat de Geest ons over Christus vertelt als het Lam van God die onze zonden moest dragen en zo door voldoening de verzoening met God bewerkt heeft'. Met zijn boek wordt 'de bijbelse leer van de verzoening door voldoening als niet noodzakelijk voor het evangelie aangemerkt'. Net als 55 jaar geleden de syn. gereformeerde dr. H. Wiersinga deed in zijn proefschrift.
En of er een 'altijddurend oordeel' is? Paas weet het niet, het lijkt hem te botsen met Gods vredestichtende liefde. Daarom zal het 'laatste oordeel' wellicht een 'voorlaatst' oordeel zijn want God is een God van vrede, aldus de hoogleraar. Uiteindelijk dus geen hel meer en wordt iedereen zalig.
***
Het boek van dr. Paas lijkt een versterkte echo van het geluid dat al eerder was te horen van de TUUt. Dr. J.M. Burger schreef destijds (met anderen) het boek Cruciaal. Ook daarin was fundamentele kritiek te horen op Christus' kruisdood als offer voor de verzoening van onze zonden. We hebben er uitgebreid aandacht aangegeven[1].
Het boek van Paas geeft zijn ideeën weer die hij bij de opening van het academisch jaar universiteit (7 september 2023) al ventileerde.[2] We kunnen niet anders concluderen dat een fundamentele dwaling die het hart van het Evangelie raakt (en ons destijds deed besluiten de GKv te verlaten), doorwerkt. Naast al die andere zaken waarin de NGK is gaan afwijken van de Schrift is ook meer en meer de kern van het Evangelie in geding.
Met muziek de kerk uit
Groninger Kerkblad (PKN), geciteerd via ND, 27-05-25
De wijze waarop er in de liturgie met muziek wordt omgesprongen kon weleens een belangrijke oorzaak zijn van kerkverlating, schrijft Chris van Bruggen in het Groninger Kerkblad. Hij was muziekdocent aan de PABO in Groningen en is actief als organist en kerkmusicus.
Hij snapt dat muziekliefhebbers niet graag een kerkdienst bezoeken omdat het orgelspel en de zang er ondanks de goedwillende inzet onder de maat is. Van Bruggen vraagt zich af waarom wel aan voorgangers allerlei eisen worden gesteld, maar niet aan kerkmusici. ‘Laat mensen muziek maken die inderdaad muziek kunnen maken en dat hoeven niet altijd beroepsmusici te zijn.’
In zijn betoog hekelt hij ook het gebruik van beamers voor het projecteren van liederen. ‘Lekker makkelijk, want je hoeft geen liedboek mee te nemen en je kunt kiezen wat je wilt. Men vergeet dat enig inzicht in een lied, de samenhang tussen de coupletten, de soms aanwezige diepgang van het betreffende lied volstrekt verloren gaat.’
Van Bruggen bepleit een verbod op het gebruik van beamer
***
Om over na te denken. Wel even nog dit. Als we de vracht aan gezangen- en liedboeken zien die de laatste jaren verschijnen dan is haast een grote boodschappentas nodig om van teksten mee te brengen. Misschien zit daar ook wel een fundamenteel puntje: beperking van een ongebreidelde componeerlust. En hernieuwde liefde voor de Psalmen.
Regeltjes aanpassen
ND, 17-05-25
Het christelijk betrokken ND heeft een column waar de redactie zélf haar mening weergeeft. Interessant natuurlijk omdat in de rest van vele bladzijden elke wind waait die je maar kunt verzinnen.
In deze editie geeft de redactie haar oordeel over het doen van PKN Earnewâld (Friesland). In Flitsen 13 gaven we het gebeuren al weer: een roomse pastor, een 'leken-dominicaan', die verbonden werd aan deze protestantse gemeente (zie CGK > PKN > RK 1).
Heeft het dagblad daar een probleem mee? Welnee, het karakter van de krant is immers zelf rooms-protestants. Rond de wisseling van paus wasemde haast elke bladzijde wierook en wijwater.
Geen probleem dus. Want
‘Het is hoog tijd om elkaar de hand te reiken en samen te zoeken hoe we lokaal gestalte kunnen geven aan onze gezamenlijke roeping.’ Zo spreekt de visienota van de PKN, 'Van U is de toekomst', uit 2020. Misschien is de tijd wel rijp voor stappen zoals in Earnewâld – al werkt dat het beste wanneer je aan beide kanten van de scheidslijn helder in beeld hebt wat je gelooft.
Het enige probleem dat die 'Friese vrijbuiters' (terminologie ND) nog even moeten wegwerken: de regeltjes aanpassen die nu nog niet in hun stap kennen. 'Flink oprekken van bijzondere omstandigheden' in de Generale Regelingen, adviseert de redactie. Dan is het mooie perspectief dat 'op landelijk niveau meer beweging richting eenheid niet (kan) uitblijven!
***
Wonderlijk, negeren van kerkordelijke regeltjes leidt tot vermaan maar handelen in strijd met de belijdenis, waar hebben we het over. Jezus zou deze 'eenheid' toch ook goed vinden, zo lazen de vorige keer al.
Waar blijven gereformeerde studenten?
ND, 29-04-25
Ds. Theo Basoski, studentenpastor in Groningen, heeft geconstateerd dat Groningse christelijke studentenverenigingen al tien jaar krimpen in aantal. Terwijl deze veel betekenis hebben voor hun geloof en de band met de kerk. Bijbelstudie, worshipavonden, lezingen en vriendschappen met geloofsgenoten die in dezelfde levensfase zitten, zijn van groot belang. Zij die geen lid zijn van een christelijke studentenvereniging missen hun medestudenten op geloofsgebied.
Basoski heeft de cijfers van 2014 en 2024 opgevraagd bij de Navigators, de Gereformeerde Studenten Vereniging (GSV), Ichthus en CSFR in Groningen. In tien jaar is het aantal leden van deze verenigingen gedaald met meer dan 20%!
Ook de cijfers van de gereformeerde studentenverenigingen in Nederland (VGS-NL) laten een sterke daling zien: van 850 leden in 2014 naar 567 in 2024, dat is een derde minder. Ook zijn er vier gereformeerde verenigingen opgeheven.
Ds. Basoski denkt dat een van de oorzaken de studiedruk is. Maar hij zou toch graag studenten willen blijven oproepen om lid te worden want 'het is de moeite waard'. Voor henzelf en ook voor de contacten met hun kerken die gemakkelijker via de verenigingen onderhouden kunnen worden. En: aanpassing aan de tijd misschien? Dus ontgroening afschaffen want de enige vereniging die groeide was die zonder dat fenomeen…
***
Misschien zou het goed zijn nog iets dieper onderzoek te doen naar deze neergang. Is er een relatie met de situatie van de NGK? Als een kerk niet meer duidelijk richting weet te wijzen (zie Depolariseren 6) wat wordt studenten dan op hun vereniging geboden?
Gereformeerd-Roomse oecumene
Gereformeerde Kerkbode Groningen, Fryslân, Drenthe, 17-05-25
De kerkbode geeft n.a.v. de wisseling van de wacht ook aandacht aan de verhouding Rome-Reformatie. Het blad herinnert zich hervormers als Luther en Calvijn die 'de kerk werden uitgewerkt'. Maar ook aan 'de grote woorden' in b.v. Heidelbergse Catechismus over 'de paapse mis' ('verloochening van het enige offer en lijden van Jezus Christus en een vervloekte afgoderij'). Maar concludeert de schrijver, F. Tromp, verheugd: 'Desalniettemin lijken orthodoxe roomse religieuzen én gereformeerde gelovigen elkaar te vinden rond de open Bijbel.' Dat blijkt bijvoorbeeld uit bondgenootschappen tussen SGP en conservatieve roomsen 'als het gaat om de strijd voor traditionele (gezins-)waarden'. Dat is onder Kersten wel anders geweest, verzucht de schrijver.
Volgens Tromp heeft paus Franciscus laten zien
'waar het om draait als lichaam van Christus: de voeten wassen van de minderbedeelden, van de achtergestelden'. 'Dit is hoe Zijn kerk behoort te zijn'. Dat is wat christenen verbindt. Christenen van de Rooms-Katholieke Kerk, met alle stromingen en opvattingen. Christenen van de oudkatholieke kerk, met haar opvattingen over uitverkiezing en de positie van de paus. Christenen van de gereformeerde kerkhervormers, met hun opvattingen over de vervloekte paapse mis. Christenen die verbonden zijn in leer en leven. We geloven immers sinds de apostelen in de heilige, algemene (of katholieke), christelijke kerk, de gemeenschap der heiligen. Daar heeft Jorge Mario Bergoglio een gezicht aan gegeven, in de twaalf jaar dat hij als paus Franciscus 'onze lieve Heer' vertegenwoordigde.
Misschien is dat de waarde van de overleden paus.'
***
Ja, we geloven een heilige, algemene christelijke kerk. We belijden dat elke zondag weer. Maar we zouden de auteur willen vragen: de kerk heeft toch kenmerken: 'de zuivere prediking van het Evangelie', 'de zuivere bediening van de sacramenten' en 'de kerkelijk tucht' (NGB artt. 27-29)? In alle eerlijkheid, ziet Tromp echt deze kenmerken bij de RK? Verwart hij de samenwerking op concrete punten (zoals we die vroeger bij het GPV noemden) niet met geestelijk eenheid die gevonden worden in de gemeenschap der heiligen van de ware kerk die geregeerd wordt door Jezus Christus zelf, en niet door 'een zelfbenoemde plaatsvervanger van hem op aarde'?
Afbrokkelende lichtpuntjes
De Waarheidsvriend, 24-04-25
Dr. A.A.A. Prosman heeft uit het ND opgepikt dat de jongste generatie z geboren tussen 2002 2007) net iets meer openstaat voor kerk en religie dan vorige generatie y, maar nog altijd slechts in een lage mate kerkelijk is. 'Zeker in vergelijking met de vooroorlogse generatie is het verschil enorm. Je kunt nog niet spreken van een landelijke heropleving van geloof onder jongeren.' Dat laatste is dan de conclusie van een onderzoeker aan de Radboud universiteit. Die wees er ook op dat de religieuze opleving onder de jongste generatie aansluit bij internationale signalen. Het Britse Bijbelgenootschap b.v. zag een opvallende toename van kerkgang onder jonge mannen in Engeland en Wales.
Na alle negatieve berichten van de afgelopen decennia eindelijk een lichtpuntje, concludeert Prosman. Ook het feit dat in orthodoxe protestantse kerken de kerkelijke betrokkenheid en kerkgang nog vitaal zijn. Maar, tempert hij de vreugde, 'heel anders was en is de situatie in de 'grote' kerken, zoals de Rooms-Katholieke Kerk en onze Protestantse Kerk. Deze kerken brokkelen ondanks de lichtpuntjes in snel tempo af'.
Maar wat Prosman zeer verbaast, is dat op synodaal niveau hier niet of nauwelijks aandacht voor is. In de laatste visienota's wordt ontkerkelijking slechts één keer genoemd. Terwijl 'ouders zien dat hun (klein)kinderen afhaken (wie heeft oog voor dit pastorale probleem?)'
Dr. Prosman suggereert dan om zich te 'verootmoedigen', misschien 'een bidstond' te houden, i.p.v. weer een nieuw project of nieuwe visienota.
***
We kunnen ons goed voorstellen dat de afkalving van zijn PKN hem zeer aan het hart gaat. Sinds 2004 heeft deze gemeenschap meer dan een miljoen leden verloren… Maar peilt Prosman ook wat de diepe oorzaak daarvan is? Dat het alles te maken zal hebben met het gezag en inhoud van de prediking van het Woord in grote delen van zijn kerk?
Vechten met atoombommen
De Waarheidsvriend, 10-04-25
Dr. A.A.A. Prosman geeft aandacht aan het vraagstuk 'rechtvaardige oorlog', een zeer actueel onderwerp. Zijn de antwoorden die vroeger gegeven werden, nog toereikend voor onze tijd? Hij refereert aan het Kontekstueel (Tijdschrift voor gereformeerd belijden nu) dat een heel nummer wijdt aan oorlog en oorlogsdreiging. 'Voormalige legerpredikant Teun de Ridder heeft oog voor de onmenselijkheid van oorlogvoering, maar stapt al snel over op gemakkelijke geruststellingen'. Zoals: 'wij kunnen tegen de dood', 'wij kunnen tegen het kwaad', 'wij staan voor humaniteit' en 'wij kijken over de oorlog heen'.
'Stoere taal', zegt Prosman, 'maar hoe zit het écht met onze angst?' Denk alleen maar even aan de corona-epidemie, toen was er al heel veel angst. 'Laat staan hoe dat in tijden van oorlog is'.
En die aloude theorie van de rechtvaardige oorlog? De kerkvaders stellen dat er sprake kan zijn van een kwaad dat weerstaan moet worden. Daarin heeft de overheid een verantwoordelijkheid. Zie Romeinen 13 over de overheid als dienaar van God die het zwaard voert. Het is haar taak om de zwakken te beschermen tegen bruut geweld, en om het onrecht te bestraffen.
Wat betekent dat voor onze tijd waarin een 'mindshift' nodig is: '… we moeten het onverwachte verwachten', volgens Admiraal Rob Bauer, voorzitter van het Militair Comité van de NAVO en 'onze weerbaarheid opschroeven'. Want 'onze situatie is te vergelijken met die van 1938 en 1939' ... Aldus de Poolse premier Donald Tusk).
Maar een oorlog nu zal onvergelijkbaar zijn met die die in 1939 begon. De oorlogsvoering is meer en meer een zaak van computertechnologie, van systemen die bijna autonoom zijn en gericht zijn op doeltreffend doden. Zogenaamde killerrobots opereren autonoom, onafhankelijk van de mens.
Prosman eindigt zijn verkenning zo
'In de huidige oorlogvoering wordt trouwens niet alleen ingezet op vernietiging van mensen, maar van de hele schepping. De kernwapens zijn hiervan een huiveringwekkend voorbeeld. Ethicus prof. Th. A. Boer schreef in 2003: In het minst slechte geval is de theorie van de rechtvaardige oorlog een gewaagde, prudente en gewetensvolle poging om het kwaad in de wereld in toom te houden, desnoods door zelf te zondigen en de eigen onschuld te verliezen. Ik vrees dat dit te positief is. Zo langzamerhand is het middel erger dan de kwaal.'
Mogen we nog leven?
De Waarheidsvriend, 08-05-25
Drs. E. van Hoek-Burgerhart vraagt aandacht voor een nieuw D66 plan rond 'euthanasiezorg voor mensen met dementie'. Krijg je de diagnose dementie, dan moet je kort daarna een gesprek voeren met de huisarts die ook euthanasie zou moeten aankaarten.
Dat noemt deze partij dus 'zorg'. Doodeng toch?
Van Hoek signaleert ook dat er al een relatie wordt gelegd tussen euthanasie en milieu. In het artsenblad Medisch Contact vraagt emeritus professor Johan Mackenbach zich af of
'we überhaupt nog moeten inzetten op levensverlenging, wanneer ecologische ruimte toenemend schaars is, en ieder extra levensjaar van huidige generaties de ruimte voor volgende generaties beperkt. Zou het niet helpen als er een voorhoede van mensen kwam die vrijwillig afzien van zorg met te groot milieubeslag, en daarmee van pijnvermindering, levensverlenging, zoals er al mensen vrijwillig afzien van vlees en vliegvakanties?'
Zo kan zorg voor het klimaat zomaar een factor worden om te beoordelen welk mensenleven de moeite waard is of beter beëindigd kan worden. Griezelig.
Drs. Van Hoek: 'Laagdrempelige gesprekjes bij de huisarts over 'euthanasiezorg' kunnen onderdeel worden van een bredere stroom die levensgevaarlijk is. Om mensenlevens te verdedigen, hoeven we niet naar een front af te reizen. Liefde en aandacht kosten geen vermogen. We kunnen heel dicht bij huis beginnen'.
Belijdenis doen of 'belijden is doen'
Zicht op de kerk (HHK), 08-05-25
Het verschil is een spatie. Het tweede vinden we in Heidelbergse Catechismus (zie bijvoorbeeld het slot van het antwoord op vraag 1. Daarbij gaat het om het geestelijke leven, maar ook om de levenspraktijk van elke dag. Belijdenis doen heeft consequenties voor je beroepskeuze. voor je vrijetijdsbesteding, voor het aangaan van relaties, voor de manier waarop je je werk doet en met anderen omgaat – kortom, voor je hele manier van leven. Want belijden is doen.
Bij je studie- of beroepskeuze kun je je uitvoerig laten informeren over kansen op de arbeidsmarkt, salarisperspectief en carrière mogelijkheden. Belangrijk, maar veel belangrijker is om je af te vragen hoe je met de talenten en mogelijkheden die de goede God je heeft toevertrouwd, het beste dienstbaar kunt zijn in Zijn Koninkrijk. Hij wil je leven leiden en vraagt je om je aan zijn leiding over te geven.
Dat geeft ook rust. Het bewaart je voor de slavernij van een jachtig bestaan met steeds meer welvaart. Het leert je om op een Bijbelse manier te genieten van Gods goede gaven in werk en vrije tijd. En dat staat haaks op wat de wereld aanprijst als 'pluk de dag' of 'geniet, je leeft maar één keer'. Namaak-geluk dus dat vaak na korte tijd als een zeepbel uiteenspat.
De kern van belijdenis doen én van 'belijden is doen' is het hartelijke verlangen om Christus
te volgen. Daar klopt het hart. Gods Vaderlijke hand deelt toe wat nodig is. Of zoals Jezus ons leert in Zijn Bergrede: 'Zoek eerst het Koninkrijk van God en Zijn gerechtigheid en al deze dingen zullen u toegeworpen worden' (Matth. 6).
Mannen en vereniging
Zicht op de Kerk, 08-05-25
'Heeft de openbare geloofsbelijdenis iets met de mannenvereniging te maken?' Dat is de vraag die ds. IJ.R. Bijl, voorzitter hervormde mannenbond, zijn lezers stelt. Zijn antwoord is volmondig ja nadat hij heeft aangehaald wat er in verschillende gemeenten beloofd wordt bij het doen van belijdenis. Bijvoorbeeld
'Wilt u in de gemeenschap van de hersteld Hervormde Kerk en onder haar opzicht getrouw zijn onder de bediening van het Woord en van de sacramenten, volharden in het gebed en in het van de Heilige Schriften naar de u geschonken gaven medewerken aan de opbouw van de gemeente van Christus?'
Dat is 'geen geringe zaak', volgens de predikant, en hij werkt verder uit wat dat betekent t.a.v. de leer - onderzoek van de Schriften -, en het leven – leven in de gemeenschap der heiligen. Daarin ziet hij ook de 'mannenvereniging' een plaats hebben:
'Het laatste waar ik op wil wijzen is het gegeven dat zij die in de wijngaard des Heeren in het
ambt mogen dienen vaak met dankbaarheid terugzien op het bezoeken van de mannenvereniging. Vaak was dat de plaats waar hun kennis van de Schrift verdiept werd en geleerd werd om de verbanden in de Schrift te zien. Daar leerde men hardop spreken als er een inleiding moest worden gehouden en moest men voorgaan in dankgebed als men de inleider was. Als mannenbond kunnen wij uiteraard niemand verplichten om lid van de mannenvereniging te worden. Niettemin willen wij wel de 'nieuwe' mannelijke lidmaten in overweging geven om in hun plaatselijke gemeente kennis te maken met de mannenvereniging, indien aanwezig.'