Vrijgemaakt en losgeraakt
D.J. Bolt
23-10-21
Opnieuw verloren de GKv een aanzienlijke hoeveelheid leden. De dalende tendens sinds ongeveer het jaar 2000 zet zich voort. Voor het jaar 2020 (oktober 2019-oktober 2020) geldt een verlies van 2262 leden, zo meldt het Steunpunt Kerkenwerk van deze kerken. De grafieken hieronder illustreren dit.
Financieel boeren de kerken overigens niet slecht: het financieel overschot groeide van 1,2 miljoen in de jaren 2015-2019 tot 2 miljoen in 2020. Dat zou je niet verwachten bij een dalende ledenaantal. Wellicht heeft het te maken met het feit dat het aantal dienstdoende predikanten nog sterker afnam dan het aantal kerkleden: tussen 2010 en 2020 daalde het aantal predikanten van 295 naar 213, een afname van 28 procent!
Waar moet dat heen?
Sociale cohesie
Hoogleraar J.H.F. Schaeffer van de Theologische Universiteit Kampen troost met het feit dat ‘deze daling natuurlijk (cursief, djb) ook binnen andere denominaties te zien is'. En, 'niet elke kerkverlater is ook een geloofsverlater'. Bovendien weten we niet 'hoeveel procent van de verlaters ergens anders naar de kerk gaat’. Maar dit is bij elkaar natuurlijk wel een heel schrale troost voor het continue dalende ledenverlies en vooral een enorme aderlating aan dienstdoende 'herders en leraars'.
De professor ziet evenwel een wenkend perspectief. Hij constateert dat er 'bij kerken met een heel sterke sociale cohesie zelfs een groei is te zien.’ Als binnen de gemeenten nu eens een accent wordt gelegd op gemeenschapsvorming dan is er 'zeker winst te behalen voor de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt', denkt hij.
Maar, vragen wij ons af, zoekt prof. Schaeffer het niet in een verkeerde richting? Het is zeker zo dat er in de vrijgemaakte kerk heel wat sociale samenhang verloren is gegaan. Dat is te bewijzen met tal van voorbeelden van persoonlijke verhoudingen en ook van organisatorische verbanden. Echter dat verlies is niet omdat mensen minder sociaal voelend zijn geworden maar omdat ze de samenbindende kracht van gemeenschappelijke geloof en belijden kwijt zijn geraakt en steeds meer gaan missen. Immers sociale cohesie, liever gemeenschap van de heiligen komt er als Christus en Zijn Woord in ieders leven centraal staat en zijn geboden gehoorzaamd worden. En als er een gemeenschappelijke strijd is tegen 'de duivel, de wereld en het eigen vlees'.
Elk betrokken vrijgemaakt kerklid moet zich toch langzamerhand wel afvragen: waar stáán we eigenlijk nog voor als kerken en als kerkleden?
We proberen er iets van te laten zien.
Minimaal geloven
Het samensprekingsproces van de GKv en NGK dat in 2023 moet resulteren in Nederlandse Kerken, is in volle galop. Maar er zijn best nog grote brokken weg te slikken.
Allereerst is daar de belijdenis. Je mag toch van gefuseerde kerken, die 'gereformeerd' in hun naam hebben opgenomen, verwachten dat zij weten wat zij als zodanig belijden en op die gemeenschappelijke basis verdergaan? Niets is echter minder waar. De heer A. de Boer voorzitter van Regiegroep die de fusie voorbereidt, taxeert de situatie zo:
'De belijdenisgeschriften (hij bedoelt de gereformeerde belijdenissen, djb) zijn meer dan vierhonderd jaar oud en veel kerkleden zijn er niet meer mee vertrouwd. Ze worden in de kerken door veel leden ervaren als ‘te moeilijk, te oud en te vreemd’.
Weg er mee dus. Er moet nagedacht worden op welke wijze de kerken opnieuw hun geloof kunnen belijden en vormgeven.
De Boer:
‘Nu de verankering aan de leer van de Bijbel via de binding aan de belijdenisgeschriften bezig is te verzwakken, is het noodzakelijk om tot een nieuwe en daarmee sterkere verankering te komen’.
Op de eerste synode van de herenigde kerken moeten De Boer en zijn mede-verankeraars rapporteren over een 'actueel en toekomstgericht' resultaat. Dat kan van alles zijn: 'een nieuwe belijdenis, een eigentijds geloofsgetuigenis, een nieuwe verwoording van de binding aan de belijdenisgeschriften of een combinatie daarvan'.
You name it. Altijd goed als het maar nieuw is.
Zal zó Schaeffers 'cohesie' er komen waardoor het ledenaantal weer gaat stijgen, het aantal predikanten weer toeneemt? Een sociaal genootschap met een mini-belijdenis waar iedereen zich in moet kunnen vinden. Zoiets als 'Jezus is Heer' waarmee ds. B.J.F. Schoep van de toen 'buitenverbandse', nu Nederlands Gereformeerde kerken, zich sterk maakte en de broederlijke 'cohesie' brak? Maar daarmee is wel het volle evangelie uit het zicht verdwenen, naar onze overtuiging.
'Te moeilijk, te oud en te vreemd'?
Zo'n kerk zal het niet redden.
Is gedoemd te verdwijnen.
Bindend belijden
Gereformeerde kerken gebruiken al jaar en dag een zgn. ondertekeningsformulier. Nieuwe ambtsdragers zetten hun handtekening eronder bij hun bevestiging. Ze beloven daarmee, kortgezegd, dat ze niets zullen leren dat tegen de Schrift en de belijdenis van de kerk ingaat. En als ze op een bepaald moment toch bedenkingen zouden krijgen tegen een onderdeel ervan, dat zullen ze die niet alvast gaan uitdragen maar deze voorleggen ter beoordeling van kerkelijke vergaderingen. Duidelijk, goed geregeld. Dat beschermt kerken en kerkleden tegen allerlei wind van leer en dwalingen.
Maar sinds de zestiger jaren van de vorige eeuw heeft m.n. fusiepartner NGK altijd grote problemen gehad met het onderschrijven van de leer van de kerk. Exponent daarvan is de Tehuis-gemeente te Groningen, ontstaan in die tijd, en nog altijd spraakmakend in het verzet tegen gereformeerde orthodoxie.
Welnu, het zal geen verwondering wekken dat er groot tumult is rond zoiets als een ondertekeningsformulier, op te nemen in de nieuwe fusiekerkorde-onder-constructie. Wat moet er eigenlijk in staan, zeker nu er ook nog geen gemeenschappelijk belijden is? Moet er wel of niet ondertekend worden? Liever niet volgens velen, 'dat is zo juridisch en levert niets op'. Maar de discussie erover is nog niet uitgewoed. In elk geval wordt het formulier veel korter. Want het zal geen weg bevatten waarlangs bezwaren tegen de belijdenis aan de orde moeten worden gesteld en ook geen sancties op overtreding bepalen.
Kortom, een fundamentele stap op weg naar een plurale kerk.
Pluraal protestants
Soms vraag je je in gemoede af, en we zijn niet de enigen, waarom men zoveel tijd en energie stopt in de fusie van GKv en NGK. Je ziet immers een kerk groeien die alle kenmerken heeft van een al bestaande kerk en die hartstochtelijk wenkt 'Kom maar bij ons!': de Protestantse Kerk Nederland (PKN). Men kan daar alles vinden waar men nu zo druk mee is: vrijheid in de leer en een kerkordelijk eigenzinnig leven. Men zal daar de Nederlandse Gereformeerde Kerken met open armen verwelkomen!
Eigenlijk is op de kerkvloer die weg al door velen ingeslagen. Door hen die al het geknutsel om toch weer een separaat kerkgenootschap in elkaar te organiseren, zat zijn. Als ook door hen die het zoeken bij PKN/Gereformeerde Bond.
En als men nog niet wisselt van kerkdeur met de daad dan worden er al wel krachtige daden gesteld.
Een voorbeeld daarvan.
Zoals bekend is da. A. Leene (GKv Hattem Open Poort) de eerste vrouwelijke gemeente-predikante van de GKv. Inmiddels verheven tot Theoloog des Vaderlands fungeert ze als boegbeeld van vooruitstrevend vrijgemaakt Nederland. Er zijn weinig kerkelijke grenzen voor haar. Zo ging ze zondag 10 oktober jl. voor in de PKN Kruiskerk te Nijkerk.
Waarom ook niet?
Natuurlijk doet de neergang van de GKv ons, die bijna hun hele leven lid van de GKv waren, en daarin zoveel goeds ontvingen en ervoeren, pijn. Deze kerken glijden immers steeds sneller af van het gereformeerde fundament dat hen kenmerkte.
Tegelijk kunnen we de consequentie van Leene waarderen. Ze heeft een ruime blik en laat zich mee voeren door de heersende theologische wind, zie de column Theologisch Luchtfietsen in de vorige editie. Waarom dan het werkterrein verengen tot een nieuwe denominatie terwijl het belendende luchtruim zoveel meer vergezichten biedt?
Een krachtig (anti)voorbeeld voor allen die nog wankelend hun kerkkeuze overwegen!
In de Kruiskerk te Nijkerk, 10 oktober 2021