Landelijke Dag 2016 – Wat is gereformeerd?
Redactie een in waarheid
20-02-16
De Landelijke Dag 2016, georganiseerd door de Studiegroep Noord-Nederland en Studiegroep Midden-Nederland, werd gehouden op zaterdag 13 februari in de Immanuelkerk te Bunschoten Spakenburg.
Het globale programma zag er als volgt uit:
Opening door dagvoorzitter ds. H.G. Gunnink
Referaat 1 - Wat is gereformeerd?, ds. H.W. van Egmond
Referaat 2 – Gereformeerd in de praktijk, br. D.J. Bolt
Referaat 3 – Samen gereformeerd, ds. J.R. Visser
Meditatie over Psalm 133, ds. E. Heres
Forum onder leiding van de dagvoorzitter
Deelnemers: sprekers samen met ds. K. Folkersma, ds. E. Heres en br. J. Peters.
Sluiting br. J. Peters
Dagvoorzitter ds. H.G. Gunnink, emeritus GKv Ten Boer/Zuidwolde
Met deze uitgave van een in waarheid geven we het eerste deel weer van de dag (drie referaten. We hopen de volgende keer aandacht te geven aan andere onderdelen.
Overigens is ook een audio/video van de dag beschikbaar, click hier (provincie Utrecht/Bunschoten-West Immanuel Kerk en ga naar 13-02-16, twee delen.)
Wat is gereformeerd?
Toespraak gehouden op de Landelijke Dag 2016.
Ds. H.W. van Egmond, emeritus GKv Ten Boer
Inleiding
Het is dit jaar 50 jaar geleden dat de Open Brief aan de “Tehuis–gemeente in Groningen” werd gepubliceerd. Eén van de ondertekenaars was ds. B.J.F. Schoep, gereformeerd predikant van de kerk te Amstelveen. Hoewel de brief was gericht aan de Tehuis gemeente, bracht de brief een stevige discussie op gang over: wat is gereformeerd?
Eerder in 1962 had ds. Schoep al gezegd dat kerkelijke eenheid tussen gereformeerde belijders niet nodig is, omdat die kerkelijke eenheid er al is. Namelijk de eenheid van de gelovigen in Christus.
De Open Brief heeft het gereformeerde fundament losgelaten. Met als argument dat ‘bouwen op dit fundament’ telkens verdeeldheid brengt. De kerk vergaderen op het gereformeerde fundament versnippert alleen maar. Het boekje “Tien keer gereformeerd” dat juist in die tijd verscheen, tekende dat wel heel duidelijk uit. Daarom kun je de eenheid met elkaar als gelovigen en met Christus beter dienen los van die gereformeerd grondslag. Aldus de Open Brief.
Wij zijn hier – denk ik - vandaag samen in de overtuiging dat Christus’ kerk juist wél op het gereformeerd fundament gebouwd moet worden. Maar – en dat is hier tegelijk een trieste waarneming: die versnippering waar de Open Brief schrijvers zo huiverig voor waren, is hier haast tastbaar.
Men heeft mij gevraagd hier vanmorgen te spreken over “wat is gereformeerd?”
Die naam gereformeerd heeft meerdere aspecten. Maar vanmorgen willen we (anders dan de Open Brief) spreken over “wat is gereformeerd?” vanuit het gezichtspunt van de eenheid.
Gereformeerd is: samen één in Christus
Dit willen we duidelijk maken aan de hand van de volgende gezichtspunten:
1 - de gereformeerde identiteit.
2 - de gereformeerde roeping.
3 - het gereformeerde vertrouwen.
1 - De gereformeerde identiteit
Wanneer je dat woord ‘identiteit’ gebruikt, denk je waarschijnlijk direct aan je identiteitskaart. Je moet je tegenwoordig vaak identificeren: aan anderen bewijzen dat je inderdaad diegene bent voor wie je je uitgeeft.
Als je dit beeld zo voor je hebt, springt het direct in het oog dat je bij identificatie staat in een samenleving waar we met allerlei mensen te maken hebben. En bij al die mensen staat er weer wat anders op hun identiteitskaart: verschillende geboortejaren en geboorteplaatsen, enzovoorts. Zo zou je je kunnen voorstellen dat er ergens op je identiteitskaart ook je godsdienst vermeld moet worden. Gelukkig is dat bij ons niet zo. Maar stel ..... dat het zo zou zijn. Zou u zich er dan voor schamen om op uw identiteitskaart gereformeerd in te vullen? Dan kan iedereen die ons vraagt naar onze eigenheid, onze achtergrond en doelstellingen direct zien dat we bij die groep, die gemeenschap van gereformeerden horen.
Eerst iets over dat woord gereformeerd.
Waar komt dat woord vandaan? En wat betekent die naam eigenlijk?
Heel mooi komt dat m.i. naar voren in
Jesaja 43,1: “zo zegt de Here uw Schepper, o Jacob en uw Formeerder o Israël”
Jesaja 44,2: “zo zegt de Here uw Maker en van de moederschoot aan uw Formeerder, die u helpt”.
De Here is de Maker en de Formeerder van zijn volk.
De oorsprong van Israël, van de kerk ligt bij God. Hij nam het initiatief om een gemeente uit te kiezen en die gemeente te vergaderen rond zijn troon.
Ziet u: dat scheppen en formeren heeft zijn beginpunt in dat verkiezend initiatief van de Here. Dat is een keus van de Here. Dat deed Hij al vòòr de tijd in de eeuwigheid.
En in de tijd, in de loop van de geschiedenis, formeert Hij die gemeente.
Dat tekent Jesaja ons voor in die naam Formeerder. De maker, de Schepper van de kerk werkt tegelijk ook aan de afbouw van die kerk. Precies zoals een beeldhouwer de steen die hij uitkoos, bewerkt totdat hij daar door de tijd heen een mooi beeld van gemaakt heeft, zo zien we ook onze Here werken om zijn uitverkoren volk in de loop van de geschiedenis vorm te geven, vol te vergaderen. Dat formerend werk doet Hij in de weg van roeping. Zo werkt Hij zijn plan uit, Romeinen 8,29.30. Door zijn Woord en Geest roept, formeert God zijn kerk. En dat is een activiteit in de tijd. Dit evangelie belijden we met zondag 21.
Wat gelooft van de heilige algemene christelijke kerk?
Dat de Zoon van God uit het hele menselijke geslacht Zich een gemeente die tot het eeuwig leven is uitverkoren vergadert, beschermt en onderhoudt.
Hij doet dit door zijn Woord en Geest in eenheid van het ware geloof.
En ik geloof dat ik van deze gemeente een levend lid ben en eeuwig zal blijven”
Eerst letten we op Hem die hier actief is: de Zoon van God!
In vorige zondagen heeft de catechismus al over hem gesproken. In zondag 7 is samen met de kerk van alle eeuwen en plaatsen het Apostolicum nagezegd, dat volgens zondag 8 spreekt over de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
Zondag 11 tot en met 19 – 9 zondagen! – geven een prachtige en bemoedigende uitleg over de Persoon, de namen en het werk van de Zoon van God. Hij is onze Here Jezus Christus; onze Middelaar, die voor onze zonden geleden heeft. De Zoon van God is Verzoener van al onze zonde.
Zondag 18 zegt bij de uitleg van de hemelvaart: deze Zoon van God is naar de hemel opgenomen en daar is Hij, totdat Hij terugkomt, ons ten goede. Want Hij zal als ons Hoofd, ons zijn leden tot Zich nemen in zijn hemelse blijdschap en heerlijkheid, zondag 19.
Zondag 21 werkt dat allemaal verder uit. Want deze Christus werkt daar in de hemel niet chaotisch. Alsof Hij er geen systeem op na houdt. Juist zondag 21 wijst op de eigen aard van Christus' vergaderwerk. Vanaf het begin van de wereld tot het eind aan toe vergadert Hij uit het hele menselijke geslacht een uit verkoren gemeente. Dat is één doorgaand werk.
Maar dat werk is daarmee ook actueel, dateerbaar. Het raakt ook ons. Vergelijk de laatste zin van zondag 21:
ik geloof dat ik van deze gemeente een levend lid ben (dat is de belijdenis van het actuele werk van Christus) en ook ...
dat ik van die gemeente altijd lid zal blijven (dat is de belijdenis van het doorgaande actieve werk van Christus).
Wanneer wij dan bij onze identiteit laten zien dat we gereformeerd zijn, geeft dat aan dat we bij dat volk, mag ik het zo zeggen: bij dat werkmateriaal horen dat door Jezus Christus wordt bewerkt, vergadert! Ben je gereformeerd dan sta je niet los van je Maker die voor zich een volk heeft uitgekozen. En ook dat je de Zoon van God erkent als je Verlosser en Middelaar die ons hier en nu mee vergadert met alle broeders en zusters die meetellen in die gemeente die tot het eeuwig leven is uitverkoren. Onder de zorg van deze Christus zal de kerk haar identiteit mogen bewaren.
Dat is in de geschiedenis van de kerk ook wel te zien: 1517 – 1618 – 1834 – 1944. Elk jaartal spreekt voor zich. Christus die zijn kerk formeert bracht haar door zijn Woord en Geest steeds weer terug op dat spoor van de eenheid met de kerk van alle eeuwen. Daar in die jaren toen er gestreden moest worden om samen in eenheid bij de werkende Christus te blijven, toen gaf Christus zijn de kerk de belijdenis die (tegenover de dwaling) de identiteit van zijn kerk omschrijven: de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de Heidelberger Catechismus en de Dordtse Leerregels.
Deze belijdenis is als een eenheidsband die gereformeerde christenen samenbindt. Deze identiteitspapieren zijn als het ware ons visitekaartje tegenover de wereld. Wilt u weten wat gereformeerd is: kijk dan maar naar de belijdenis. Daar getuigen de gelovigen en de kerk ervan dat ze zich het eigendom weten van Jezus Christus bij wie wij ons veilig weten. De Schriften leren ons alles wat wij moeten geloven om met Hem behouden te worden (art. 7 Nederlandse Geloofsbelijdenis). De gereformeerde identiteit tekent zich zo af tegenover de dwaling, die aan ongelovigen een a-historische en kleurloze identiteit geeft.
Wanneer u let op uw identiteit van Schrift, belijdenis en kerkorde, hoort u de roep tot eenheid. Maak die plicht tot eenheid niet los van je gereformeerde identiteit want dan verlies je de gehoorzaamheid aan Christus.
2 - De gereformeerde roeping
Als tweede gezichtspunt staan we stil bij onze roeping. Van die roeping zijn drie punten te zeggen:
- Ze gebeurt in het isolement
- Ze gebeurt in de wereld
- Ze roept om de eenheid met broeders en zusters
Ze gebeurt in het isolement
Dat we als Christus’ kerk in het isolement leven, staat al in Genesis 3. De Here heeft daar vijandschap gezet tussen het zaad van de vrouw (zijn kerk) en de overste van de wereld. Tussen die twee zit het niet lekker. Altijd wil satan dat vergaderwerk van Christus dwarszitten.
Maar God bewaart zijn kerk. Openbaring 12 daar ziet Johannes hoe de draak de kerk - vrouw achtervolgt, maar ook hoe ze van God een schuilplaats krijgt in de woestijn.
Daar in dat isolement van de woestijn wordt ze door God onderhouden. Tot de dag van de wederkomst blijft de kerk in dat isolement.
Toen het volk Israël uit Egypte het beloofde land binnentrok hadden ze als opdracht zich niet te vermengen met de vreemde volken. Ze moesten zich van die volken isoleren, apart blijven staan. Israël heeft een andere levensstijl dan die vreemde volken. Ze hebben de Here als hun Leidsman, hun Leermeester.
In het Nieuwe Testament staat ook steeds die waarschuwing om te kiezen tegen de verleidingen van de wereld: Efeze 6 “trek de wapenrusting Gods aan”. Houdt afstand van allerlei onreinheid en wetteloosheid. Verberg in de samenleving uw identiteit niet: u bent van Christus! Leef daar naar. Want die identiteit toont aan dat wij weten dat ons vaderland in de hemel is. Wij verlangen geen heilsstaat hier op aarde; en ook geen ideale kerkelijke eenheid die mensen hebben uitgedacht. Wij zijn van Christus en naar Hem luisteren wij.
Dat geeft leven, en tegelijk ook het isolement.
Maar dat geeft tegelijk ook troost. Want geïsoleerd van de wereld blijft onze verbinding met Christus en met onze Vader in de hemel staan. Daarom zullen gelovigen elkaar in dat isolement ook opzoeken en elkaar vasthouden juist met het oog op die gereformeerde levensstijl.
Ook al komen er dan nog zoveel vragen, moeiten en spanningen op ons af, wanneer wij geloven dat we in deze wereld het eigendom van Christus zijn, hebben we rust. Want wij hoeven de kerk en de strategie voor de kerk niet uit te vinden. Dat is aan Christus. Al eeuwenlang formeert Hij zijn kerk: hoe ook bespot verdrukt.
Ze gebeurt in de wereld
Want we zijn dan wel niet van de wereld, we staan wel in de wereld. En daar is onze roeping: preek het evangelie, Matteüs 28.
En in Openbaring 6 lezen we hoe Christus als het Lam Gods een wit paard de wereld in stuurt om te overwinnen. Het evangelie van Christus zal gepreekt worden over de breedte van de aarde en in de lengte van de tijd. Die vaart is niet te stoppen!
Maar het is aan de kerk om deze roeping tot prediking uit te voeren.
Wervend gaat het evangelie rond om iedereen die tot het eeuwig leven is uitverkoren bij elkaar te brengen. De koningszaal moet vol!
Daaraan mee te werken dat past bij onze identiteit: meewerken met Christus’ kerkvergadering!
Dat is geen vergaderen in het isolement, maar door de prediking en onder de leiding van de Heilige Geest zullen wij in Christus’ naam, kinderen van God onderhouden en onderwijzen en hen, die nog buiten zijn roepen om met ons me te gaan.
Hier ziet u die typisch gereformeerde oecumenische kracht tot eenheid. Op de grenslijn van haar isolement moet de kerk (met behoud van haar identiteit) preken, nodigen, de schatten van het evangelie uitstallen. En het elkaar en anderen toezingen: kom ga met ons en doe als wij.
Maar de kerk die zich opsluit in zijn eigen gelijk – hoe gereformeerd die ook moge zijn – maakt een grote fout wanneer ze op de identiteitspapieren van anderen meer wil zien dan Schrift, belijdenis en kerkorde.
En wie een gereformeerde identiteit even wil opschorten, omdat je zo meer mensen trekt, loopt het gevaar dat je als een voorlopige schuilplaats, je grenzen blijvend laat vervagen en alles bespreekbaar gaat maken.
Gereformeerden zullen met hun roeping gelovigen die buiten zijn, juist jaloers willen maken. Daarbij zal een goede orde wervend werken. En in de dienst van trouwe ambtsdragers zal daar de aanwezigheid van Christus zelf gehoord worden in de prediking en geproefd worden in de bediening van de sacramenten.
Ze roept om de eenheid met broeders en zusters
Vandaar dat we als derde gezichtspunt bij de roeping er op wijzen dat je als gereformeerden bij het werk in die roeping juist de eenheid zoekt met je broeders en zusters.
Want Christus werkt met zijn gelovigen niet alsof dat een groep onafhankelijke losse individuen is. Als je kerk zegt, zeg je gemeenschap. En waar een gemeenschap is heb je te maken met een onderlinge band; een eenheid rond een doel of een thema.
En de gereformeerd kerk heeft haar eenheid rond Christus: haar Hoofd.
Vergelijk:
Zondag 21 vr. antw. 55 “wat verstaat u onder de gemeenschap der heiligen?
”dat de gelovigen allen samen en ieder persoonlijk als leden gemeenschap hebben met de Here Christus en deel hebben aan al zijn schatten en gaven.
En ook dat iedereen verplicht is, (de roeping heeft), zijn gaven tot nut en heil van de andere leden gewillig en met vreugde te gebruiken”.
Wie zich gereformeerd noemt zal om Christus’ wil de broeders en zusters opzoeken.
Alleen zo kunnen we de samenleving laten zien dat onze gereformeerde identiteit getekend is door dezelfde Heer en dat we gedreven zijn door dezelfde Geest en werken voor hetzelfde doel.
Kijk en dan kan het niet zo zijn dat
-- terwijl er een zo grote roeping op ons ligt en er een zo machtige Heiland ons zijn schatten heeft gegeven om van Hem te spreken en te getuigen --
dan kan het niet zo zijn dat wij hier elkaar wel als gereformeerden herkennen en tegelijk roerloos tegenover elkaar blijven zitten!
Want denk er wel aan: de roeping tot gereformeerde eenheid staat in 2016 tegenover een andere sterke roeping: die van de moderne cultuur.
Daar geeft men aan het verstand, aan de rede, de voorrang boven de Openbaring. Wat de mens niet begrijpt kan in die cultuur niet bestaan. Het voortschrijdend inzicht krijgt daar meer gezag dan het onwankelbare eeuwige Woord van God. Steeds meer ga je zo de regels en de normen van de openbaring losweken. Zou je als kerk die roeping van de moderne cultuur volgen, dan ga je dwalen op een weg die (om de conflicten met mensen te vermijden), een weg zonder horizont is. Daar is tenslotte alle eenheid verdwenen.
3 - Het gereformeerde vertrouwen
De samenleving zal vanwege onze roeping waarmee we aan onze identiteit inhoud geven, opmerken dat we gereformeerd zijn. In Woord en daad geven we inhoud aan het evangelie dat iedereen die gelooft behouden zal worden, en iedereen die op eigen wegen verder gaat, veroordeeld zal worden.
Het is de grote ernst om als kerk van Christus daarmee bezig te zijn. Daarom zullen we als gereformeerden samen dat werk waar Christus toe roept oppakken. Samen: dat wil in kerktaal zeggen in wederzijds vertrouwen. Anders versterken wijzelf het argument dat de Open Brief gebruikte, dat gereformeerden alleen maar ruzie maken en in een doorgaande consequentie opkomen voor het eigen gelijk.
We behoren met behoud van onze identiteit de samenleving te overtuigen van de waarheid van het evangelie. Let op die wereldwijde en heel de geschiedenis doorwerkende Christus. En laat u leiden door zijn Woord en Geest.
Verlangen we echt naar die gereformeerde, en kerkelijke eenheid?
Want in plaats van op gemeenschap ligt tegenwoordig het accent op het individualisme.
Vroeger – honderden jaren terug - kende iedereen zijn plaats in een gemeenschap. Je hoorde bij de adel, de burgerij of de arbeiders. Iedereen vond dat vanzelfsprekend en vanuit de stand waartoe je behoorde ging je de toekomst tegemoet. Je was samen één met je gemeenschap. Helder. Punt uit. De roomsen bij de roomsen en de gereformeerden bij de gereformeerden.
Dat is nu allemaal voorbij.
Wij zijn vandaag individualisten geworden. Allemaal. Ook al ben je van welke gereformeerde kerk ook maar lid, wij maken graag zélf uit wat gereformeerd is.
De één neemt daar de liturgie bij;
een ander denkt dat een Bijbelvertaling of dat een ingesleten gewoonten over gelijk en ongelijk, door dik en dun moeten worden vastgehouden.
Dan zijn er ook broeders en zusters die vastzitten aan hun ‘eigen’ kerk. Het is hier nog goed. En ik zie geen andere weg dan die weg die voor mij de meest gemakkelijke is.
Maar het grote gevaar in al die individualisering is dat de gehoorzaamheid aan de kerkvergaderende Christus verbleekt. En dat het vertrouwen in de andere gereformeerde broeder en zuster wegvloeit.
Hoe gaan wij hier om met elkaar?
Leven we bij een eigen interpretatie van de gereformeerde identiteit en laten we met een ingebouwd afweermechanisme de ander zijn ongelijk voelen?
Daar is het vertrouwen weg.
Want echt gereformeerd zijn dat is: vertrouwen hebben in Christus ons Hoofd.
Je voegen onder zijn strategie. En het dan ook tegen elkaar durven zeggen: u die Christus volgt en die de gereformeerde identiteit wilt bewaren: u bent mijn broeder en mijn zuster.
We hebben vanmorgen willen uitleggen dat wie gereformeerd wil zijn roept om eenheid.
Dan ga je mee met Christus, door zijn Woord en Geest, door tijden en strijd heen, zijn gemeente vergadert en onderhoudt.
Om Christus wil laat er dan een eenheid komen.
Een eenheid rond de tafel van het avondmaal.
Begin het gesprek daarover dan niet vanuit individuele, wellicht historisch bepaalde gevoeligheden, maar durf het te wagen om in vol vertrouwen die eenheid handen en voeten te geven. Want Christus bindt ons.
De mensen van de Open Brief dachten in het klimaat van het kerk-ontbindende individualisme. Ze maakten de eenheid van gelovigen los van het kerkformerend werk van Christus. En namen ze afstand van die actuele lofzang op onze identiteit van: Schrift, belijdenis en kerkorde. Dat kreeg niet meer dan historisch gezag.
Werkelijk gereformeerden zullen de leiding van Christus’ Woord en Geest samen met de kerk van alle tijden en plaatsen zich laten meevergaderen nu vandaag al.
Dat is de actuele eenheid waar ons Hoofd zelf om heeft gebeden en ..... heeft geleden.
En nog steeds werkt Hij in zijn heerlijkheid door totdat eenmaal heel zijn ene uitverkoren kerk (door alle tijden heen geformeerd en ge-re-formeerd) als zijn bruid bij Hem zal zijn.
Ik dank u.