Hermeneutiek in Leeuwarden 2
Redactie een in waarheid
23-01-16
Op woensdag 25 november vorige jaar werd in Leeuwarden een voorlichtingsbijeenkomst gehouden, georganiseerd door de Studiegroep Noord-Nederland (SNN). Daar sprak ds. E. Heres van De Gereformeerde Kerk te Dalfsen (DGK) over Hermeneutische ontwikkelingen binnen de GKv.
De vorige aflevering gaf een samenvatting van zijn toespraak. Hieronder volgt een verslag van de discussie die er op volgde.
Vragen en antwoorden lezing
In een levendige bespreking werd een reeks vragen door ds. Heres beantwoord. Af en toe reageerde de zaal met een opmerking.
Vraag 1
Doen wij bij de hoofdbedekking van de vrouw niet hetzelfde? Onze vrouwen dragen ook geen hoofdbedekking meer. Zoeken wij niet op dezelfde manier een reden daarvoor als zij die voorstander zijn van de vrouw in het ambt?
Antwoord
Het is frappant dat dat voorbeeld uit 1Kor. 11 altijd weer naar voren wordt gehaald in de discussie vrouw in het ambt. De vraag: hoe zit het met 'de hoedjes'?
Ik verwijs hiervoor graag naar het boekje van prof. Van Bruggen Emancipatie en de Bijbel (1974). De uitleg die hij daarin geeft is wat mij betreft overtuigend. Prof. Van Bruggen past niet allerlei hermeneutische regels toe maar legt gewoon de tekst uit.
Van 'de macht op het hoofd' is gemaakt 'een hoed op het hoofd hebben' maar dat staat er helemaal niet. Van Bruggen komt tot de uitleg dat het er om gaat dat de vrouw zichzelf in bedwang moeten houden, zich moet beheersen passend bij de specifieke positie in de gemeente die ze van de Here ontvangen heeft.
Het niet dragen van de palla, een hoofdbedekking van vrouwen destijds, was een symbool van emancipatoir streven, als demonstratie van moderne Griekse vrouwen in hun samenleving. Paulus wil niet dat vrouwen die kant op gaan, dus niet met emancipatie meegaan.
Wat er nu gebeurt door de emancipatoire beweging in de westerse samenleving, is dat men 1Tim. 2 anders wil gaan lezen. Terwijl Paulus in dit deel van zijn brief teruggrijpt op de schepping. Zelfs dát aanvaardt men niet, en laat niet de tekst te spreken zoals die daar staat.
Vraag 2
Maar er staat toch ook ergens dat een vrouw zich het hoofd moet dekken want anders moet zij zich het haar ook maar laten afscheren? Waarom zijn oudere vrouwen in onze kerken gestopt met het dragen van hoofddeksels?
Antwoord
Bij de uitleg die prof. Van Bruggen geeft gebruikt hij geen hermeneutische constructie om de tekst uit te leggen maar een eerlijke exegese. De vraag is niet 'hoe blijven we in de pas met de tijd' maar 'hoe blijven we in de pas met Christus' gemeente'. Dat is bepalend. En daarom geeft Paulus het advies, kleed je zo dat er onderscheid blijft in de positionering van de man en vrouw in de gemeente, tot in de kleding. En als je dan geen palla draagt dan heb je nog altijd je haardracht.
De heldere uitleg van Van Bruggen is ook op de synode van de GKv niet ontkracht.
Vraag 3
Je moet toch altijd de cultuur in rekening brengen? Vergelijk 2Kor. 13:12: 'groet elkaar met de heilige kus', dat doen wij ook niet.
Antwoord
Vergelijk het ook eens met 1Tim. 2 waar Paulus gebiedt dat mannen zullen bidden met 'geheven heilige handen'. Dat doen wij ook niet. Maar ook als we die gewoonte nog wél zouden volgen worden, prima, daar worden we niet evangelisch van.
De crux is dat het heilige handen moeten zijn, en een heilige kus. M.a.w. je bent in gemeente op een bijzondere manier in Christus aan elkaar verbonden.
Het kussen is tot in de derde eeuw na Christus gewoonte geweest. Nadat er praatjes over kwamen is het van lieverlee in onbruik geraakt. Nu kennen we de handdruk. Je zou nu kunnen zeggen: groet elkaar met een heilige handdruk. Dat staat geheel tegenover de redenering rond de vrouw in het ambt. Dan heb je de lijn in de Schrift tegen. Paulus wijst er op dat Adam het eerst is geschapen. Daaruit vloeit een taakverdeling voort.
Opmerking
In Nederland zijn we gewend elkaar een hand te geven, te tutoyeren. Dat kan niet zo in Duitsland. Maar in Roemenië en ook in Rusland is het weer gebruikelijk dat mannen bij een begroeting elkaar omhelzen.
Antwoord vervolg
Dat onderstreept de bedoeling van Paulus' spreken. Je zou kunnen zeggen 'groet elkaar op een heilige manier'.
Vraag 4
Maar van bidden met opgeheven handen was toch ook sprake bij Mozes toen er de veldslag was tussen Israël en Amelek? Moeten we niet erg voorzichtig zijn onze gewoonten in de Bijbel in te lezen? In een heel kleine gereformeerde kerk op Grand Canaria wordt nog wel de heilige kus gebruikt en ook gebeden met opgeheven handen.
Ik ben het eens met Van Bruggens uitleg maar is het nu ongeoorloofd om toch, afgezien van de kwestie vrouw in het ambt, te onderzoeken wat in de cultuur toen de betekenis is geweest van Paulus' spreken over onderdanigheid van de vrouw?
Antwoord
Ik ben het helemaal met u eens om te kijken naar de tijd waarin Bijbelse gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Dat helpt bij de verklaring. Maar het punt waar het nu om gaat is dat, als er een evidente lijn in de Schrift is waarin positie en taak van man en vrouw worden onderscheiden, dat je dat blijft respecteren ook al gaat het tegen de cultuur in.
Vraag 5
U hebt gezegd dat de synode van Ede de vrouw in het ambt niet heeft toegelaten maar wel hermeneutische regels heeft toegepast. Waar baseert u dat op?
Antwoord
De synode van Ede heeft besloten de discussie voort te zetten waarbij rekening moet worden gehouden met twee lijnen en geargumenteerd moet blijven worden vanuit de Schrift. Het rapport van o.a. theologen uit Kampen is niet door de synode overgenomen maar de vrouw in het ambt is óók niet afgewezen. Prof. Van Houwelingen, een van de opstellers van het rapport heeft zijn standpunt vóór stellig gehandhaafd.
Vraag 6
Ligt in het synodebesluit dat vanuit de Schrift moet worden geargumenteerd, niet besloten dat 'argumenten vanuit de cultuur' moeten worden afgewezen?
Antwoord
Als we lang over het synodebesluit zelf zouden doorpraten zou ik er misschien wel in mee kunnen gaan. Maar dezelfde synode heeft ook besloten dat er geen belemmeringen meer op dit punt zijn t.a.v. de vereniging met de NGK waar de vrouw in alle ambten is toegelaten. Dat toont aan dat die ruimte om de ambten open te stellen er gewoon is.
Opmerking
Op de synode is juist het (eerste) besluit bewust zo geformuleerd dat er geen enkele veroordeling in mag worden gelezen van het ene of het andere standpunt m.b.t. de vrouw in het ambt. M.n. de predikant W. van der Schee heeft voortdurend daar op gehamerd en in die geest is het besluit ook tot stand gekomen.
Antwoord
Hoe kan het toch dat er geen GKv-kerkenraden zijn die hier echt op de ketting springen en hier volstrekt afwijzend op reageren. Het heeft ook op meerdere fronten consequenties. Er wordt nu in de NGK gesproken over ambtsdragers met een homoseksuele relatie maar de eerdere vraag is of deze relaties die daar en ook in de CGK worden getolereerd wel naar de Schrift zijn. Ook binnen de GKv komt het voor dat mensen met deze relatie aangaan aan het Avondmaal, dat vloeit voort uit deze wijze van denken. Het is een van de redenen waarom prof. Douma in Hardenberg zich heeft vrijgemaakt.
Vraag 7
Over de twee lijnen. We hebben enerzijds de zgn. zwijgteksten maar anderzijds ook de grote lijn in de Bijbel. Gereformeerden vergelijken Schrift met Schrift. In de nieuwe hermeneutiek wordt het ene Schriftwoord gerelativeerd met een ander. Hoe verhoudt zich dit met uw spreken over lijnen in de Schrift en dat teksten niet op zichzelf moeten worden beschouwd? Doen oude en nieuwe hermeneutiek niet hetzelfde, zij het met verschillende uitkomsten?
Antwoord
In de nieuwe hermeneutiek moeten de twee horizonten samensmelten. Dat is aan de ene kant de context van de tekst en aan de andere kant de context van onszelf. Dat is fundamenteel verschillend en dat is mede bepalend voor de uitleg van de Schrift. Zie bijvoorbeeld de artikelenserie van ds. R.M. Retief (op de website een in waarheid) over de epistemologie en de hermeneutiek. Hij toont aan welk een enorme verandering er heeft plaatsgevonden m.b.t. het Schriftverstaan van Bavinck, Kuyper, Van Genderen en Velema. Dat is aanwijsbaar en heeft grote gevolgen. Het gaat niet meer om de concrete vastheid van Gods waarheid want je leeft in deze tijd en bent mensen van deze tijd.
Dat komt bij elkaar in bijvoorbeeld de 'stijl van het koninkrijk' van prof. De Bruijne, een stijl zoals die door gemeente gezamenlijk gevonden moet worden en vorm gegeven. Dan is in principe toch de mens beslissend.
Daar hebben we, in alle bescheidenheid, weer oog voor gekregen.
Vraag 8
Wat is de denklijn in het NGK-rapport Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten (VOP)?
Antwoord
Dat is die nieuwe hermeneutische denklijn. Als je exegetisch eerlijk bent kom je uit bij: vrouwelijke ambtsdragers kan niet. En dus heeft men gezegd: dan moeten we een andere, de hermeneutische weg bewandelen.
Iets soortgelijks komen we nu tegen in de NGK m.b.t. homoseksualiteit, zie bijvoorbeeld het artikel van ds. Boonstra in het voorlaatste nummer van Nader Bekeken. Hij wijst dan aan hoe dezelfde redeneringen worden gevolgd t.a.v. homoseksualiteit en het ambt. Iedereen is het er wel over eens dat de Bijbel heel negatief is over homoseksuele relaties. Maar als het gaat om de toepassing dan weet men het ineens niet meer. De NGK heeft nu nog niet besloten homoseksuelen tot de ambten toe te laten, er moet eerst nog overleg met CGK en GKv plaatsvinden. In plaats van dat men helder zegt, dit kan gewoon niet.
Als je dit gaat toepassen dan zal je ontdekken dat er een diepe kloof is tussen hen die die lijn volgen en hen die blijven zeggen de Schrift is helder en duidelijk.
Vraag 9
Zijn er verschillen tussen het VOP-rapport en het vrijgemaakt MV-rapport of is het dezelfde redenering die wordt gevolgd?
Antwoord
Ik denk dat het heel vergelijkbare redeneringen zijn.
Vraag 10
Loop je niet altijd vast als je het doel vaststelt en vervolgens probeert daar vanuit Bijbel argumenten bij te zoeken?
Antwoord
De Bijbel als het Woord van God is in de wereld van na de zondeval tegendraads. Het botst en geeft strijd. Strijd tussen hen die de lijn van de satan volgen en de lijn die de Here wijst. Laten we maar bij onszelf beginnen, we hebben altijd de neiging om de Bijbel aan te passen aan datgene wat past in ons straatje. Dat zie je in heel de historie van Gods volk. Al in het Oude Testament waar na elke reformatie er toch weer afval en verval komt.
Ik heb nooit kunnen denken dat de ontwikkelingen in de GKv zó snel konden gaan de afgelopen tijd. Ds. W. van der Jagt van de Free Reformed Churches van Australië was enige tijd geleden in ons land. In een gesprek met enkele predikanten zei hij openlijk: als ik zie wat er in de GKv gaande is, zie ik hen niet meer beantwoorden aan de kenmerken van de kerk. De GKv-collegae die erbij zaten ontkenden het niet. Het kerkverband is in diep verval.
Vraag 11
Je ziet een ontwikkeling in de GKv die al eerder sterk waarneembaar was in de NGK, namelijk dat kerkelijke vergaderingen van alles kunnen besluiten maar dat de gemeenten toch hun eigen gang gaan. Hoe lang gaat dat nog goed?
Bijvoorbeeld GKv Oegstgeest waar vrouwen in de kerkenraad zijn opgenomen en in alles meedoen, gelijkberechtigd zijn. Weliswaar moeten besluiten door enkele mannenbroeders nog worden bekrachtigd maar dat is niet meer dan een formaliteit.
Zo hebben ook in GKv Amsterdam-ZuidWest (Tituskapel) vrouwen pastorale en bestuurstaken op hetzelfde niveau en met dezelfde verantwoordelijkheid als mannen in de kerkenraad. Nu gaat men hen ook representatieve taken als ouderling van dienst of afgevaardigde naar de classis geven. Formeel lijkt men kerkelijke besluiten nog te aanvaarden maar praktisch gezien is de vrouw in het ambt al aanvaard.
Antwoord
Belangrijk is ook hoe het kerkverband functioneert. Het gaat hier om de vrouw in het ambt maar er zijn ook andere zaken die in het kerkverband spelen. In verschillende gemeenten komt het voor dat ouders hun kind niet laten dopen door veranderde opvattingen. Prof. Douma heeft daar bijvoorbeeld sterk de vinger bij gelegd op een Landelijke Dag in Bunschoten. Die de kinderdoop verwerpt kiest tegen de lijn van de gereformeerde leer m.b.t. het verbond. Als men dit toelaat neemt men een ruimte die er niet is in gereformeerde kerken. Dan moet je je afvragen of je nog kerk bent van het Woord en met het Woord.
Verschillende verontruste predikanten constateren dat het kerkverband niet meer functioneert, het is in verval. Ook op de wijze dat er besluiten worden genomen die verschillende richtingen faciliteren. Zo wordt nu al gezegd dat bij invoering van de vrouw in het ambt een gemeente zélf moet beslissen of ze daartoe over wil gaan. Maar in een gereformeerd kerkverband houdt je elkaar bij de Schriftuurlijk lijn, daarvoor heb je o.a. kerkvisitatie.
Opmerking
In Noord-Holland classis Alkmaar-Amsterdam heeft men geen kerkvisitatie meer anders op een gemotiveerd verzoek.
Vraag 12
Als je naar al de kerkelijke ontwikkelingen kijkt, ook wereldwijd, is het dan niet beter mee te gaan en van binnenuit te proberen om te buigen? Zou het een mogelijkheid zijn, zoals je die ook wel elders ziet, dat gemeenten die bijvoorbeeld niet meegaan met de vrouw in het ambt en geen homoseksuele relaties toestaan, onderdeel gaan uitmaken van een ander kerkelijk resort, een ander provinciaal-synodaal gebied bijvoorbeeld waarin men overeenstemmende opvattingen heeft en ook handhaaft? Of speciale classes maakt en daar gelijkgestemde gemeenten 'aanhangt'. Vergelijkbaar met de Gereformeerde Bond?
Een andere ontwikkeling is dat men kerken formeert van kleine groepen. In sommige gemeenten is de middagdienst afgeschaft. Kleine groepen komen dan bij elkaar in een huisgemeente. Als het mijn gemeente zou gebeuren zou ik mensen om me heen verzamelen en met kerkdiensten en de liturgie van Middelburg de oude lijn voortzetten. Is dat een goede weg?
Antwoord
Gereformeerde kerken zijn door de eeuwen heen kerken met de Schrift en de belijdenis. Die vormen de diepe inhoud van ons geloof. In de belijdenis wordt ook de kerk beschreven. Maar het kerkbesef is in onze tijd compleet verdwenen. Men ziet overal christenen en nu ja, de een beleeft het geloof anders dan de andere en ieder heeft zijn eigen kerk. Maar dat is geheel tegen wat we belijden van de kerk. De kerk is de gemeenschap der heiligen. Denk aan het Avondmaal. Prof. J. Kamphuis heeft ons geleerd dat als je een 'goede' kerk wilt zijn moet je je uitgangpunt nemen in de belijdenis van het Avondmaal. Je moet elkaar als broeders en zusters van Gods gezin willen ontmoeten. Stel toch voor dat je in de gemeente zegt: we zijn zo verschillend we gaan zondagsmiddags maar ieder een andere kant op. Dat is volslagen in strijd met het ene Lichaam van Christus.
De lijn volgend die de vragensteller aangaf: dan zou ook geen Reformatie zijn geweest in de zestiende eeuw. Dan was Maarten Luther rooms gebleven; had Hendrik de Cock zich moeten aanpassen aan de situatie. Maar Reformatoren werden geschorst en afgezet en riepen op zich af te scheiden en bij de wettige kerk te voegen, zie art. 28 NGB. Dat is de schriftuurlijke lijn.
Vraag 13
Wordt nu niet zwart-wit geredeneerd? Deugt er helemaal niets meer van de GKv? Ik zie heel veel bezwaren in de GKv en ben het ook van harte eens met veel dingen die hier naar voren zijn gebracht. En daar kom ik ook voor uit. Of het effect heeft is aan de Here.
Zolang in de GKv een schriftuurlijk geluid gehoord mag worden kun je daar blijven. We draaien ons warm in de GKv voor allerlei samenwerkingsverbanden, daar ben ik helemaal niet blij mee. De warmte en hitte binnen de GKv daar stoor ik me aan.
Maar misschien stoor ik me nog wel meer aan de vrieskou tussen twee kerkverbanden die om vrijwel dezelfde principiële redenen uit de GKv zijn vertrokken en nu pas heel voorzichtig een oriënterend gesprek aangaan. Daar kan ik niks van begrijpen vooral met het oog op wat u zegt over het Avondmaal. Dan ben ik niet zo happig om in een van die twee sloepen te stappen.
Vraag 14
U noemde verschillende keren Schrift en belijdenis. Maar hoe gaat het met het onderwijs? Veel jongeren kennen de belijdenis niet en veel ouderen hebben er ook niet veel mee. Het is een van de punten waar we hevig in te kort schieten, het onderwijs aan de jeugd.
Antwoord
Het is helemaal niet bedoeling te stellen dat er helemaal niets meer deugt van de GKv. Maar we hebben er vanavond wel willen signaleren welke ingrijpende ontwikkelingen er in de GKv plaatsvinden. Die gaan ook zodanig ver dat ze gevolgen hebben voor het geloofsleven. We zien er ook de gevolgen van voor jongeren.
Opmerking
Jongeren zijn compleet in verwarring. De trend in de evangelische beweging in de GKv spreken over Gods liefde, dat er ook een hel is gaat naar de achtergrond. Zie ook publicaties van dr. J.M. Burger. Hij is daarmee niet meer in de lijn van Calvijn. Jongeren willen veel doen maar het centrum van het evangelie niet meer het verzoenend lijden en sterven van Christus is Die de toorn van God op zich nam, als dat wegebt, is dat heel triest.
Vraag 15
Ds. Heres is ook betrokken bij het gesprek tussen DGK en GKN. Zijn er volgens u principiële verschillen tussen de beide kerkverbanden of zijn het accentverschillen?
Antwoord
Ik ken heel wat broeders en zusters die lid zijn van een GKN-gemeente. Ik ben er van overtuigd dat die gereformeerd willen wezen. En bij velen proef je het diepe verlangen naar eenheid. Helaas zijn er op enkele plaatsen broeders en zusters wel uit elkaar gegaan. Als ik me daar in verdiep dan is wel telkens mijn conclusie: dit had niet gemoeten. En ik geloof ook: ten diepste was dit niet nodig geweest.
Ik kan me goed voorstellen dat dat zeer ontmoedigend wordt gevonden.
Opmerking
Ja, het is niet goed.
Opmerking
Het is ongehoorzaam. Het gaat toch om 'opdat zij allen één zijn'? U moest elkaar toch in de armen vallen? U bent uit de GKv gegaan om principiële redenen dan moet u elkaar toch in de armen vallen. Dat vraagt Christus toch, vandaag nog?
Opmerking
Ik hoorde net iets over vrieskou tussen DGK en GKN. Maar ik ben lid van de DGK en de voorzitter vanavond en zijn vrouw zijn leden van de GKN. Maar we koesteren hele warme gevoelens voor elkaar. U kunt toch ook iets van die goede relatie zien in het feit dat deze avond is georganiseerd door DGK, GKN en verontrusten uit de GKv gezamenlijk. En we gaan daar mee door. Kortom, die relatie is erg goed, alleen, net als ds. Heres heeft aangegeven, er zijn in het verleden dingen gebeurd die erg moeilijk liggen en daar moet over (uit)gepraat worden. Het is ook heel Bijbels om,waar Christus eenheid gebiedt, daar gestalte aan te geven.
Antwoord
Zowel de synode van de DGK als wel de Landelijke Vergadering van de GKN hebben unaniem besloten de gesprekken in te gaan.
Het was niet zo dat broeders en zusters die zich geroepen wisten te breken met datgene wat niet langer te verantwoorden was, volmaakte mensen zijn. Zij hebben ook hun eigen zwakheden en gebreken. We moeten allemaal leven van dezelfde genade.
In tijden na reformaties waren er altijd wrijvingen. Het kan zomaar weer gebeuren. Het zou wel eens kunnen wezen dat de satan juist daarop zijn pijlen richt om die mensen uit elkaar te halen. Maar laat het geen reden voor ons zijn om te zeggen: als het daar zo gaat dan mag ik hier waar de gerechtigheid van God en de vrede van Jeruzalem in geding is, wel blijven zitten..
Opmerking
We hebben gelukkig na Afscheiding en Doleantie ook nog een Vereniging gehad.
Antwoord
Dat is door Gods genade mogelijk geweest.
Vraag 16
Wat u schetst maakt het voor mij wat lastig. In mijn omgeving sta ik bekend als verontrust. Maar men zegt tegen mij: waar wil je dan naar toe? Men zegt ook, het zijn niet mijn woorden: de afgescheidenen zijn allemaal autisten. En het is een en al ruzie. Van die ondertoon word je niet gelukkig. Het struikelblok ligt er, de mensen hebben een negatief beeld bij de afgescheiden kerken.
Antwoord
Ik ben eigenlijk blij dat u dit zegt, want dat geeft mij de gelegenheid om daar ook iets over te zeggen. Want helaas gebeurt dat.
Wij zijn niet in 2003 uit de GKv gegaan maar in 2010. En ik heb ook steeds in mijn verhalen aangegeven hoe graag ik had willen blijven. Toen was het ook al zo dat de beeldvorming van de 'hersteld-gereformeerden' heel negatief was. We zijn eind 2012/begin 2013 verenigd met DGK. Als ik daarop terugkijk ben ik daar dankbaar voor. Wij zijn daar met warmte binnen gehaald. In kerkelijke vergaderingen hebben we dankbaar de broederschap beleefd. Er is wel beweerd dat men wat vreemd tegen Dalfsen aankeek omdat ze zo laat waren gekomen en ze schuldbelijdenis zouden moeten doen. Geen sprake van! Blijkbaar was het vertrouwen in de gemeente van Dalfsen zo groot dat men twee afgevaardigden van Dalfsen ook gelijk in het moderamen van de laatste synode heeft geplaatst.
Wat ik wel moet vaststellen tot op de dag van vandaag is dat er mensen zijn die er behoefte aan hebben DGK neer te zetten als een geloofsgemeenschap van autisten, zoals u zegt. Dat is gewoon dieptreurig. Dat is laster.
We zijn mensen met zwakheden en gebreken, ik ook. Maar we mogen gelukkig weer gewoon gereformeerd zijn. En ik ben er dankbaar voor dat ik ook weer van de kansel kan zeggen wat in de GKv niet meer kon. Dat je niet geroepen en genoodzaakt wordt aan jeugddiensten mee te doen waarvan je overtuigd was dat kan en mag ik niet doen.
Kortom, ik ben dankbaar predikant in DGK te zijn.
Opmerking
Ik denk dat die opmerking over autisten ook te maken heeft met de moderne mens. Die verwerpt allerlei structuren en verbanden en dan is het wel gemakkelijk om mensen die daaraan wel willen vasthouden te bestempelen als autisten.
Opmerking
Mensen die behoefte hebben aan rust, reinheid en regelmaat (hilariteit).