Canada en de BBK
D.J. Bolt
23-02-13
We willen de reeks Canada en de GKv en Canada en de GKa nog afsluiten met enkele 'slotbeschouwingen'. We hebben in voorgaande artikelen de afgevaardigden van de gereformeerde Canadese kerken (CanRC) uitgebreid aan het woord gelaten door de rapportage van hun kerken in extenso (in het Nederlands vertaald) weer te geven. Meerdere malen gaven we daarbij aan hoe we onder de indruk waren van hun scherpe waarnemingen en heldere analyses van wat er in onze kerken gebeurt. Het blijkt dat deze broeders niet over één nacht ijs zijn gegaan maar zich duidelijk verdiept hebben in de situatie van de GKv. Daarvoor verdienen ze alle lof.
Hun rapportage gaat naar hun synode die dit jaar in Carman, Manitoba zal worden gehouden. Daar zullen de kerken zich nader beraden over wat ze in Nederland hebben aangetroffen. Er zal gesproken worden over de consequenties ervan. Want zoals de rapportage heeft laten zien, kunnen de waarnemingen niet alleen maar voor kennisgeving worden aangenomen. Er is diepgaand beraad nodig over de zusterkerkrelatie met de GKv.
Natuurlijk heeft dit onze grote belangstelling. Het gaat immers over de kerken die ons lief zijn maar die zich de laatste jaren zo ontwikkelen dat we er hoe langer hoe meer vervreemd van raken. Kunnen de Canadese kerken hun invloed uitoefenen zodat er een keer ten goede komt? Wordt er echt door onze kerken naar hen geluisterd?
BBK
De voortekenen zijn niet gunstig. In de vorige uitgave van ons magazine besteedden we aandacht aan de voorgenomen vermaning van de Australische kerken aan het adres van de GKv. Het bleek dat de vrijgemaakte deputaten Betrekkingen Buitenlandse Kerken (BBK) zelfs op dit voornemen alleen al zeer negatief reageerden. Ze gaven een persbericht uit en stuurden de Australische kerken een boze brief. Maar niet alleen op deze kerken richtten de deputaten hun pijlen, ook de Canadese kerken waren een doelwit. Daar willen we nu meer aandacht aan geven. We vonden het volgende persbericht op de BBK-site.[1]
Persbericht
Discussie Canadian Reformed Churches en Gereformeerde Kerken
Op verschillende manieren en niet altijd even correct is er in diverse media binnen de kerken en daarbuiten (onder meer in Canada) aandacht besteed aan de lopende discussie over knelpunten tussen de Canadian Reformed Churches en de Gereformeerde Kerken in ons land.
In het voorjaar van 2012 heeft een delegatie van de Canadese zusterkerken een bezoek gebracht aan onze kerken en gesproken met een delegatie van BBK en de TU in Kampen.
Kernpunt daarin is de veronderstelde "nieuwe hermeneutiek" die door onze kerken geaccepteerd zou zijn, waarin de mens meer centraal staat, de ontwikkelingen aan de TU, de M/V discussie en door hen ervaren "incidenten" in erediensten en publieke uitingen door leden van onze kerken. Dit zou voldoende duidelijk maken dat onze kerken volgens een eerder gepubliceerd verslag in Clarion de weg volledig zouden zijn kwijtgeraakt.
BBK heeft bezwaar gemaakt tegen deze uitingen van de zijde van de Canadese deputaten en dit met hen in het voorjaarsoverleg besproken.
De Canadese deputaten hebben hun reacties en bevindingen nu aan de Canadese kerken aangeboden op de website van die kerken middels een verslag en een formeel rapport met voorstellen aan de komende synode in Canada.
Gegeven het publieke karakter van een website waarvan de Canadese deputaten gebruik maken alsmede de vele contacten tussen kerkleden in Canada en Nederland heeft BBK besloten zijn relevante reacties aan het adres van de komende Canadese synode en de betreffende deputaten op de website van BBK te plaatsen ter informatie. Klik hier voor de download van de brief (inclusief twee bijlagen) die eind 2012 is uitgegaan naar de Canadese kerken.
-------------------
Tot zover het persbericht.
Het is van belang om van de genoemde brief en zijn bijlagen kennis te nemen. Hieronder zullen we deze documenten vertaald uit het Engels weergeven. Maar eerst een opmerking bij het persbericht zelf. Het rept van
"Op verschillende manieren en niet altijd even correct is er in diverse media binnen de kerken en daarbuiten (onder meer in Canada) aandacht besteed aan de lopende discussie over knelpunten tussen de Canadian Reformed Churches en de Gereformeerde Kerken in ons land."
Nu kunnen we niet oordelen over publicaties in de Canadese pers. Maar het bericht heeft het ook over "diverse media binnen de kerken". Dat is wat vaag. Wie en wat bedoelt BBK eigenlijk? De Reformatie, Nader Bekeken, een van de kerkbodes misschien? Of een in waarheid? Dat laatste zal wel niet, want dit magazine heeft altijd een-op-een vertalingen geboden van de relevante (generale) synodebesluiten en de rapportage van de Canadese afgevaardigden. Waarom zo'n verhullend statement dat de lezer kennelijk gelijk op het been van valse voorlichting moet zetten? Waarom niet gewoon recht toe recht aan vermeld waar, door wie en waaraan "niet correct aandacht is besteed"?
Laat ook maar, de inhoud van de BBK-brief is belangrijker. Want die liegt er niet om.
BBK aan Canadese Kerken (CanRC)
BBK stuurde de volgende brief aan de synode van de Canadese kerken die bijeen zullen komen in Carman. We laten de gebruikelijke adressering weg.
Brief aan synode te Carman
6 december 2012.
Geliefde broeders in Christus,
Hartelijke groeten in de naam van de Here Jezus Christus!
Wij bidden dat uw Synode volgens plan samen kan komen en vruchtbare zittingen met overleg en besluitvorming zal hebben die onze kerken en de Gereformeerde kerken over de hele wereld van dienst zullen zijn, tot eer van God!
Wij schrijven u als Deputaten BBK (die internationale oecumenische betrekkingen onderhouden). Uw CRCA Subcomité voor contacten met onze kerken heeft het rapport "Rapport van het CRCA Subcomité voor Contacten met de Gereformeerde Kerken in Nederland Vrijgemaakt (GKv)" opgesteld, met 77 bladzijden tekst. Wij hebben het rapport ontvangen. Het is niet onze bedoeling om hier in detail op in te gaan. Wij hebben intensieve contacten gehad met het subcomité en van gedachten kunnen wisselen, schriftelijk en persoonlijk, en zijn dankbaar voor de onderlinge communicatie.
Wij hebben echter een paar ernstige bezwaren tegen dit rapport, zowel wat betreft de inhoud als tegen (naar onze mening) het eenzijdige beeld dat het van onze kerken en de geestelijke richting van onze kerken geeft.
In deze brief kunnen we niet meer doen dan onze reacties samenvatten.
Wij vinden het rapport van het subcomité, we herhalen, behoorlijk onevenwichtig. Er is "waardering" voor onze kerken, maar deze is heel kort, vaag en algemeen, terwijl de kritiek uitgebreid, gedetailleerd en onnodig heel scherp is. Wij zien onze kerken zwart afgeschilderd met een paar lichte vlekken. Hier storen wij ons erg aan. Wij geloven dat het rapport zo uitsluitend focust op negatieve punten dat de algemene indruk ontstaat van een kerkverband dat snel in de richting gaat van de vrijzinnige 'synodale' kerken van een generatie geleden. Wij verwerpen dit beeld als onjuist. Er zijn redenen voor gerechtvaardigde zorgen, zeker. Maar om ons hele kerkverband als "in vrijzinnige richting koersend" te kenschetsen, grenst aan overtreding van het 9de gebod.
In hun aanbevelingen (bl.18) spreekt het subcomité verontrusting uit over:
- De standpunten die van de TUK (Theologische Universiteit te Kampen) komen of daar worden getolereerd en die sporen van Schriftkritiek en nieuwe hermeneutiek vertonen.
- Het werk van Deputaten M/V in de Kerk … en hoe in hun rapporten met de Schrift werd omgegaan.
- De toenemende betrekkingen met de NGK, ook op plaatselijk niveau, zonder dat er een oplossing gevonden is voor cruciale verschillen zoals de vrouw in het ambt en ondertekening van de confessies.
- Een groeiend gevoel van vervreemding tussen de CanRC en de GKv waarvan men hoopt en bidt dat ze in de toekomst niet zal leiden tot een scheiding der wegen.
Wij zouden graag een paar korte opmerkingen over deze zaken maken.
Ad a.
Wij vinden dat deze zin onnodig de alarmklok luidt. Wij geloven dat de TUK zijn karakter als een orthodox Gereformeerd Instituut handhaaft. Als de publicaties van een Professor of docent oorzaak van zorg geven, bestaan er vele kerkelijke kanalen om deze zorg te uiten en de publicaties in geding te laten onderzoeken. Wij nemen het ondertekeningsformulier heel serieus. Dit garandeert niet dat alles goed zal gaan bij ieder afzonderlijk instituut, maar het maakt wel correctie mogelijk. Dat geldt zeker in geval van de TUK.
Ad b.
Onze laatste Generale Synode heeft een nieuw stel Deputaten benoemd om deze studie voort te zetten. We moeten afwachten en zien wat zij naar voren brengen en wat onze volgende Synode met hun materiaal doet.
Wij vinden hier weer een onnodig alarmerende manier om zo naar de huidige situatie te kijken.
Ad c.
Vrouwen in het ambt en ondertekening van de confessies zijn zeer belangrijke onderwerpen. Niettemin zien we op plaatselijk niveau waar een grote mate van samenwerking tussen GKv en NGK gemeentes bestaat, Zaandam, Deventer (inclusief de Christelijke Gereformeerde kerk), alleen maar positieve ontwikkelingen, zonder vrouwen in het ambt en met een volledige ondertekening van de confessies.
Ad d.
In het algemeen merken we geen "groeiend gevoel van vervreemding" tussen ons, hoewel het artikel in Clarion en dit rapport van het subcomité misschien tot zo’n gevoel van vervreemding kan bijdragen door hun uitzonderlijk negatieve beeld van ons kerkelijk leven. Het is waar, de communicatie tussen onze kerken en kerkleden is misschien door de jaren heen minder intensief geworden, en we vragen ons af hoe veel uw jonge mensen werkelijk over ons hier in Nederland weten. Misschien is er ook meer "afstand" tussen ons gekomen door uw eigen, rechtmatige onafhankelijkheid als kerkverband. Maar "vervreemding" een fundamenteel kenmerk van onze relatie te noemen, doet naar onze mening geen recht aan de situatie. Het is ons bekend dat sommige mensen die Nederland vanuit Canada bezoeken zich verbazen over bepaalde opvallende dingen: liturgisch worden we meer divers en er zijn wat nieuwe accenten in de prediking. Is dit "groeiende gevoel van vervreemding" een ervaring van uw kerken als geheel? Wij ervaren het niet zo.
Wij zouden graag de ernst van de beschuldigingen die tegen ons worden geuit willen benadrukken. Wij vinden het nogal vreemd dat het subcomité aanbeveelt dat wij onze zusterkerkrelatie voortzetten terwijl hun rapport aangeeft dat de gronden voor zo’n zusterkerkrelatie zwak, zo niet afwezig zijn. Dit legt een behoorlijke schaduw over onze relatie met het subcomité en met uw Synode die onze zusterkerken in Canada vertegenwoordigt, zodat de toekomst van onze relatie onzeker is.
Als u er toe komt, mee te gaan met de aanbevelingen van het subcomité, of met een groot deel ervan, dan is het belangrijk dat u uw zorgen rechtstreeks aan onze Generale Synode voorlegt en niet aan ons. Het is niet onze rol om alle besluiten die onze Generale Synodes nemen, te verdedigen, maar wij hebben de taak om betrekkingen te onderhouden met zusterkerken en contact-kerken wereldwijd.
Wij zeggen hier wat we ook naar het subcomité hebben gecommuniceerd: wij zullen voor u bidden en voor alle kerken in de wereld die in oprechtheid trouw wensen te zijn aan de Here Jezus als ons Hoofd, aan het Woord van God en de Gereformeerde Confessies als betrouwbare samenvattingen van de leer van dat Woord en dat wij trouw mogen blijven. Wij bidden ook dat we er allen naar streven om "van niemand een vals getuigenis te geven", en om te doen wat we kunnen "om mijns naasten eer en goede naam te verdedigen en te bevorderen" (Heidelbergse Catechismus, Zondag 43).
Moge de Here uw Synode zegenen en onze broederschap en samenwerking in de hele wereld!
Met vriendelijke groeten in Christus, namens de Deputaten BBK,
Bijgevoegd: twee brieven van BBK aan het CanRC-subcomité, 121114
Te uwer informatie: deze brief werd aan het subcomité als ontvanger gezonden.
*****
Vertaling: R. Sollie-Sleijster
Brief BBK aan Subcomité CanRC
(gebruikelijke adressering, weggelaten, eiw)
6 december 2012
Geliefde broeders in Christus,
Dank u voor uw brief van 20 september 2012 die met de bijbehorende bijlagen door ons per e-mail is ontvangen op 21 september.
U begint met ons te danken voor de ontmoeting die we konden hebben op 19 april dit jaar in Zwolle. Wij kijken ook met dankbaarheid en erkentelijkheid terug op die vergadering waar we elkaar konden ontmoeten en spreken. We zijn het zeker eens met uw verklaring: "Het is goed dat we als zusterkerken elkaar kunnen ontmoeten om elkaar bij te staan in de handhaving, verdediging en bevordering van het Gereformeerde geloof."
Bij die ontmoeting konden we inderdaad "openhartig met elkaar spreken over de zegeningen die we ervaren, maar ook over de zorgen." Wij zijn ons ervan bewust dat uw "zorgen" "ernstige zorgen" zijn geworden, die niet slechts incidenten en enkele personen in ons kerkverband betreffen, maar die "de richting waarin deze kerken zich langzaam maar zeker bewegen" betreffen, aangezien u de vrees uit "dat dit een richting is die hen in conflict brengt met het Woord zoals het wordt beleden en verstaan in trouwe Gereformeerde kerken over de hele wereld." (uw Rapport van het CRCA Subcomité voor contact met de Gereformeerde Kerken in Nederland Vrijgemaakt (GKv), blz. 14.)
Wij stellen uw zorg op prijs en uw woorden: "Wij hebben u lief", en uw gebeden voor ons, "onze 'moeder'kerk in de extreem seculiere Europese situatie."
Desondanks zijn wij behoorlijk gealarmeerd door de evaluaties en conclusies van uw rapport over onze kerken. Het rapport zelf is uitzonderlijk lang, inclusief bijlagen, 77 bladzijden, en bevat een buitengewoon gedetailleerde analyse van en kritiek op verschillende personen en documenten.
Blijkbaar gelooft u dat zo’n gedetailleerde kritiek nodig en verantwoord is. Dit is uw recht maar wij menen dat uw rapport op veel punten onevenwichtig is en een heel zwart algemeen beeld van onze kerken schetst. Er staan wat woorden van "waardering" in het rapport, maar het komt over als formeel en beleefd doch weinig concreet gemaakt gepraat dat niet in verhouding staat tot de kritische opmerkingen. Bezorgdheid uitdrukken is één ding, maar om te zeggen dat ons hele kerkverband (mogelijk) in een volledig verkeerde richting gaat, is iets heel anders. Dat stoort ons.
In het licht van de breedte, de diepte, het detail en de ernst van uw kritiek, vragen wij ons werkelijk af of uw aanbeveling aan de komende Synode van Carman in 2013 "om thans de zusterkerkrelatie met de GKV voort te zetten" (blz. 18) voldoende steun in het rapport zelf vindt. Want zeker indien u vreest dat de "richting" van onze kerken ons leidt "naar conflict met het Woord," en als uw "verontrusting" over het "groeiende gevoel van vervreemding tussen de CanRC en de GKv" (blz. 18) werkelijkheid is, dan komen onze betrekkingen onder zo’n sterke druk te staan dat onze huidige relatie ernstig wordt bedreigd.
Wij geloven dat uw suggestieve taalgebruik ("vrees," "richting", "verontrusting," enz.) contra-produktief is, en de oorzaak van onherstelbare schade aan onze zusterkerkrelatie zou kunnen zijn. Wij hopen oprecht dat dit niet het geval zal worden.
Onze besprekingen van 19 april hebben geen substantiële veranderingen in uw beoordeling van onze kerken tot stand gebracht terwijl wij bepaald de indruk hadden kregen dat onze besprekingen hielpen om enigszins "de lucht te klaren". Wij hebben in ons discussiestuk gevraagd of u de taal die u gebruikt hebt in een rapport in Clarion, zou kunnen corrigeren. Maar over de punten die wij hebben genoemd, zegt u nu dat geen correctie nodig is (bijlage 4b bij uw rapport, Antwoord op het discussiestuk… op 19 april 2012, blz. 52, 53). Wij zijn hier teleurgesteld over en we begrijpen niet waarom deze correcties niet gemaakt konden worden, gezien uw verklaringen.
Wij hopen dat u ten aanzien van de publicaties van waargenomen on-Bijbelse ontwikkelingen in onze kerken, uw best zult willen doen om heel zorgvuldig te zijn met wat u over ons zegt. Slechte publiciteit heeft een beschadigend effect, niet alleen in Canada maar over de hele wereld in andere zusterkerken. Een bevuilde reputatie krijgen is iets waar tegen het heel moeilijk vechten is. Wij hopen dat volgende informatieve artikelen in Clarion of in andere media zorgvuldiger zullen zijn dan in het verleden.
In een separaat stuk, als bijlage toegevoegd, willen we graag een wat meer gedetailleerde reactie geven op uw Antwoord (Bijlage 4b).
In nog een andere bijlage sluiten we een kopie van een brief in, die gericht is aan uw volgende Synode met een paar korte opmerkingen over uw rapport.
Broeders, het zou goed zijn om weer met elkaar te spreken over de zaken die u in uw rapport naar voren brengt. De ernst en gedetailleerdheid van uw kritiek, indien overgenomen door uw aankomende Synode, zijn echter, zoals we herhaaldelijk hebben geprobeerd duidelijk te maken, zodanig dat ze rechtstreeks aan onze volgende Generale Synode moeten worden overgebracht. Dat is het adres dat verantwoordelijk is voor het verdedigen of herzien van Synodale besluiten en beleid.
Intussen bidden wij voor u en voor al de kerken in de wereld die in oprechtheid trouw wensen te zijn aan de Here Jezus als ons Hoofd, aan het Woord van God, en aan de Gereformeerde Confessies als betrouwbare samenvattingen van de leer van dat Woord, dat wij trouw mogen blijven. Wij bidden ook dat we allen er naar streven "van niemand een vals getuigenis te geven", en om te doen wat we kunnen "om mijns naasten eer en goede naam te verdedigen en te bevorderen" (Heidelbergse Catechismus, Zondag 43).
U vriendelijk groetend in Christus namens al de leden van de BBK deputaten.
Voor uw informatie: deze brief werd verzonden aan het als ontvanger genoemde subcomité
*****
Vertaling: R. Sollie-Sleijster
Antwoord van BBK Sectie 3
Antwoord op "Bijlage 4b van het Rapport van het CRCA Subcomité voor Contact met de Gereformeerde Kerken in Nederland Vrijgemaakt (GKv): Antwoord op het discussiestuk aangeboden door Deputaten BBK voor de vergadering met het GKv Subcomité van de CanRC op 19 april 2012"
November 2012
1. Betreft onderdeel1: De rol van de deputaten BBK
U schrijft dat u meent dat "het binnen de opdracht van deputaten BBK ligt" om "deze zaken" (van zorg en kritiek) "onder de aandacht van de volgende synode te brengen" (blz. 51). Dit kan gelden voor het mandaat van de CRCA maar het is niet de specifieke taak van BBK om, naast onze rapportage over onze betrekkingen, ook ernstige zorg en kritiek van onze zusterkerken aan de Synode over te brengen. Als zulke zorg en kritiek ernstig is, moet het rechtstreeks aan de Synode worden overgebracht, dus niet via BBK.
U verdedigt uw zeer kritische woorden over onze kerken in het artikel in Clarion door te zeggen dat van oudsher "zulke rapporten gepubliceerd zijn om de kerkleden op de hoogte en betrokken te houden." Wij juichen rapporten die kerkleden op de hoogte houden toe maar persoonlijke opmerkingen die ernstige kritiek bevatten en opruiende taal gebruiken en die nog niet door de eigen Synode worden ondersteund en zonder de mogelijkheid van de "beschuldigden" om zichzelf te verdedigen, is zeker niet de taak van een subcomité dat over een zusterkerk rapporteert. Dit gaat verder dan "eenvoudig de waarnemingen en overwegingen van het comité."
2. Betreft onderdeel 2: Hermeneutiek… en Betrekkingen met de NGK.
U zegt dat de "groeiende samenwerking met de NGK geen reden tot optimisme geeft" en voor wat betreft de relaties tussen de GKv en de NGK, "wij zien enige alarmerende trends" (blz. 52). Wat bedoelt u met "alarmerende trends"? Wij horen alleen maar positieve dingen over, bijvoorbeeld, de volledige samenwerking van de GKv gemeente en de NGK gemeente te Zaandam, zonder een enkel teken dat zij "vrijzinnig worden". Het lijkt of alleen het feit van samenwerking in zichzelf grond voor verwerping van uw kant vormt.
3. Betreft onderdeel 3: De nauwgezetheid van onze rapporten…
U zegt dat de opmerkingen van de preses over het niet kunnen behandelen van een rapport zonder een voorgestelde aanbeveling "voelde alsof" hij zei: "Dank u voor uw brief, maar wij gaan er geen aandacht aan geven." De preses heeft echter een opmerking gemaakt over de juiste gang van zaken bij de discussie, gebaseerd op de bestaande regels voor zo’n discussie. Het zou kunnen "voelen alsof" het eenvoudig "terzijde werd geschoven" maar dat was het punt helemaal niet. Hoe iets "voelt alsof" is verder niet iets dat u in Clarion moet publiceren. Het is beledigend taalgebruik en is helemaal niet nodig. Wij herhalen ons verzoek dat u publiek deze opmerkingen betreurt.
In uw eerste rapport zegt u dat "meer bizarre dingen… gebeuren." Wij protesteerden hiertegen, het is geen manier om ons kerkelijk leven te typeren. U zegt nu: "wij brachten onze zorg naar voren dat er vrijheid is voor die liturgische experimenten en voor zulke leerstellige proefballonnen. Dit gaat uit boven een onschuldige mate van diversiteit" (blz. 52). Boven een onschuldige diversiteit betekent on-Bijbelse diversiteit. Wij vinden niet dat dit recht doet aan de situatie. Wat liturgische diversiteit betreft, vinden wij bijvoorbeeld niet dat het gebruik van moderne muziekinstrumenten en muziek in de kerkdienst "boven onschuldig" uitgaat en een on-Bijbelse praktijk is.
U verdedigt het gebruik van de scherpe uitdrukking "dat dingen uit de rails lopen". U bedoelt dat u een "verschuiving van hermeneutiek" opmerkt binnen onze kerken, en noemt Prof. De Bruijne als een voorbeeld van die verschuiving. Wij blijven ontkennen dat er zo’n "hermeneutische verschuiving" binnen onze kerken is.
U zegt nu: "de gedachte dat 'dingen uit de rails lopen' vloeit voort uit wat in conclusie #1 wordt genoemd (de hermeneutische verschuiving) en het eerste deel van conclusie #2," dat verwijst naar de zienswijze op Paulus’ geschriften als zouden die slechts de cultuur van zijn tijd weergeven. U zegt "als dit doorgaat, zal het niet lang duren dat iemand gaat zeggen dat sommige voorschriften in de brieven van Paulus niet gelden voor de huidige tijd" (blz. 53). Dit is pure speculatie over "wat er zou kunnen gebeuren als…"
De recent door Prof. J. van Bruggen en anderen gepubliceerde serie Commentaar op het Nieuwe Testament inclusief alle brieven van Paulus, toont door zijn exegetische benadering Paulus als autoriteit in leer en leven, en dat onze kerken voortgaan in het waarderen van Paulus' onderwijs als het Woord van God voor onze tijd.
Informatieve artikelen voor Clarion behoren geen tendentieuze uitdrukkingen te bevatten als "uit de rails lopen." Wij hopen dat u over deze woorden alsnog publiek spijt zult betuigen.
4. Betreft onderdeel "Concluderend" (blz. 53)
U zegt, "Wij vinden dat veel van het kritische commentaar van Deputaten BBK meer te maken heeft met de verwoording en de toon… dan met de actuele inhoud." Wij zijn het daar niet mee eens. Uitdrukkingen gebruiken als "we zullen er geen aandacht aan besteden" en "uit de rails lopen" is beledigende taal, en helemaal niet nodig. Wat iemand zegt heeft veel te maken met de manier waarop hij het zegt. Het zijn helemaal geen "informatieve" woorden, maar ze zijn onnodig grievend en tendentieus.
U dankt God voor een broederlijke atmosfeer tijdens onze besprekingen. Wij waren ook dankbaar voor onze vergadering. Maar uw reacties brengen ons er nu toe onze eigen positieve beoordeling van die bijeenkomst in twijfel te trekken. Dat doet ons verdriet.
Wij hopen en bidden dat u zorgvuldig zult luisteren naar onze reacties, zoals hier verwoord.
We gaan niet elk onderdeel van deze brief en zijn aanhangsels bespreken. De Canadese kerken zullen te zijner tijd deze wel behandelen en op diverse punten tegenspreken en weerleggen. Maar er zijn wel een paar zaken waar we de vinger bij willen leggen.
*****
Vertaling: R. Sollie-Sleijster
De synodale kerken achterna
BBK is zeer ontstemd dat de Canadese broeders de situatie in de vrijgemaakte kerken zó beschrijven dat deze vergelijkbaar is met de ontwikkelingsgang van de voormalig synodaal-gereformeerde kerken die opgegaan zijn in de PKN. Zij schrijven:
Wij geloven dat het rapport zo uitsluitend focust op negatieve punten dat de algemene indruk ontstaat van een kerkverband dat snel in de richting gaat van de vrijzinnige "synodale" kerken van een generatie geleden. Wij verwerpen dit beeld als onjuist. Er zijn redenen voor gerechtvaardigde zorgen, zeker. Maar om ons hele kerkverband als "in vrijzinnige richting koersend" te kenschetsen, grenst aan overtreding van het 9de gebod.
De BBK is het kennelijk totaal oneens met de inschatting van de situatie door de Canadezen. Zo zelfs dat de deputaten niet aarzelen hier het negende gebod in stelling te brengen. Daarmee wordt de zaak aardig op scherp gezet. Dé aanleiding tot de verbolgenheid lijkt te zijn dat het rapport de suggestie zou wekken dat "wij, vrijgemaakten, de synodalen achterna gaan." En dat is "onwaar", volgens BBK.
Nu hebben wij de stelling de vrijgemaakten gaan de synodalen achterna diverse malen op een in waarheid de revue zien passeren. Misschien kan dat de tegenwerping van BBK toch wat temperen.
Een bloemlezing uit publicaties van de laatste jaren.
De synodalen achterna 1
We haalden een artikel[2] aan van Wim Schrijver, journalist van de Leeuwarder Krant, waarin hij stelde:
"Het hellend valk van de synodalen was altijd een schrikbeeld voor de vrijgemaakten en dat heeft tientallen jaren probaat gewerkt. Overigens, wees gerust, ik geloof niet dat de vrijgemaakten nu op het hellend vlak zitten – ze zijn in een vrije val terechtgekomen."
Wij vonden dat zo'n rake waarneming dat bij ons een gevoel van "herkenning en diepe treurnis overbleef", zo schreven op de site.
De synodalen achterna 2
De synode van Zwolle-Zuid 2008 handelde o.a. over M/V in de kerk. In een impressie[3] van de synodeberaadslagingen merkten we op:
"Het is verhelderend en ontdekkend dat er enkele synodeleden zijn die ongecompliceerd en synodaal-incorrect gewoon zeggen wat er aan de hand is. We citeerden afgevaardigde ds. P.H. van der Laan:
"Is er studie nodig? Met de inzet van dit rapport [over M/V in de kerk, eiw] hebben we al een nieuwe koers ingezet. We gaan de synodalen en buitenverbanders achterna. Ook al wilde de vorige preses dit bezweren. Amersfoort sprak van ‘een bijbelse visie’, niet ‘de’. Daar is een hermeneutische beslissing genomen. Dus heeft het geen zin om een schriftuurlijk antwoord te zoeken."
Hier hoor je onverbloemd hoe we er werkelijk bijstaan. Even verborgen drijfveren en geheime agenda's aan de kant. De vrouw in de ambten, daar gaat het om! In Amersfoort is de trein in de rails gehesen, in Zwolle-Zuid zijn er drie locomotieven voor gezet en een hele batterij wagons aangehangen.
"Een nieuwe koers ingezet". Dat bleek ook al in de praktijk toen een hoogleraar aan onze universiteit publiek uitsprak:
Ik heb "niets met die teksten die voortdurend van stal worden gehaald in discussies over de vrouw in het ambt. Daar heb ik echt helemaal niets mee. Dat vind ik onzin. De vrouw in het ambt had gisteren al gemoeten".[4]
Tot zover onze impressie. Werd ds. Van der Laan teruggefloten? Moest hij schuld belijden om zijn uitspraak als in strijd met het negende gebod? Nee hoor, hij kreeg nog bijval ook.[5] Werd de hoogleraar vermaand en moest hij zijn uitspraak onder leedwezen terugnemen? Geen spoor daarvan.
De synodalen achterna 3
In een lezing te Ten Boer[6] sprak prof.dr. M. te Velde, hoogleraar kerkrecht aan de TUK, over Waarheid, Eenheid en Verscheidenheid. Hij zei onder meer:
"… De Schrift is niet automatisch veilig bij ons. God dreigt tegenwoordig in de schaduw van de mens te raken. Bij de opvoeding bijvoorbeeld, waar het kind de dingen bepaalt; daar waar in plaats van over zonde van gebrokenheid wordt gesproken en dus verzoening uit beeld verdwijnt en je niet zoveel meer met het kruis kunt. In onze kerken lijkt niet meer altijd de norm van de Schrift vanzelfsprekend te zijn; de kerk niet meer op de eerste, soms zelfs niet op de tweede plaats te komen; en in de ethiek Gods wil niet op de eerste plaatst staat. Raken we waarheden kwijt?
Er wordt gesteld: De vrijgemaakten gaan de synodalen achterna? Te Velde wil een 'tweetact' antwoord geven. Hij vindt het verschrikkelijk dat het gezegd wordt. Er is zoveel goeds dat we met deze vraag God beledigen. Aan de andere kant, er zijn zwakten die aandacht verdienen. Maar we moeten daarvan niet zenuwachtig worden. Samen moeten we consequent op deze dingen ingaan en daarop antwoorden vinden bij de Schrift.
()
We gaan voor waarheid, eenheid en verscheidenheid. En dan doen we geen voorspellingen over de synodalen achterna gaan. Daarmee bederf je de boel in de kerk. En verder: begin eerst bij je eigen gebreken en zonden en dan bij die van een ander. God gaat met ons mee. Zijn beloftewoord geleidt ons. De waarheid is een kracht die ons vrijmaakt en perspectief biedt."
De synodalen achterna 4
Op een vraag over het vrijgemaakte verleden antwoordde de hoogleraar vervolgens:
"We moeten wandelen met God. We waren in de 60-70 jaren ook doodsbenauwd voor subjectivisme. Maar we hebben met het badwater ook het kind weggegooid. Daardoor zie je nu een sterke psychologisering. De waarschuwingen van Van Deursen moeten we wel ter harte nemen. Er kan ook een stille uitholling zijn als in de synodaal-gereformeerde kerken van de jaren 50. Toen had vrijwel niemand het in de gaten. Nette woorden en leerstukken maar ondertussen God in de schaduw van mensen. Dan gaat het over heel wat meer dan Genesis 1-3, zonder te zeggen dat dat onbelangrijk is. En verzoening is van groter belang dan of er dieren in het paradijs konden sterven, en een paradijsdag 24 uur was. Echt grote dingen, daar moeten we werk van maken.
Te Velde verwerpt Van Deursens stelling dat in de kerken het tegenwoordig van de praktijk naar de Bijbel gaat i.p.v. andersom. Van Deursen mist teveel de dualiteit. Te Velde verwijst weer naar het hermeneutisch model waar het antwoord ontstaat vanuit drie luistergebieden. Het verloopt niet en nergens allemaal zo simpel."
In een commentaar op Te Veldes lezing merkten we op dat de professor voortdurend met twee tongen spreekt:
"Te Veldes duale benadering zie je behalve in het referaat ook in zijn vragenbeantwoording. Je ziet dan wat 'de theorie' in de praktijk betekent. Een aantal voorbeelden.
Enerzijds moeten we volgens de hoogleraar de waarschuwingen van prof. Van Deursen12 ter harte nemen ('vrijgemaakten gaan synodalen achterna') anderzijds verwerpt Te Velde Van Deursens stelling dat het in de kerken van de praktijk naar de Bijbel gaat i.p.v. andersom.
Enerzijds wijst hij de stille revolutie in de vroegere synodale kerken aan maar in één adem bagatelliseert hij vergelijkbare dwalingen rond het begin van de Schrift die in onze kerken de kop opsteken. Het heet dan "dat het niet en nergens allemaal zo simpel verloopt".
De synodalen achterna 5
In het christelijke gereformeerde kerkblad De Wekker[7] wijdt dr. N. van Driel (of C.M. van Driel?) een beschouwing aan het verband tussen leer en leven. Hij constateert dat het de laatste tientallen jaren moeite kost het belang van de leer en de leer zelf over te brengen op de verschillende generaties in de gemeente. Dat komt o.m. omdat de leer niet meer als van levensbelang wordt geacht. Ook de samenhang tussen leer en leven is van levensbelang. "Gaan wij de synodalen achterna?", vraagt hij zich af. Van Driel haalt drs. A.A. van der Schans aan: "Bij de synodalen beïnvloedden verschuivingen in de ethiek en de dogmatiek elkaar. In de gereformeerd-vrijgemaakte kring ziet hij hetzelfde."
De synodalen achterna 6
In het maandblad Terdege stond een interessante serie over geloof en wetenschap. Onder de titel 'Gehoorzaam aan de Schrift" bevatte het tijdschrift van 16 november 2005 een interview met dr. C.A. van der Sluijs uit Veenendaal, PKN-predikant en lid van de Gereformeerde Bond.
De predikant laat blijken geen heil te zien in pogingen, zoals bijvoorbeeld Cees Dekker doet, om schepping en evolutie te verbinden. "Ze proberen de rede te verzoenen met het geloof in het Woord van God. Dat moet je niet doen want dan wint de rede het altijd" zegt hij. Hoe sympathiek hij de poging ook vindt om aan te tonen dat er een schepper moet zijn, die stroming zal toch een bedreiging van het klassieke scheppingsgeloof blijken te zijn. Want, zo zegt de predikant, we moeten onze vaste grond zoeken in de betrouwbaarheid van het Woord van God. Wel vindt hij het "aardig" en neemt hij "tevreden glimlachend" er kennis van dat de evolutietheorie niet zo'n voldongen feit is als wel vaak wordt gesuggereerd.
Van der Sluijs heeft "geen enkele reden" om de eerste hoofstukken van de Schrift te zien als literaire verwoording: het is gepresenteerd als historie en zo leest hij die dan ook.
Tot slot beantwoordt dr. van der Sluijs de vraag hoe het toch komt dat de twijfel over de eerste hoofdstukken van Genesis ook onder gereformeerden steeds meer de kop opsteekt. Z.i. ligt de oorzaak in "het algemene degeneratieproces, dat voortkomt uit het feit dat men nauwelijks meer weet heeft van "regeneratie, de wedergeboorte, het zijn van een nieuwe schepping in Christus". Waar het in de prediking aan ontbreekt is: "Alzo spreekt de Heere" en "Gij zijt die man".
De predikant meent: 'De gereformeerde gezindte' zal precies dezelfde neergang tonen als "de volgelingen van Abraham Kuyper". Er blijft niets van de refowereld over!
We concludeerden destijd:
"In onze kringen is 'We gaan de synodalen achterna' een gevleugeld woord geworden. Er wordt vaak wat ontkennend of spottend op gereageerd. Maar laat het bovenstaande ook voor de 'vrijgemaakte wereld' een ernstige waarschuwing zijn. Want het verhaal laat zich moeiteloos op de ontwikkelingen in onze kerken toepassen."
De synodalen achterna 7
Zien al deze scribenten water branden? Je moet wel heel naïef zijn als je de waarnemingen van zoveel aspecten van ons kerkelijk leven afdoet als randverschijnselen, als bagatellen. Zwarte stipjes op overigens hagelwit blazoen. Misschien kunnen de laatste BBK-twijfelaars aan de stelling overtuigd worden met een boekaankondiging in het Reformatorisch Dagblad[8] onder de kop Dr. Dekker beschrijft „revolutie" in GKV. Het blad meldt:
KAMPEN – Binnen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) treden de laatste decennia veranderingen op die grote overeenkomsten vertonen met veranderingen die zich tussen 1950 en 1990 voltrokken in de Gereformeerde Kerken in Nederland.
Dat blijkt uit het boek "De doorgaande revolutie" van de hand van prof. dr. G. Dekker dat binnenkort verschijnt. Daarin vergelijkt de godsdienstsocioloog de ontwikkeling van de GKV met die van de Gereformeerde Kerken, die in 2004 grotendeels opgingen in de Protestantse Kerk in Nederland. Zijn publicatie maakt deel uit van de Ad Chartas Reeks van het Archief- en Documentatiecentrum (ADC) van de GKV in Kampen, in samenwerking met uitgeverij Vuurbaak in Barneveld. Op 1 maart vindt de presentatie plaats aan de vrijgemaakte Theologische Universiteit in Kampen.
Socioloog dr. G. Dekker Foto RD, Sjaak Verboom
Prof. Dekker, emeritus hoogleraar godsdienstsociologie aan de Vrije Universiteit, publiceerde in 1992 het boek "De stille revolutie". Daarin beschreef hij hoe zich binnen de Gereformeerde Kerken tussen 1950 (meer nog: 1960) en 1990 een omvangrijk veranderingsproces had voltrokken, door hem getypeerd als „stille revolutie." Voor de GKV, die zich in 1944 hadden „vrijgemaakt" van de Gereformeerde Kerken synodaal, was deze ontwikkeling een „waar schrikbeeld", schrijft prof. dr. G. Harinck, directeur van het ADC, in zijn uitnodiging voor de presentatie. „De vergelijking in "De doorgaande revolutie" laat nu zien dat de in de laatste decennia opgetreden veranderingen in de huidige vrijgemaakt Gereformeerde Kerken grote overeenkomsten vertonen met de veranderingen die de synodaal Gereformeerde Kerken destijds doormaakten."
[tussen haakjes, zoek voor de aardigheid de verschillen met een soortgelijk bericht in het ND, opgenomen in bijlage 1, eiw]
*****
Hoogstopmerkelijk. De waarneming van het schrikbeeld 'de revolutionaire synodalen achterna' in een doorgaande revolutie komt hier niet van verontruste zijde in binnen- of buitenland, maar van een 'eigen' vrijgemaakte hoogleraar: prof.dr. G. Harinck aan de universiteit te Kampen.
Nu op basis van een wetenschappelijke analyse.
Van onverdachte zijde dus.
Daar zijn we op dit moment even stil van.
Negende gebod
Wel moet het nog de aandacht hebben dat BBK zowel in hun brief aan de Australische als aan de Canadese kerken het negende gebod in stelling brengt. We hebben ons hoofd erover gebroken waarom de deputaten dat doen. Immers, als de afgevaardigden van deze kerken op basis van hun waarnemingen allerlei ontwikkelingen in de GKv zien die overeenkomsten blijken te vertonen met de ontwikkelingsgang van de voormalige synodalen, dan is met die observatie op zich toch niks mis mee? Natuurlijk, je kunt er van mening over verschillen in welke mate dat het geval is. En ook hoe sterk dat moet leiden tot verontrusting. Dat kan in een open gesprek intensief worden doorgesproken. Maar waarom hierin dan nu al het negende gebod betrokken? Het gaat toch om zaken die allemaal en geheel publiek zijn en ook in die ruimte zijn en worden besproken? Zie onze bovenstaande citaten.
Is dan wat de buitenlandse kerken doen met moddergooien? Dat kun je toch moeilijk volhouden. Want nogmaals, de uitgebreide verantwoording die de grond onder hun uitgesproken verontrusting legt, is indrukwekkend. Het rapport telt niet minder dan 77 pagina's, zo klagen deputaten. Maar dat is toch alleen maar te waarderen, daarmee worden de zaken toch goed onderbouwd?
Het was ook precies wat deputaten BBK nota bene zelf hebben gevraagd op de synode van Harderwijk. Niet maar wat 'roepen' was hun parool maar onderbouwen met deugdelijke argumentatie, werd in de richting van de kritiserende buitenlandse afgevaardigden gezegd[9]. Dan past nu toch geen klagen over de ruime omvang van bevindingen en conclusies?
We kunnen ons voorstellen dat het niet bepaald gemakkelijk is de buitenlandse kerken een goed weerwoord te leveren. En ook wordt het misschien vervelend en lastig gevonden dat er stenen in de vijver van 'de stille revolutie' worden gegooid. Want de zaken die verontrusten binnen de GKv nu al jaren aan de orde hebben gesteld, zullen opnieuw (of nu eindelijk voor het eerst) inhoudelijk moeten worden behandeld. En dat is lastig en geeft ongetwijfeld aanleiding tot veel onrust. Maar eerlijke kerkelijke verhoudingen gaan de confrontatie toch niet uit de weg?
Of wel?
De geschiedenis leert dat kerkelijke discussies inhoudelijk niet zelden worden vermeden door de zijweg van de kwestie van het negende gebod/zondag 43 in te slaan. Dan worden er precondities aan het gesprek gesteld: eerst moet deze of gene beschuldiging publiek worden ingetrokken want anders is de tegenpartij niet meer welkom. De voorbeelden ook uit de recente kerkgeschiedenis liggen voor het oprapen. Zo kan een patstelling worden gecreëerd waarin inhoudelijke discussies uit het zicht verdwijnt, men elkaar alleen nog broedend op een afstand beschouwt en kwesties jarenlang blijven voortslepen.
Dat zal hier toch niet de bedoeling zijn?
Toon
Ieder die bovenstaande BBK-documenten leest moet het opvallen hoe het deputaatschap zich sterk maakt met de toon van de rapportage van de Canadese broeders. Een bloemlezing hoe de BBK-broeders deze diskwalificeren:
… zwart afgeschilderd …
… onnodig scherp …
… beledigend taalgebruik …
… onnodig alarmerend …
… tendentieuze uitdrukkingen …
… pure speculatie …
… opruiende taal …
… grievend …
We moeten zeggen dat we ons er voor schamen dat 'onze' BBK zo te keer gaat tegen de buitenlandse broederschap. En dat is niet omdat we BBK het recht ontzeggen om de trouw in leer en leven aan het Woord in de GKv anders te taxeren. Maar wel dat de deputaten zonder inhoudelijk op argumenten en feiten in te (willen) gaan kennelijk proberen de rapportages in de grond te boren. Heeft die heftigheid er mee te maken dat de Canadese broeders een vinger, misschien nu tenslotte wel een volle hand op de zere plek leggen?
Het is haast lachwekkend dat BBK tracht prof.dr. J. van Bruggen met zijn Commentaar Nieuwe Testament voor zijn karretje te spannen. Zijn rechtzinnigheid zou aantonen dat er weinig aan de hand kan zijn in de GKv. Maar dit is toch niet zinnig? Ter vergelijking, het is alsof je de gereformeerde integriteit van de synodale kerken van destijds zou kunnen verdedigen met de synodaal-professorale medewerking aan de Korte Verklaring …
Het is trouwens ook de vraag of deze orthodox gereformeerde hoogleraar er blij mee is dat zijn publicaties worden vergeleken met wat er de laatste jaren door de TUK is geproduceerd.[10] En tenslotte, is een andere emeritus hoogleraar[11] al niet jaren lid van een van afgescheiden kerken?
BBK lijkt van aangeklaagde zich nu op te werpen als aanklager en de dader zich af te schilderen als slachtoffer. Is dat niet een typisch postmoderne reactie: aangevallen voelen omdat de verwoording van de kritiek niet gevat is in gevoelig fluweel en dáár het punt van maken?
Dit sterke accent in de BBK-reactie kan er gemakkelijk toe leiden dat ook hierdoor bezwaren uit het gezichtsveld verdwijnen in een wolk van discussies over de toon. Want het is niet voor het eerst dat verontrusten doodgezwegen worden omdat hun toon niet beviel bij leidslieden. Daartoe riep zelfs een aantal jaren geleden een aantal artikelen in De Reformatie[12] op. De gelijkenis met wat toen in dit blad werd geschreven en de reacties van BBK nu, is frappant. Er lijkt niets veranderd te zijn, alleen de geadresseerden. Op dezelfde manier als toen zet men de veren op maar komt het niet tot een inhoudelijke beoordeling of gesprek. Vergelijk ook de drukkende stilte rond de activiteiten van gereformeerdekerkblijven.nl. Niemand die de inhoudelijke discussie met hen aangaat, zo klagen deze broeders.
Het zou goed zijn als de Canadese synode zich niet uit het veld laat slaan. En de zaken waarom het gaat indringend aan de orde blijft stellen. Laten we beseffen dat vermaan en tucht pijnlijk zijn. Dat wist Paulus al:
Want alle tucht schijnt op het ogenblik zelf geen vreugde, maar smart te brengen, doch later brengt zij hun, die erdoor geoefend zijn, een vreedzame vrucht, die bestaat in gerechtigheid.[13]
Bijlage 1 – ND bericht
‘Vrijgemaakten gaan synodalen achterna’
AMSTERDAM - De vrijgemaakt-gereformeerden zullen zich in de komende
jaren ontwikkelen in dezelfde richting als de synodaal-gereformeerden
voor hen.
Dat stelt de gereformeerde godsdienstsocioloog Gerard Dekker in zijn
nog te verschijnen boek De doorgaande revolutie. Daarin onderzoekt
Dekker de ontwikkelingen in het vrijgemaakt-gereformeerde kerkverband op
het gebied van leer en leven, en vergelijkt hij zijn bevindingen met
zijn eerdere onderzoek uit de jaren negentig naar de Gereformeerde
Kerken (synodaal).
Het boek wordt 1 maart gepresenteerd aan de Theologische Universiteit
van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) te Kampen.
Al eerder hebben sociologen de verwachting uitgesproken dat
vrijgemaakt- en synodaal-gereformeerden dezelfde ontwikkelingsgang
zullen doormaken. Voor vrijgemaakten en andere orthodox-gereformeerden
vormde ‘de synodalen achterna gaan’ altijd een schrikbeeld.
Volgens Dekker zit er aan de ontwikkeling ook een positieve kant. ‘De
vrijgemaakt-gereformeerden zullen in de toekomst ingrijpende
veranderingen te zien geven. Zij zullen zich in toenemende mate bij de
ontwikkelingen in de samenleving (moeten) aanpassen, juist omdat zij hun
geloof op alle aspecten van het leven (willen) betrekken.’
In De stille revolutie (1993) bracht de auteur in beeld hoe opvattingen
over onder meer het huwelijk, de positie van de vrouw en het gezag van
Bijbel en kerk in synodaal-gereformeerde kring tussen 1950 en 1990
ingrijpend verschoven. Dezelfde vraagstelling heeft hij nu losgelaten op
de vrijgemaakt-gereformeerden en hun kerkelijke ontwikkeling tussen 1970
en 2010.
[1] Voorzover we weten is dit persbericht níet in dagbladen als ND en RD gepubliceerd. Maar misschien is het ons ontgaan.
[2] 12-02-11 In vrije val, eeninwaarheid.nl rubriek In de pers.
[3] 25-09-08 Een wilde stroom - Synode-impressie 17, eeninwaarheid.nl rubriek Synodeverslagen.
[4] Prof.dr. G. Harinck.
[5] 18-09-08 Generale Synode Zwolle-Zuid - Verslag 17, eeninwaarheid.nl rubriek Synodeverslagen.
[6] 12-08-12, zie Vertrouwen gevraagd – In een model (6), rubriek TU Kampen.
[7] De Wekker 16/11/07
[8] RD 12-02-2013
[9] Br. K. Wezeman, voorzitter BBK op de synode van Harderwijk: "... Sommige uitingen staan op gespannen voet met het bevorderen van 's naasten eer en goed gerucht'. Daarop moeten wij elkaar bevragen. Gevoelens moeten wel onderbouwd worden [cursief eiw]. Elke week brengen onze predikanten Gods Woord. Dan moet je voorzichtig zijn om te spreken van mens-gerichte hermeneutiek. De vraag is waar je je vragen kwijt moet, hier of elders.
Er is een open en directe communicatie. We hebben de Here gedankt voor het afgelopen gesprek. En natuurlijk spreken de Canadese kerken mee, maar niet in een besluitvormende sfeer. Zo is het ook gegaan, open en eerlijk. Soms was er bijstelling van ideeën, maar er blijft ook verschil van taxatie, en verschil in gevoelens."
[10] In het ND van 22/02/13 stond een artikel over de lezingen die prof.dr. J. van Bruggen in den lande houdt over het Nieuwe Testament. Daar is grote belangstelling voor. In het verhaal staat ergens over de hoogleraar: … "Hij is in elk geval informatief en zijn stijl is onmiskenbaar gereformeerd. Dat kan ook bijna niet anders bij een emeritus hoogleraar Nieuw Testament van de vrijgemaakt-gereformeerde Theologische Universiteit in Kampen". We konden een glimlach niet onderdrukken bij deze zin die zonder accenten nogal dubbelzinnig is.
[11] Prof.drs. J.P. Lettinga. Denk ook aan prof.dr. J. Douma die onverbloemd spreekt van afval in de GKv, om van andere hoogleraren die ons inmiddels zijn ontvallen maar te zwijgen.
[12] We doelen op de artikelen op de site www.eeninwaarheid.nl: Het eigen gelijk van Wesseling, Wesseling: "Ssssttt!" en Argumenten a.u.b. in de rubriek In de pers.
[13] Heb 12:11.