De Herziene Kerkorde – Valse voorlichting 1
D.J. Bolt
02-05-15
We horen van verschillende zijden dat de Herziene Kerkorde (HKO) aandacht krijgt, gemeenten worden voorgelicht, kerkenraden nemen besluiten en de media geven er aandacht aan. Zo meldden we in de vorige aflevering in deze serie een artikel in Nader Bekeken[1] en gaven daar het nodige commentaar op.
Aan de voorlichtingsstrijd is nu weer een nieuw hoofdstukje toegevoegd. In het vrijgemaakte gereformeerd Kerkblad van Midden-Nederland schreef eindredacteur ds. H.J. Siegers een artikel waarin hij commentaar geeft op de Brandbrief die ik aan alle kerkenraden schreef en waarin ik hen oproep de HKO niet te ratificeren omdat deze hiërarchische trekken vertoont. Zie voor Siegers artikel, de bijlage bij dit artikel.
De voorlichting van ds. Siegers
Hoe moeten gereformeerde kerken worden geregeerd? Ds. Siegers stelt
We moeten geen hiërarchie toestaan in de kerk, en het moet niet zo zijn dat synodes de ‘baas’ worden in de kerk. We hebben niet voor niets als kerken bij de Vrijmaking juist zoveel waarde gehecht aan de zelfstandigheid van de plaatselijke kerk.
Daar zijn we het van harte mee eens. Dát is het prachtige uitgangspunt van gereformeerde kerkregering. Daarop zullen ds. Siegers en ik de HKO dus moeten beoordelen.
Herziene Kerkorde
Maar in de beoordeling van de HKO gaan helaas de wegen geheel uiteen. Want Siegers' constateert dat, als hij (Bolt),
het oude artikel 31 zo benadrukt, dan moet je toch ook áántonen dat het besluit tegen de kerkorde is. Hij stelt wel dat het zo is, maar bewijs ontbreekt.
en
"Mijn zware kritiek op dit schrijven [de Brandbrief, djb] is dat br Bolt geen gelijk heeft. Had hij maar vanuit de HKO geargumenteerd, dan had hij ontdekt dat het uitgangspunt van art. 31 wel degelijk in de HKO staat."
En Siegers verwijst dan naar de HKO artt. F73.1, F76.1, F.77.1 en F81.2.
Bolt is dus wel heel dom geweest dat hij niet zelf even de HKO heeft gelezen. Had hij gewoon kunnen zien dat art. 31 er wel degelijk in voorkomt en verwerkt is …
Eerlijk gezegd, stond ik perplex toen ik dit las. Want in mijn 'Brandbrief' ga ik juist gedetailleerd in op al deze artikelen[2]! Ja, en ook vermeld ik dat art. 31 er wel in vóórkomt zij het dat alléén een individueel kerklid er een beroep op kan doen maar niet een kerkenraad[3]. Het bewijs heb ik in een bijlage bij de Brandbrief met 18 vragen en antwoorden gegeven, daar verantwoord en gedocumenteerd. En er ook nog enkele voorbeelden vanuit de praktijk van het kerkelijk leven aan toegevoegd om te laten zien wat de gevolgen (kunnen) zijn van leven onder het regiem van deze HKO.
Hoe kan het dan toch dat ds. Siegers een en andermaal stellig beweert: Bolt levert geen bewijs?
De aap uit de mouw
Een week vóór de verschijning van zijn artikel in de Kerkbode heb ik de predikant opgebeld om opheldering. In dat gesprek kwam de aap uit de mouw: ds. Siegers is van mening dat hij voor zijn artikel de Vraag en antwoord bijlage bij mijn Brandbrief kan negeren. Het gaat volgens hem alléén maar om de tekst van de Brandbrief zelf, de bijlage(n)[4] waarnaar verwezen werd, kunnen gevoeglijk buiten beschouwing worden gelaten…
Ondanks mijn grote bezwaren tegen deze handelwijze was ds. Siegers niet bereid om zijn artikel aan te passen. Ik kan daarom niet anders concluderen dan dat hij bewust een verkeerde voorstelling van zaken heeft willen geven.[5] Hier is m.i. eerlijkheid in kerkelijke voorlichting in geding. Het spijt me te moeten zeggen, maar als kennelijk de HKO op deze wijze moet worden verdedigd, leidt dat tot de niet te vermijden conclusie dat inderdaad het fundament van deze kerkorde niet deugt.
Automatische ratificatie
Nog een laatste opmerking over Siegers artikel. De predikant stelt
'De zienswijze van de brief [mijn Brandbrief, djb], ‘nu reageren anders zijn de besluiten automatisch geratificeerd’ is ook onterecht. Ook na 1 juli hebben kerkenraden de mogelijkheid revisie te vragen van elk artikel uit HKO.'
In deze zinnen haalt Siegers een aantal zaken doorelkaar en is hij blijkbaar niet op de hoogte van het huidige kerkrecht.
Het is namelijk zo dat kerkenraden een half jaar na het verschijnen van de Acta geacht worden de besluiten van een synode te hebben geratificeerd, tenzij zij expliciet aangeven dat niet te doen. Dat is de huidige kerkelijke regel[6]. Vandaar dat ik de kerkenraden erop gewezen heb de tijd in de gaten houden! Waarschijnlijk ligt het 'point-of-no-return' ergens in de maand mei 2015.
Inderdaad kan na 1 juli revisie gevraagd worden van het synodebesluit tot invoering van de HKO. Maar het fijne puntje is dat als een kerkenraad het betreffende Art. 3-12/besluit 2 heeft geratificeerd, de behandeling van het revisieverzoek zal gebeuren onder het regiem van de Herziene Kerkorde. Terwijl als de kerkenraad niet-ratificeert hij zijn vrijheid en zelfstandigheid behoudt en rustig kan afwachten hoe de volgende synode (Meppel, 2017) zijn revisieverzoek behandelt[7].
Een voorbeeld om het nog duidelijker te maken.
Stel iemand reist naar een woelig buitenland voor bepaalde werkzaamheden. Bij de grens wordt hem verzocht zijn paspoort af te geven. De douane probeert hem gerust te stellen met de opmerking dat hij altijd nog een verzoek tot teruggave in kan dienen…
Vervang 'paspoort' door 'artikel 31' en het is meteen duidelijk hoe gevaarlijk dit is in de kerk.
Kerkenraden let op uw zelfstandigheid en verantwoordelijkheid!
Korte samenvatting
Ik kan me voorstellen dat niet ieder alles heeft kunnen lezen wat er de laatste maanden over deze zaak is gepubliceerd. Het leven is druk, m.n. van ambtsdragers die hun taak serieus nemen. Daarom nog in enkele zinnen kort samengevat waarom het gaat.
-
Er mist in de HKO een bepaling dat een kerkenraad een besluit van een synode (of classis) niet hoeft uit te voeren als deze kerkenraad er van overtuigd is dat het besluit in strijd is met Gods Woord (zoals bepaald in art. 31 DKO).
Met de HKO in de hand kunnen classis en synode een kerkenraad verplichten hun besluiten onvoorwaardelijk en onverwijld uit te voeren. Het 'tenzij' van art. 31 is weer als ten tijde van de Vrijmaking veranderd in 'totdat' de synode of classis (ook) is overtuigd.
Dat is het hiërarchisch probleem. Het is in strijd met het ambtelijke en hoogste gezag van de kerkenraden en de zelfstandige positie van de kerken in het verband.
- Er mist in de HKO het recht dat een kerklid zelf bezwaar kan maken tegen onschriftuurlijke besluiten van synode of classis. Het schriftuurlijke recht van de gelovige zoals de Schrift daarvan spreekt om op te komen voor de rechte leer is hiermee aangetast.
Verantwoording
Kerkenraden die het synodebesluit m.b.t. de invoering van de nieuwe kerkorde niet ratificeren zijn verplicht om daarvan verantwoording te doen aan hun gemeente. Wellicht kan daarbij de volgende 'proeve van verantwoording' helpen.
Verantwoording aan gemeente
Het is een goede regel in onze kerken dat wanneer de kerkenraad zich niet aan een besluit van de generale synode kan binden hij daarvan verantwoording doet aan de gemeente. Want alleen als er een heel goede reden is mag een kerkenraad daartoe overgaan. Dat doet zich nu voor t.a.v. de nieuwe Herziene Kerkorde (ook Kerkorde 2014 genoemd) die de synode van Ede dit jaar heeft vastgesteld en die per 1 juli a.s. moet ingaan:
Artikel 3-12/Besluit 2: (de kerkorde)
- vast te stellen de definitieve tekst van de kerkorde van de Gereformeerde Kerken in Nederland, (hierna te noemen: kerkorde 2014) zoals opgenomen in bijlage 3-11 bij dit besluit;
- te bepalen dat deze kerkorde 2014 in werking zal treden op 1 juli 2015;
- in te trekken de kerkorde van de Gereformeerde Kerken in Nederland, zoals deze is vastgesteld door de Generale Synode van Groningen-Zuid (1978) en nadien gewijzigd, met ingang van 1 juli 2015.
Wij heten 'gereformeerde kerken vrijgemaakt'. Dat duidt aan dat we in de Vrijmaking van 1944 ons hebben bevrijd van onschriftuurlijke synodale besluiten die bindend werden opgelegd. Daarbij hebben vele kerkenraden zich beroepen op een fundamenteel principe in onze kerkelijke samenleving, namelijk: als een besluit van een synode of classis naar hun oordeel in strijd is met Gods Woord het niet mag worden uitgevoerd. Zo hebben de gereformeerde kerken dat al eeuwen in het beroemde artikel 31 tweede deel, verwoord:
De uitspraak die bij meerderheid van stemmen gedaan is, zal als bindend worden aanvaard, tenzij bewezen wordt dat zij in strijd is met het Woord van God of met de kerkorde.
Nu ontbreekt er in de Herziene Kerkorde (HKO) een bepaling dat een kerkenraad een besluit van een synode of classis níet hoeft uit te voeren als deze kerkenraad er van overtuigd is dat het besluit in strijd is met Gods Woord. Integendeel, met de HKO in de hand kunnen deze vergaderingen een kerkenraad verplichten hun besluiten onvoorwaardelijk en onverwijld uit te voeren. Alléén als de synode of classis kan worden overtuigd, kan díe een kerkenraad ontheffen van de plicht tot uitvoering.
Maar dit is in strijd met de zelfstandigheid van plaatselijke kerken. Het is ook niet in overeenstemming met het ambtelijke hoogste gezag in de kerk dat ambtsdragers onder Jezus Christus uitoefenen, Hand. 14:23, 1Cor. 12:28, Ef. 4:11, Hebr. 13:17, Openb. 2:1. De Schrift leert dat alles wat tegen het Woord ingaat moet worden verworpen, Hand. 5:29, Gal. 1:8,9.
Er is nog een probleem met de Herziene Kerkorde.
Een 'gewoon' kerklid kan bezwaar maken tegen een besluit van zijn kerkenraad en eventueel in beroep gaan bij kerkelijke vergaderingen. Maar volgens de HKO kunnen kerkleden zelf geen bezwaar tegen onschriftuurlijke besluiten van een synode of classis indienen of daarvan revisie verzoeken. Dat kan alléén nog als zij zelf persoonlijk schade lijden (bijvoorbeeld financieel).
Dit is in strijd met de Schrift waarin ook kerkleden de plicht hebben voor hun deel op te komen voor 'de gezonde leer' en dwalingen te bestrijden. Dat leert de Schrift in bijvoorbeeld in Joh. 14:15; Ef. 4:14,15,25; 1Joh. 4:1; Judas:3. Het gaat om het geloof dat zij met alle heiligen delen.
Om deze redenen kan besluit Artikel 3-12/Besluit 2 van de Acta van de synode te Ede niet worden aanvaard, dus niet 'geratificeerd', zoals dat heet. De kerkenraad zal bij de volgende synode een revisieverzoek indienen om op deze punten de kerkorde te laten wijzigen.
De kerkenraad acht de gebreken van de nieuwe kerkorde op de aangewezen punten zo fundamenteel dat deze ook niet voorlopig kan worden aanvaard. Want 'voorlopig aanvaarden' betekent dat kerken principieel per 1 juli 2015 hun eigen zelfstandigheid prijsgeven. De uiteindelijke ambtelijke uitvoerings- en beslissingsbevoegdheid zouden zij daarmee uit handen geven en onvoorwaardelijk gebonden kunnen worden aan onschriftuurlijke besluiten van komende synodes en classes.
En dat is in strijd met de Schrift en de aloude principes van gereformeerde kerkregering.
NOTEN
[1] Nader Bekeken, april 2015. Auteur is mr.dr. P.T. Pel, deputaat Herziene Kerkorde. Onze reactie was op het internet artikel dat eerder verscheen.
[2] Vraag en antwoord B.9. noot 27, Vraag en antwoord B.4, noot 16, Vraag en antwoord B.5, noot 22.
[3] Zie o.a. Vraag en antwoord B2, B3 en B4.
[4] Bij de Brandbrief was behalve mijn Vraag en antwoord ook als bijlage ter toelichting een artikel van dr. R.D. Anderson ingesloten.
[5] Ook in andere zaken in het artikel geeft ds. Siegers er blijk van dat hij de zaken waarom het gaat niet echt begrijpt. Ik denk aan het doorelkaar halen van 'rechtskracht van', 'binding aan' en 'uitvoering' van besluiten. En het verwarren van de positie van het individuele kerklid en de kerkenraad als het gaat om het 'tenzij' van art. 31. En verder dat ik nooit heb ontkend dat een kerkenraad bezwaar tegen synodebesluiten kan indienen maar ds. Siegers het ontgaat dat een kerkenraad wel bevolen kan worden ze onvoorwaardelijk uit te voeren. We zien er vanaf om dat hier verder toe te lichten. We hebben dat in de Brandbrief gedaan en ook in de vervolg verhalen in deze serie. Graag willen we de discussie met ds. Siegers verder voeren maar dan moet wel al ons materiaal op tafel. Spreken met iemand die selectief winkelt in onze argumenten heeft geen zin.
[6] Uit de 'aanbiedingsbrief bij de Acta GS Ede 2014, dd. 25/11/2014:
"Het is mogelijk dat inmiddels genomen besluiten bij u op bezwaren stuiten. Het is niet mogelijk om deze bezwaren in te dienen bij deze synode voor bespreking in januari 2015. U bent gehouden om ze na te leven en indien van toepassing uiterlijk in mei 2015 hun plaats in uw kerkelijk leven te geven, of voor die datum aan de gemeente te verantwoorden waarom u dat niet kunt doen. Vergelijk hiervoor de regeling zoals die is besloten door de generale synode van Zuidhorn 2002 (Acta, art. 18)."
[7] Eventueel kan het synodebesluit pro forma niet worden geratificeerd zodat tijd voor nadere bezinning ontstaat.
Bijlage – Artikel ds. H.J. Siegers in het gereformeerde Kerkblad dd. 24 april 2015.
GKB201509 – pag. 2,3 – rubriek kerkelijk leven
En artikel 31 dan….?
Over twee en een halve maand zal de nieuwe (herziene) kerkorde (HKO) in werking treden. Dat zal geruisloos gebeuren, omdat er veel voorwerk is gedaan: deputaten, synodes, classes, kerken hebben allemaal hun inbreng gehad. De resultaten staan op papier en de kerken kunnen vanaf 1 juli van daaruit werken. Maar toch gaat het niet helemaal geruisloos, want de kerkenraden zijn d.m.v. een brief van br D. Bolt, Drachten, opgeroepen om dit besluit van de synode niet te ratificeren.
DOOR DS HENK SIEGERS
Ratificeren is een Latijns woord en betekent in het kerkelijk jargon zoiets als bekrachtigen. Het heeft in onze kerkelijke praktijk wel de vorm gekregen van: de synode heeft een besluit genomen, de acta worden door de kerkenraad beoordeeld en als deze een besluit ratificeert gaat dat besluit ook in de plaatselijke kerk gelden. Ik concludeer uit het schrijven van br Bolt dat hij ook deze opvatting huldigt: “De kerkenraden hebben nu de taak de betreffende besluiten te ratificeren en daarmee deze besluiten voor hun rekening te nemen en uit te voeren.” Ratificeren is afgeleid van (het oude) artikel 31 van de KO.: “(a) Als iemand van oordeel is dat hem door een uitspraak van een mindere vergadering onrecht is aangedaan, kan hij zich beroepen op de meerdere vergadering. (b) De uitspraak die bij meerderheid van stemmen gedaan is, zal als bindend worden aanvaard, tenzij bewezen wordt dat zij in strijd is met het Woord van God of met de kerkorde”. Ik heb er a en b bijgezet – a: je kunt bezwaar indienen tegen een genomen besluit en b: een besluit geldt, tenzij het tegen de Bijbel of kerkorde ingaat. En vanuit b is dat ratificeren ontwikkeld. Maar als we goed lezen staat er niets over ratificeren in dit artikel. Er staat juist: een besluit is bindend, dus van kracht, behálve als je aantoont dat het strijdig is met Woord en kerkrecht. Dus niet, pás als een kerkenraad het ‘eens’ is met een besluit (hij ratificeert!) voert hij het uit, maar het uitgangspunt moet zijn dat een besluit van kracht is, tenzij het ingaat tegen Gods Woord. Dat dit zo is, is al in 1969 door prof. J. Kamphuis aangetoond (in zijn rede: Kerkelijke besluitvaardigheid).
Hiërarchie
Br Bolt stelt dat in de HKO dit art. 31 zodanig geamputeerd is, dat het geen gereformeerde maar een hiërarchische kerkorde is geworden, want “in de HKO is het 'tenzij bewezen wordt dat zij in strijd is met het Woord van God of met de kerkorde' geschrapt”. En je kunt, als deze HKO eenmaal geldt, geen bezwaar meer maken, want “volgens de nieuwe opvattingen zoals die verwoord zijn in de HKO moeten besluiten van meerdere vergaderingen zoals de synode, zonder meer door de kerkenraden worden uitgevoerd ook al meent deze dat ze in strijd zijn met de Schrift of de kerkorde.” “Kerkelijke vergaderingen als synodes en classes zijn bepalend voor wat kerken onvoorwaardelijk dienen uit te voeren. Daarmee wordt inbreuk gemaakt op de verhouding tussen Christus en zijn kerk.” Hij noemt dit een ’principiële amputatie’ van de KO, waardoor het gereformeerde kerkrecht is ingeruild voor een hiërarchische bestuursvorm. Zijn conclusie: deze synodebesluiten zijn ’niet naar de Schrift en zij gaan in tegen fundamentele principes van gereformeerd kerkrecht’, het is een ‘onschriftuurlijk besluit’.
Gelijk?
Als hij gelijk heeft, zal hij mij aan zijn zijde vinden om bezwaar te maken. We moeten geen hiërarchie toestaan in de kerk, en het moet niet zo zijn dat synodes de ‘baas’ worden in de kerk. We hebben niet voor niets als kerken bij de Vrijmaking juist zoveel waarde gehecht aan de zelfstandigheid van de plaatselijke kerk. Maar de vraag is óf hij wel gelijk heeft.
Het valt me in de eerste plaats op dat hij geen nadere argumentatie geeft vanuit de HKO om aan te tonen dat we een hiërarchisch kerkverband krijgen. Juist als je (het oude) art. 31 zo benadrukt, moet je toch ook áántonen dat het besluit tegen de kerkorde is. Hij stelt wel dat het zo is, maar bewijs ontbreekt. Vervolgens wijs ik op de kerkelijk weg die gegaan is voordat deze HKO van kracht werd. Tijdens die procedure, die een aantal jaren heeft geduurd, is op geen enkele wijze bezwaar gemaakt tegen ’verwijdering van art. 31’. De tekst van de HKO is voorgelegd aan de classes, maar geen enkele classis heeft op dit punt gereageerd. Ik stem toe dat dit geen sterk argument van mij is, maar het is wel opvallend dat er geen bezwaar gemaakt is. Hebben de kerken dan zitten slapen? Ik lees in de Acta van de synode van Ede dat classes bij allerlei artikelen opmerkingen hebben gemaakt, maar niet over het (vermeende) verdwijnen van dit kern-artikel.
Artikel 31
Mijn zware kritiek op dit schrijven is dat br Bolt geen gelijk heeft. Had hij maar vanuit de HKO geargumenteerd, dan had hij ontdekt dat het uitgangspunt van art. 31 wel degelijk in de HKO staat. In eerdere versies heette het artikel F4, in de HKO is het nu genummerd als art. F73.1: “Tegen een besluit van de kerkenraad staat bezwaar open bij de kerkenraad voor een gemeentelid en voor degene die persoonlijk belanghebbende is bij het besluit, indien de betrokkene van oordeel is dat het besluit: a. in strijd is met het Woord van God of het kerkelijk recht, of b. de opbouw van de gemeente schaadt, of c. hem persoonlijk onrecht aandoet waarin hij niet kan berusten.”
Dit lijkt me toch precies de inhoud van art. 31 KO te zijn! En i.p.v. kerkenraad kun je lezen meerdere vergadering, want het in appel gaan bij een meerdere vergadering wordt geregeld in art. F76.1 en F77.1, waarbij uitdrukkelijk verwezen wordt naar dit art. F73.1. Bezwaar maken tegen een besluit van de synode is geregeld in F81.2: kerkenraad en classis kunnen revisie vragen van elk besluit van de synode. De mogelijkheid van bezwaar maken is niet ingekort, maar zelfs uitgebreid met: als een besluit ‘de opbouw van de gemeente schaadt’. Br Bolt had ook in toelichtingen die de deputaten herziening kerkorde hebben geschreven, kunnen lezen dat ze bij dit artikel F73.1 aangeven dat dit ‘overeenstemt met art. 31 KO’, en dit artikel ‘beoogt met het recht van bezwaar een laagdrempelige voorziening te creëren voor heroverweging van een besluit of handeling van de kerkenraad.’
Er is geen sprake van het verdwijnen van het ‘tenzij’ van art. 31. Er blijft volop gelegenheid bezwaar te maken tegen ‘onschriftuurlijke’ besluiten. De zienswijze van de brief, ‘nu reageren anders zijn de besluiten automatisch geratificeerd’ is ook onterecht. Ook na 1 juli hebben kerkenraden de mogelijkheid revisie te vragen van elk artikel uit HKO.
Gelukkig heeft ook in de HKO niet een synode het laatste woord, maar Gods Woord, en kerkenraden hoeven op dit punt niet nu de ‘grenswacht te betrekken’ (uitdrukking van prof. Kamphuis in genoemde rede).