Ethiek

Liturgie en eredienst

Nieuwe artikelen
Signalen



Aanmelden GRATIS nieuwsbrief

Naam:
E-mail:



printen

mailen

Preken die breken - Onrust in Drachten 2

D.J. Bolt
05-12-09

Argument 3 - Huwelijk, echtscheiding en hertrouwen

Ook de problemen rond echtscheiding en hertrouwen krijgen aandacht in de preek.
Ds. Tempelman:

"Hebben de synoden besloten op voorstel van deputaten dat we het voortaan met Gods geboden en dus ook met de echtscheiding wel wat minder nauw kunnen nemen? Gemeente, integendeel. Echtparen die het moeilijk hebben wordt niet de weg van de scheiding gewezen maar wordt gewezen op de navolging van Christus. En het in zijn kracht dragen van het kruis van een ongelukkig huwelijk. En zo in allerlei soms complexe situaties die de meeste kerkenraden wel uit ervaring kennen zoeken naar de beste, dat wil zeggen voor God de meest antwoorde weg."

De hoorders in de dienst moeten wel gedacht hebben dat er inderdaad helemaal niets aan de hand is rond de besluiten van de synoden over dit onderwerp. Waar zeuren die verontrusten toch over! Het is alleen maar 'strenger' geworden in de kerken!
En zo wordt het ook vaak gebracht. Er wordt immers gewezen op de 'navolging van Christus' en kruisdragen. Dat hoort ook niet erg 'tolerant'. Dus?

Eeuwenlang is er in de gereformeerde kerken een vaste benadering geweest van de problematiek van echtscheiding en hertrouwen. Ontrouw en echtscheiding is iets wat "de Here haat", zo horen we in de Schrift1. Zelfs het begeren van iemands anders vrouw noemt de Here Jezus al "overspel in het hart"2. De kerken kenden slechts twee Schriftuurlijke redenen waarom het verantwoord werd geacht te scheiden: als een van de echtgenoten overspel had gedaan, en ook als iemand als christen niet meer getolereerd werd in zijn huwelijk en voor de keuze stond: geloof afzweren of verdwijnen. In deze twee situaties was een eventueel volgend huwelijk toegestaan. Anders niet, de partners hadden zich te verzoenen of moesten anders ongehuwd blijven3.

Echter met de besluiten van de synodes van Amersfoort-Centrum en Zwolle-Zuid is voor een nieuwe benadering gekozen. Daarin wordt "ingezet op maximale toewijding aan God en zijn wil, op navolging van Christus en een levensstijl die recht doet aan het komende koninkrijk."4
Dit klinkt goed als uitgangspunt. Maar wat betekent dit echt? Is de kerk radicaler geworden t.a.v. echtscheiding en hertrouwen? Nee, integendeel.
Want de leer van de twee echtscheidingsgronden (overspel en kwaadwillige verlating) worden niet meer van toepassing geacht. Daarvoor in de plaats heeft men een aantal nauwelijks begrensde situaties aangeven waarin bij scheiding geen kerkelijke tucht meer wordt uitgeoefend. Men denkt bijvoorbeeld aan de situaties waarbij er sprake van "zwakte van geloof of christelijke overtuiging" is; of, er is "onmacht om het goede in de praktijk te brengen of vol te houden"; of, de echtelieden hebben een "te goeder trouw uit Gods Woord gewonnen ander inzicht dat toch als dwaling gezien moet worden"; en misschien is de situatie in de gemeente wel zo dat de kerkenraad geen vrijmoedigheid heeft tot verdergaand handelen "vanwege algehele zwakte in de levensstijl binnen de gemeente"5. Tucht zou misschien al gauw als schijnheilig of meten met twee maten overkomen.
En zo is van de radicale "inzet" in de praktijk weinig meer over!

In de nieuwe visie is ook een andere benadering van hertrouwen opgenomen. De synoden vonden dat hertrouwen "in principe" niet bij "de stijl van Gods koninkrijk" behoort. Maar ook hier zagen zij openingen. Er zijn situaties waarin kerkenraden maar moeten berusten. Ja, zelfs omstandigheden waarin kerkenraden een nieuw huwelijk behoren te accepteren of zelfs daartoe adviseren. En met de allerlaatste besluiten van Zwolle-Zuid worden nu kerkenraden zelfs verplicht om zulke huwelijken kerkelijk te bevestigen!

De suggestieve voorstelling die ds. Tempelman in zijn preek gaf blijkt dus veel te rooskleurig. Onze conclusie is dat hier een deur werd ontsloten voor een steeds ruimere echtscheidingspraktijk. Want hier is het krachtige gebod van de Here van het huwelijk vervangen door allerlei menselijke bepalingen. En dat is misschien nog wel het grootste bezwaar.
Ds. Tempelman zei in zijn inleiding op de preek dat het gaat om de praktijk van het christen-zijn, waar je verschillende meningen over kunt hebben. Het zou niet gaan om de leer die de belijdenis of Christus "direct raakt".
Maar laten we iets weergeven van de achtergronden van de nieuwe benadering. Want hoe kan het toch dat de Here Jezus en Paulus zulke duidelijke geboden en voorschriften voor het huwelijk in gebroken situaties geven terwijl die zoals hier boven werd aangegeven, eigenlijk worden genegeerd en door eigen vondsten vervangen?
Daar zit óók een nieuwe benadering van de Schrift achter! Want zo redeneert men, kort samengevat, Christus stond echtscheiding toe bij overspel. Maar Paulus breidde dat uit met kwaadwillige verlating! Hij voegde a.h.w. een regel toe die de Here Jezus nog niet had bedacht omdat die in zijn situatie nog niet voorkwam. Welnu, dat voorbeeld mag de kerk vandaag ook volgen: in nieuwe situaties nieuwe regels scheppen voor echtscheiding en hertrouwen.
Dát is de geestelijke achtergrond van de nieuwe benadering!
Een nieuwe benadering van niet alleen maar echtscheiding en hertrouwen maar van de Schrift. En daarom is er véél meer aan de hand dan 'slechts' wat verschuiving op het terrein van de praktijk van de huwelijksethiek (overigens al erg genoeg).
Dáár maken vele verontrusten zich dus druk over. Want deze nieuwe benadering kan veel breder worden toegepast. Denk aan homoseksualiteit, denk aan vrouwelijke predikanten, ouderlingen en diakenen. Hoe makkelijk toch kan de redenering worden toegepast dat er zich bij ons een nieuwe situatie voordoet die nog niet zó in de tijd van het Nieuwe Testament voorkwam, en dat wij dus zelf moeten/mogen bepalen hoe hier mee om te gaan.
Natuurlijk wel in "de stijl van het Koninkrijk", wat dat ook concreet moge zijn.
Maar toch: onze eigen menselijke benadering.

Argument 4 - Kerkelijke eenheid

Ook in de relaties met de christelijke gereformeerde en nederlands gereformeerde kerken ziet ds. Tempelman aanleiding om de onrust van zijn principiële geladenheid te ontdoen:

"Hebben de kerken gezegd dat we in de contacten met de christelijke gereformeerde kerk en de nederlands gereformeerde kerk het allemaal maar wat ruimer moeten nemen met de trouw aan de belijdenis en de kerkorde? Gemeente, daar is níks van waar.
De generale synoden worstelen alleen met het probleem dat de situatie in de ene plaats totaal kan verschillen van die in de andere. Kun je dan volstaan met één regel die overal geldt?"

Inderdaad zijn de contacten met de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) bepaald niet uitgebreider geworden. Deze kerken willen geen verdere toenadering. Het zgn. federatieve groeimodel op basis waarvan GKv en CGK langzaam maar zeker naar elkaar toe zouden moeten groeien en een eenheid gaan vormen werd door hen afgewezen. Door hen! Hoe zou dat toch kunnen, kun je je afvragen? Zou dat er misschien iets mee te maken kunnen hebben dat men zo langzamerhand het niet meer ziet zitten met de GKv om de vele van de Schrift en de belijdenis afvoerende ontwikkelingen? We laten dat hier en op dit moment verder rusten.

Belangrijker nu is onze relatie met de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK).
Is het punt dat wij als kerken gezegd hebben dat we het maar wat ruimer moeten nemen met de trouw aan de belijdenis en de kerkorde?
Ds. Tempelman heeft gelijk: zo staat het niet in de synodebesluiten. Integendeel, de synode heeft opnieuw aan de deputaten gevraagd om het punt van de binding aan de belijdenis bij de samensprekingen aan de orde te stellen. Want op dit moment kan er nog geen sprake zijn van landelijke eenheid. Een bovendien wilde de synode van Zwolle-Zuid ook nog geen ruimte bieden aan zgn. eenheidsgemeenten waarbij een GKv- en NGK-gemeente samensmelten en met ieder kerkverband een bepaalde speciale relatie onderhouden. Dus duidelijk en terecht de voet op de rem, zelfs tegen de deputatenmeerderheid in, die er juist sterk vóór was. '

Maar er moet meer worden gezegd.
De oude bezwaren tegen de NGK, zoals aangegeven zijn niet weggenomen. De ontwikkelingen in deze kerken maken duidelijk dat de opvattingen daar in toenemende mate leiden tot ongereformeerd leven. Zo is bijvoorbeeld homoseksueel samenleven, en samenleven voor het huwelijk vrijwel geaccepteerd en geen aanleiding meer tot tuchtoefening, gaan kinderen aan het Heilig Avondmaal, wordt een sterke charismatische beweging (New Wine) gevoed die alle ruimte krijgt, worden pleidooien gevoerd voor tolerantie van het zgn. opdragen van kinderen i.p.v. de kinderdoop. Inmiddels zijn er vrouwen in alle ambten, inclusief vrouwelijke predikanten. Een kerk heeft zelfs besloten homoseksueel samenlevenden niet meer van de ambten uit te sluiten6. Men laat elkaar daarin vrijwel vrij. Het uitgangspunt voor het kerkelijk leven is dat "men elkaar niet gauw zal veroordelen zolang het fundament Christus niet is aangetast"7. Er is een grote mate van independentistische vrijheid in het kerkverband. Er zijn zelfs nog steeds gemeenten die het eigen Akkoord van Kerkelijk Samenleving (AKS, de kerkorde in de NGK) niet hebben ondertekend terwijl men 'gewoon' meedraait in het kerkverband...
Hoe kan het dan dat velen menen dat we wel één kunnen worden? Want het aantal zgn. samenwerkingsgemeenten groeit en groeit. De predikanten, of ze nu behoren bij het vrijgemaakte of nederlands gereformeerde kerkverband, mogen daarin voorgaan. En omgekeerd, de predikanten van deze gemeenten mogen voorgaan in de beide kerkverbanden als ze daartoe worden uitgenodigd. De synode heeft dit verschijnsel nadrukkelijk in haar besluiten gestimuleerd.
Maar dat kan toch niet? Het is toch eigenlijk heel onwaarachtig? Met de ene hand zeggen onze kerken: nee, NGK is confessioneel onbetrouwbaar. Maar met de andere hand: ga plaatselijk maar rustig je gang.
Ds. Tempelman kan wel zeggen dat dat komt omdat de plaatselijke situatie zo heel verschillend is, maar is er eigenlijk niet iets heel ánders aan de hand? Is het niet zo dat het gereformeerde karakter van ónze kerken sterk devalueerde? En dat daardoor de afstand tot de NGK gewoon geminimaliseerd is?
Neem vrouwelijke ambtsdragers. Dat was een struikelblok voor eenheid. Maar hoe komt het dat in samenwerkingsgemeenten dat niet meer zo'n punt is? Is dat omdat de NGK op haar schreden terugkeert? Óf omdat in onze kerken het besef dat 'de vrouw in ambt' niet naar de Schrift is, taant? Zei een hoogleraar aan onze theologische universiteit niet dat de vrouw in het ambt van hem gisteren al had gemoeten, en dat al die Bijbelteksten over zwijgende vrouwen in de gemeente, hem niks zeggen?8

Het is een stroom die menselijk gesproken niemand meer tegenhoudt. De dam is doorgebroken. Wat ouderen die nog weten waarom het ging in de zestiger jaren, sterven uit. Het probleem lost zich vanzelf op, merkt de nederlands gereformeerde A.P. de Boer met een zekere blijdschap op in zijn toespraak op de synode van Zwolle-Zuid.9 Hij heeft gelijk. Kijk maar naar de kerken van Zwolle. Het zijn samenwerkingskerken geworden met de twee nederlands gereformeerde kerken en de christelijke gereformeerde kerk. Hoe maak je het de vele studenten in Zwolle nog duidelijk dat de NGK confessioneel ontrouw is als je zondags over en weer elkaars kerkdiensten bezoekt, samen Avondmaal viert en attesten worden uitgewisseld? Deze studenten krijgen straks leidende posities in de kerken. Dan is het toch gewoon een kwestie van tijd nog voordat de kerkverbanden ineen schuiven, ongeacht de confessionele verschillen?
Men zegt wel: deze samenwerking stimuleert het opruimen van de (landelijke) problemen. Zou het? Is het niet veel meer dat de GKv zó van koers verandert dat de NGK rustig kan wachten totdat het GKv-kerkschip langzij komt?

Misschien nog een klein maar veelzeggend detail. Er was een minderheid van Deputaten Kerkelijke Eenheid op de Zwolse synode die de eenheid met de NGK (nog) niet zag zitten en de synode met veel moeite(!) voor haar standpunt wist te winnen. Maar deze deputaten (wier zittingsperiode nog niet was verstreken!) werden op een 'handige manier' vervangen door meer 'progressief' denkenden...10
De komende synode van Harderwijk zal het leren wat dit betekent.
Welk gereformeerd mens kan dit allemaal met vertrouwen tegemoet zien?
Wij in elk geval niet.

Argument 5 - Homoseksualiteit

Als laatste 'bewijs' dat het bij de verontrusten maar om middelmatige zaken van de praktijk gaat brengt ds. Tempelman de kwestie van homoseksualiteit ter sprake:

"Is de tucht een optie geworden bij homoseksuele relaties? Nee, alleen wordt hij net zo toegepast als bij ándere situaties waarin volhard wordt in de zonde."

De synode heeft geoordeeld dat homoseksuele relaties en ook het bij elkaar wonen als er van een liefdesrelatie zonder seksueel verkeer sprake is, tegen de Bijbel ingaat. Dat is een goed besluit. Daar is in onze huidige maatschappij ook duidelijk moed voor nodig.
Maar het vervelende is dat de synode nog een bepaald besluit over de tucht toevoegde. De kerkenraad die deze zaak op de synode had gebracht vroeg de synode namelijk of er tucht zou moeten geoefend bij homoseksueel samenleven. Daarvan sprak de synode uit: "óf en op welk moment dit afwijzen van het samenwonen gepaard moet gaan met het toepassen van de kerkelijke tucht, zoals beschreven in art. 76 KO, dient beoordeeld te worden door de kerkenraad aangezien dit behoort tot de pastorale ruimte die een kerkenraad heeft in concrete situaties".
Ieder zal inzien dat hier iets dubbelzinnigs in zit. Want natuurlijk gaat de kerkenraad over de individuele toepassing van de tucht en niet een synode. Dat is voor ieder gereformeerd denkend mens een vanzelfsprekendheid en dus onnodig te besluiten. Maar in het besluit zit dat woordje "of". Dat kun je lezen als: de kerkenraad beslist zélf of hij vindt dat er tucht moet worden geoefend bij homoseksuele relaties. En zo wordt het besluit ook wel geïnterpreteerd binnen en buiten de kerk, b.v. door het COC11.
Het is met deze gevoelige zaken, want dat zijn het, heel belangrijk dat je zeer precies formuleert. Het is veelbetekenend dat de synode niet minder dan drie besloten zittingen nodig heeft gehad om tot dit korte besluit te komen! Dan is het van alle kanten gewikt en gewogen en zijn er compromissen gesloten tot op de puntkomma nauwkeurig. De conclusie kan niet anders zijn dat er bewust een dubbelzinnig besluit is genomen waar je verschillende kanten mee uit kunt.
 
Wat was dan wel een duidelijk en eerlijk besluit geweest? O.i. twee mogelijkheden.
Óf gewoon het tweede besluit weglaten. Immers als iets tegen Gods Woord ingaat dan leidt dat bij onbekeerlijkheid tot kerkelijke tucht die uiteraard pastoraal door de plaatselijke ambtsdragers moet worden bediend. Dat hoeft een gereformeerde synode niet apart te besluiten. Iedere ambtsdrager is daarvan op de hoogte en past dat zo toe.
Òf een uitspraak waarin de kerkenraad zou zijn geantwoord dat deze zonde tuchtwaardig is. Punt. Net als ongehuwd samenleven, diefstal of bedrog. Hoe en op welke wijze de tucht gaat over een zondig leven dát is in alle gevallen de taak en verantwoordelijkheid van de plaatselijke ambtsdragers. Zij kennen de broeders en zusters en weten liefdevol met hen om te gaan.
Daarom is wat ds. Tempelman hier zegt teveel 'grote stappen snel thuis'. Zorgvuldige analyse van dit besluit laat zien dat (ook) hier een deur van slot werd gehaald.

Tenslotte, meent ds. Tempelman echt dat het hier om middelmatige dingen gaat? Om een zaak van eten en drinken, al of niet een bepaalde dag houden? Homoseksuele relaties waar je als zwakken en sterken heel verschillend over kunt denken? Waarbij je de ander maar niet moet veroordelen als hij of zij zo'n relatie aangaat? Is dan b.v. ook een homo'huwelijk' een zaak van middelmatigheid die je maar moet rekenen tot de dingen die je aan elkaar moet overlaten?12
Homoseksuele relaties worden niet meer onomwonden afgewezen in onze kerken. Ook niet aan onze universiteit. Eén hoogleraar heeft er geen moeite mee, zo zei hij in een radiointerview13. Een ander verklaarde zich tegen bovengenoemde eerste deel van het synodebesluit14. Dat belooft niet veel goeds voor de toekomst. En dan gaat het niet alleen om de praktijk van het christenleven maar ook om de hermeneutiek, de manier waarop we de Bijbel lezen.

We willen de volgende keer een aantal essentiële zaken bespreken die missen in het rijtje van ds. Tempelman en die misschien nog meer dan de genoemde aantonen hoezeer het Woord in geding is.

Wordt vervolgd

 

NOTEN
____________________________________________________________

1 Mal. 2:16.
2 Mat. 5:27.
3 1Kor. 7:10.
4 Generale Synode Amersfoort-Centrum, Acta artikel 57/besluit 1.
5 Deputatenrapport Huwelijk en Echtscheiding voor de generale synode van Amersfoort-Centrum/pag 38.
6 Opbouw, 28 augustus 2009.
7 Zie de uitgebreide discussie in rubriek Synodeverslagen, Synode Zwolle-Zuid - Verslag 23
Het besluit (2) dat aangenomen werd, luidt
1 - met dankbaarheid te constateren dat er tussen DKE en CSS overeenstemming is bereikt over de noodzaak tot ondertekening van de belijdenis en dat de Landelijke Vergadering besloten heeft de kerken, die deze ondertekening niet kennen, op te roepen daartoe over te gaan,
2 - uit te spreken dat deze overeenstemming het vertrouwen geeft dat ook andere hindernissen met betrekking tot de binding aan de belijdenis overwonnen kunnen worden.
Gronden:
1 - uit de overeenstemming over de noodzaak tot ondertekening van de belijdenis en het besluit van de Landelijke Vergadering blijkt de uitgesproken intentie om de binding aan de belijdenis serieus te nemen en dat de vrees voor juridisering van de binding aan belijdenis overwonnen wordt. Daardoor is het gesprek over de kerkelijke omgang met afwijkingen van de belijdenis een stap dichterbij gekomen;
2 - de genoemde overeenstemming stimuleert om verder te spreken over de andere hindernissen die eerdere synodes voor een gesprek met het oog op kerkelijke eenheid zagen en die met deze overeenstemming nog niet weggenomen zijn. Het is namelijk nog niet duidelijk wat de bereikte overeenstemming betekent voor de kaders waarin bij de Nederlands Gereformeerden de ondertekening staat, t.w. de Preambule, art. 17 en 34 van het AKS alsmede voor de manier waarop in het verleden het onderscheid tussen Christus als het fundament en zaken in de belijdenis die het fundament niet raken werd gebruikt.
8 Zie rubriek TU Kampen, Hoogleraar en hoog mis.
9 Zie rubriek Synodeverslagen, Ontbindend kerkverband - Synodeimpressie 22.
10 Zie rubriek Kerkverband, Ontsimpelen? (7) - Open antwoord aan prof. De Bruijne, noot 3.
11 Zie rubriek Synodeverslagen, Vechten tegen de bierkaai - Synode-impressie 12.
12 Vergelijk ook een artikel in Opbouw waarin de nederlands gereformeerde ds. G. de Lange (Ede) de beslissing voor homoseksueel samenleven meent "met een gerust hart aan onze homofiele medemens kan worden gelaten". En een pleidooi voert om samenlevenden niet van de ambten uit te sluiten.
UPDATE A 16-12-09: "Van de zijde van de redactie van Opbouw worden deze constateringen betwist. Zodra drs. De Lange weer in staat is vragen over zijn artikel te beantwoorden (hij blijkt ziek te zijn op dit moment) kom ik op deze zaak terug en zal dit zo nodig rectificeren of aanvullen".
13 Prof.dr. G. Harinck, zie Rubriek TU Kampen, o.a.: Flits 31 - Hoogleraar en hoog mis; Flits 32 - Harinck of Kuit(ert)?; Vertrouwen gevraagd (?)
14 Prof.dr. A.L.Th. de Bruijne. Zie De Reformatie 6 juni 2009. Zie ook De Reformaties van 25 november 2006 en 25 juni 2005.